Bendevorming tegen bureaucratie

‘Stop met naar de kont van mijn vriendin te staren. Ik heb je wel in de gaten.’ De oudere man die in gedachten verzonken leek, schrikt op. Hij is de taal niet machtig en begrijpt niet waar het over gaat maar de jongeman die hem beschuldigt, zit al een versnelling hoger. De hond die hij bij heeft, staat alert naast zijn baasje. Iedereen in de ruimte lijkt bevroren. De man die ervan beticht wordt te gluren, druipt af. Hij weet niet wat er aan de hand is, maar wel dat hij hier nog uren in deze vijandige sfeer, in een veel te krappe ruimte zal moeten aanschuiven. En hij stond hier al even.

Bij de vakbond in Laken ben je er maar best vroeg bij. Ik sta er een kwartier voor het kantoor opengaat en krijg anderhalf uur later een nummertje te pakken. Ik ben nummer 34. Om iets aan mijn dossier te updaten. Maar zo ver is het nog lang niet. Na mij zwelt de rij voortdurend aan, tot ver op straat.

Om 9h40 valt het verdict. Geen nummertjes meer. Sommige mensen staan al een uur te wachten maar zullen ‘s anderendaags moeten terugkomen. ‘Maar ik heb een halve dag vakantie genomen om hier te zijn’. Iemand zegt dat hij net van zijn nachtshift komt en hij zwaait met een dikke map vol papierwerk. Er dreigt even een kleine opstand, een mondige man uit luidkeels zijn grieven en tracht tevergeefs bijval te vinden bij zijn lotgenoten. Wie een nummertje heeft bemachtigd, kijkt naar de toppen van zijn schoenen. Mijn oog valt op een poster over verbale agressie.

Hier geen geklets of lange plaspauzes. Ik zal er uiteindelijk vier uur spenderen.

Een mevrouw die een peuter stilhoudt, fixeert de hele tijd de klok. Om 11h40 staat ze zuchtend op gaat en haar dochtertje van school halen. Morgen zal ze terugkeren, dan is het geen woensdag. Ik stelde haar eerder voor om met mijn nummertje te wisselen, maar nummertjes zijn verbonden aan de identiteitskaart, dus dat heeft geen zin.

Geen kwaad woord over de mensen achter de loketten. Ze blijven ijzig kalm, ook als aan de ander kant van het glas iemand over de rooie gaat. Als je eenmaal aan de beurt komt, word je efficiënt geholpen. Hier geen geklets of lange plaspauzes. Ik zal er uiteindelijk vier uur spenderen.

Kunst in het doplokaal

Of het goed of slecht gaat met de werkgelegenheid, dat vertellen ons tegenwoordig statistieken. Vroeger was het aantal werklozen fysiek zichtbaar, toen je nog elke dag moest aanschuiven aan het stempellokaal. Dat dit lang een plaats behield in het collectieve geheugen bewijst een mooie scène uit de film Les Barons. Die dateert uit 2009, drie jaar nadat de stempelcontrole is opgedoekt. In een poging om bij de groep te horen, gaat iemand elke dag in de rij staan bij zijn werkloze vrienden. Als de groep het stempellokaal verlaat, doen ze dat als ware rocksterren.

Samen aanschuiven smeedt een band. In 1998 ontstond PTTL, Plus Tôt Te Laat, een artistiek collectief, in het doplokaal van Sint-Joost. In die tijd was het ontwikkelen van een artistieke activiteit tijdens een periode van werkloosheid toegestaan ‘na 6 uur ’s avonds en voor 8 uur ’s morgens, binnen een familiaal kader’.

Er waren kunstenaars die overhoop lagen met de RVA over hun uitkering en toch werd hen gevraagd om hun eigen doplokaal ‘op te vrolijken’ door de gemeente. In de archieven van PTTL kan je lezen wat er toen gebeurde: ‘Door openlijk tentoon te stellen op een plaats waar dat (bijna) niet mocht, speelde het kleine groepje mensen dat zich Plus tôt te laat begon te heten een pro-actieve (…) rol bij het tot stand komen van een netwerk van zevenentwintig kunstenaarsorganisaties: het Nationaal KunstenaarsPlatformdesArtistes.’

Zo lagen ze mee aan de basis van het kunstenaarsstatuut dat het levenslicht zag in 2003.

Het papieren nummertje

Ik organiseerde ooit een weekend met jongeren over het thema sociale onderbescherming. Een theaterstage eigenlijk, maar met een inhoudelijke insteek. Tijdens een improvisatie-oefening over “het loket” was de inspiratie eindeloos, een onuitputtelijke voorraad anekdotes werd aangeboord. In hun achttienjarige levens hadden ze al bijzonder veel tijd doorgebracht in een wachtrij.

