De problemen van deze eeuw

Het feit dat iets enkele decennia of eeuwen geleden (ook) plaatsvond, betekent niet automatisch dat het enkel in de geschiedenisboeken thuishoort. Neem nu de systematische discriminatie en ontmenselijking van groepen mensen op basis van origine, geloofsovertuiging of sociale klasse…rings a bell? We hebben het R-woord niet eens nodig om te beseffen dat er nauwelijks een meer actueel thema is op het moment.

Steeds weer dezelfde nagels

We slagen er in Vlaanderen nu al decennialang in om discriminatie en het dehumaniseren van groepen voor te stellen als een bijzaak die enkel de getroffenen aangaat.

Toch slagen we er in Vlaanderen nu al decennialang in om discriminatie en het dehumaniseren van groepen voor te stellen als een bijzaak die enkel de getroffenen aangaat. Met de tijd groeit de irritatie telkens een poging wordt gedaan om de meerderheid te confronteren met de kanker van racisme, in welke vorm dan ook. Zwarte Piet, uitsluiting op de arbeids- of woonmarkt, het gekleurde gevangeniswezen, islamofobie, het hoofddoekenverbod, het schijnbaar onuitroeibare (neo-)nazisme, het opsluiten en/of uitzetten van asielzoekers, … de lijst is eindeloos, zo ook onze tactieken om ze te negeren en de-legitimeren.

Racisme-moeheid (‘niet weer over Zwarte Piet!’), ontkennen dat het überhaupt iets met racisme te maken heeft, het herleiden tot een kwestie van gekwetste gevoelens, het afdoen als ‘niet-zo-bedoeld’, behorend tot het verleden of niet zo erg als elders. Steeds weer kloppen we op dezelfde nagels, maar we schijnen geen stap vooruit te zetten. In deze context van deprimerende stilstand, verkilling, schijndebatten en groeiende (gekleurde) armoede tegenover een aangehouden witte machtsbasis, kan ik alleen maar vaststellen dat de moeheid zich ook aan de andere kant van de uitsluitings- en kleurlijn doet voelen.

‘Black is beautiful’

Aan treffende voorbeelden om de erbarmelijke staat van het Vlaamse R-debat te illustreren, geen gebrek. Een symbolisch sterk beeld was de behandeling van Zwarte Piet op Reyers Laat afgelopen week. We kregen een scherpe, doch geruststellende Nederlandse humoristische analyticus in de figuur van Prem Radhakishun, een moraalfilosoof uit lang vervlogen tijden, met Etienne Vermeersch en een monoculturele angsthaas en –zaaier in de presentator Lieven Van Gils voorgeschoteld.

Ik bezondig me hier allicht aan een mini-karikatuur, belangrijker is wat ik nu ga zeggen: geen van deze personages - het elders, het verleden, en de (bange) meerderheid - is illegitiem in ons samenlevingsdebat. Elkeen heeft een rol te vervullen, maar deze opsomming legt ook pijnlijk duidelijk de afwezigen bloot in de conversatie. In de deelname eraan, maar belangrijker nog, in het kaderen en het vastleggen van de focus en de grenzen van het debat in de mainstream.

Deze selectie studiogasten resulteerde in dinosaurus-uitspraken als dit pareltje van Vermeersch: ‘We moeten evolueren naar een wereld van “Black is beautiful”.’ Toen ik hem dit in al zijn welwillendheid hoorde zeggen, dacht ik: ‘Gelukkig zijn er mensen als Etienne die voor mij het licht op groen zetten om me te verzoenen met mijn spiegelbeeld!’ In mijn even oneindige welwillendheid neem ik het hem niet eens kwalijk, maar deze kruimels uit lang vervlogen tijden brengen ons geen stap vooruit in de hoogstdringende zoektocht naar een passende verbeelding van een gedeeld heden, verleden en vooral toekomst. Uitspraken als deze doen het debat stokken op een gekleurde ik die eindelijk de toestemming krijgt om blij te zijn met zichzelf. Tegelijkertijd reproduceert het de weigering om nauwkeurig te kijken naar de daden van de samenleving als collectiviteit en in haar machtsstructuren, die minderheden ervan weerhouden om dit ook echt te geloven en ten volle deel te nemen aan de eigen samenleving.

Vlaanderen in Actie

In ons deel van de Lage Landen lijken we, na de succesvolle witwassing van het Vlaams Belang in de NVA, vandaag tegen een absoluut dieptepunt aan te kijken: Francken-gate, Matthias Storme (NVA) – jurist die niet in de discriminatiewet gelooft - als nieuw bestuurslid voor het Interfederaal Gelijkenkansencentrum, een regeerakkoord en bijbehorende besparingsmaatregelen die Siberische tijden aankondigen voor de nu al zwaksten in onze samenleving.