Ze wisten alles van het kastje en de muur, van mensen die slinks voor trachten te kruipen, van fraude met volgnummertjes en norse ambtenaren.

Ze wisten alles van het kastje en de muur, van mensen die slinks voor trachten te kruipen, van fraude met volgnummertjes en norse ambtenaren. Het OCMW, de huisvestingsmaatschappij, het ziekenfonds, de gemeente, de vakbond, Actiris, het Marokkaanse consulaat. Ze stonden en staan er regelmatig te huppelen van hun ene op hun andere been om hun ouders of grootouders bij te staan.

Beroep moeten doen op een uitkering, of een andere voorziening binnen onze welvaartstaat, het is best hard werk. Het is een aaneenschakeling van vele en lange procedures, van veel papier en aanvragen en wachten. Met een papieren nummertje in je hand gedrukt dat beduimeld is tegen dat het jouw beurt is. En met vooral dat oprukkende idee dat je al die administratieve rompslomp verplicht bent. Dat dat jouw dagtaak is. Dat je een uitkering, een woning, een studietoelage moet verdienen. Niet, dat je er recht op hebt.

Er zal allicht zoiets bestaan als sociale fraude. Mensen die onterecht aanspraak maken op een lijntje binnen ons socialezekerheidsstelsel, ze zullen allicht bestaan. Maar je moet toch al behoorlijk gemotiveerd zijn om er werk van te maken, van die fraude.

Paarse Krokodil

Straathoekwerkers, trajectbegeleiders, opbouwwerkers staan vaak aan diezelfde loketten mee aan te schuiven. Bladeren verwoed mee in de map vol paperassen op zoek naar dat ene formulier dat nog ontbreekt. Jagen op de stempel of de klever die nog niet in de collectie zit.

In Gent hebben een aantal sociaal werkers de Bende van de Paarse Krokodil opgericht. Er is een reclamespot uit Nederland, nu al een klassieker, die de inspiratie is voor de naam van deze verse vereniging. Een moeder komt in het zwembad de paarse krokodil halen, die haar dochtertje daar eerder vergeten is. De man aan het loket vraagt de vrouw om een formulier in te vullen, terwijl achter hem in de hoek de gigantische paars opblaaskrokodil staat.

De Bende ijvert voor administratieve vereenvoudiging. Het is een term die we doorgaans vereenzelvigen met prille ondernemers die gefnuikt worden in hun dadendrang.

Ze appelleren aan iedereen die, terwijl ie ergens staat aan te schuiven, denkt: ‘jamaar, als we nu eens…’

Het vertrekpunt is hier eerder vanuit de hulpverlening, waar de oprichters van de bende hun sporen hebben verdiend. Ze willen veel verder gaan dat dat en komen op tegen: overdreven registratie en timemanagement in de zorg, je belastingaangifte, de vele formulieren en attesten die je moet invullen (of laten invullen door officiële instanties, soms zelfs tegen betaling) om een subsidie, een toelage of vergunning te bekomen. Sollicitatie procedures die eerder demotiveren dan goesting doen krijgen….

Ze appelleren aan iedereen die, terwijl ie ergens staat aan te schuiven, denkt: ‘jamaar, als we nu eens…’ Aan al die eerstelijnswerkers die tijdens het bijstaan van mensen zin krijgen om met dingen te beginnen gooien. En ’s avonds al helemaal als ze hun gepresteerde uren moeten registeren in spreadsheets. Aan al die mensen die werken aan het loket en zelf veel ideeën hebben over hoe dingen beter kunnen worden georganiseerd. Al die mensen die denken dat ze een ongelijke strijd voeren met een papierberg en die het gevoel hebben dat ze eenzaam zijn in die strijd.

De Bende van de Paarse Krokodil organiseert op zaterdag 3 juli, de geboortedag van Kafka, de “Dag tegen Bureaucratie”. Wij schatten dat u tegen dan, op zoek bent naar het bakskse om te tax-on-webben. Dat wanneer u dat bakske eenmaal gevonden hebt, een software update zal moeten doen, of het programma in een andere browser zal moeten openen. Uw laptop zal moeten worden heropgestart. De wrevel die u daarbij voelt, kan makkelijk omgezet worden in positieve energie. Aan creatieve en kritische mensen wordt die dag gevraagd om coalities te vormen, dingen te herdenken, eenvoudige oplossingen te verzinnen voor ogenschijnlijk complexe problemen.

U hoeft nergens te pre-registeren. En iedereen krijgt nummertje één.