Ik heb me al vaak afgevraagd waarom we in Vlaanderen nog zoveel lichtjaren schijnen achter te lopen wanneer het aankomt op de inclusieve verbeelding van onze samenleving. Van zo gauw ik een grens oversteek merk ik het verschil. Bij momenten is het zo confronterend, dat ik het probeer af te doen als vertekende perceptie van mijn kant. Misschien ben ik extra streng voor mijn eigen samenleving omdat ik haar beter ken, me vastbijt in nuances die ik in andere samenlevingen niet eens opmerk. Wanneer buitenlandse vrienden en kennissen reageren op gebeurtenissen in mijn geliefde Vlaanderen besef ik echter dat ik er spijtig genoeg niet erg veel naast zit met het gevoel dat mijn thuisregio een anachronistische aberratie is, zelfs in een Westen dat een kille mars heeft ingezet richting de ideeën van de jaren dertig van weleer.

Choose your battle

In zo’n context kan ik alleen maar vaststellen dat ik elke dag een stukje van mijn kinderlijk optimisme en voluntarisme verlies. Ik trek me op aan initiatieven als Movement X, Hart Boven Hard en de vele nieuwe en oude stemmen die de strijd blijven voeren. Tegelijkertijd breek ik mijn hoofd over ‘which battle to choose’, hoe de fouten van bewegingen uit het verleden niet te herhalen, en hoe we voor meer kunnen gaan dan een simpele eis om te mogen deelnemen aan een systeem dat fundamenteel stuk is. Ik vind geen pasklare antwoorden, maar loop met open oren en ogen rond, op zoek naar inspiratie, inzichten, optimisme en voluntarisme.

Zo struikelde ik over de documentaire ‘The Black Power Mixtape’ van de Zweedse filmmaker Göran Hugo Olsson. Daarin blikt Angela Davis terug op de strijd van de Black Panthers in de jaren zeventig. Ze herinnert me er aan dat het belangrijk is om op verschillende strijdpunten tegelijk te werken, de linken tussen de verschillende knelpunten in de samenleving te begrijpen en solidariteit te creëren tussen verschillende bewegingen.

Verbeelding in de mainstream

Toen ik onlangs de documentaire ‘The Stuart Hall Project’ van de Brits-Ghanese filmmaker John Akomfrah zag, werd ik herinnerd aan een mogelijk puzzelstukje in het raadsel van de Vlaamse achterstand: de onderbenutte cruciale rol van de mainstream media (en onderwijs) in de radicaal andere verbeelding van onze samenleving. De in februari overleden televisiemaker en professor in de Culturele Studies, Stuart Hall, zal de geschiedenis ingaan als een Brits intellectueel monument. Naast zijn onderzoek en lesgeven, was hij jarenlang het gezicht van een educatief programma op de openbare omroep BBC dat de Britten door de snelle omwentelingen in de samenleving, zoals migratie en de-industrialisering, moest loodsen.

In de afgelopen jaren is men ook in het VK afgestapt van het au serieux nemen van het Britse kijk- en luisterpubliek.

Het mogelijk revolutionaire aan de man was niet per se zijn ongelooflijk aura en zelfvertrouwen voor de camera, zijn Caraïbische roots of zelfs zijn ideeën. Wel het feit dat hij de kans kreeg en nam om vanuit een machtspositie, voor die tijd avantgardistische ideeën met een breed publiek te delen in begrijpbare taal. Akomfrah grasduinde door meer dan achthonderd uur radio en televisie materiaal voor de documentaire. Hij merkte op hoe programma’s toen doordrenkt waren van nieuwsgierigheid. In de afgelopen jaren, echter, is men ook in het VK afgestapt van het au serieux nemen van het Britse kijk- en luisterpubliek. De verkleutering heeft zich ook hier ingenesteld en de gevolgen doen zich dagdagelijks voelen in de verrechtsing en verkilling van de samenleving.

De kip en het ei-verhouding is niet altijd even duidelijk, maar misschien is een strijd die zich in het bijzonder richt op onze openbare omroep – ondanks, of precies omwille van, de aangekondigde hallucinante snoeioperaties die ook de VRT zullen treffen – een van de vele puzzelstukjes in de strijd die onze aandacht verdienen. Intussen gaat het puzzelen onvermoeibaar verder, alsook de liefde voor de regio en haar mensen, terwijl we krampachtig moeten vasthouden aan het beetje optimisme dat ons rest.