De waarde van een verontschuldiging

Ooit had een verontschuldiging de smaak van een overwinning: de dader gaf eindelijk toe aan de stoïsche volharding van het slachtoffer. Vandaag is een verontschuldiging te vaak gereduceerd tot een retorische truc en heeft de bittere nasmaak van de frustratie, zegt Orlando Verde.

  • © Brecht Goris © Brecht Goris

Eind oktober verraste Tony Blair vriend en vijand met zijn onverwachte verontschuldigingen voor fouten die in de context van de Irakoorlog zijn gemaakt.

Hij gaf toe medeverantwoordelijk te zijn voor de huidige chaos die in het land heerst, maar die verantwoordelijkheid nam hij niet op zich als individu.

Zo verontschuldigde hij zich omdat hij verkeerde informatie gekregen had en voor een soort van naïviteit over wat na de val van het Saddam-regime zou gebeuren. Geen slechte bedoelingen. Geen eigen belangen. Geen echte schuld. Geen gevolgen.

Criticasters zagen er ondertussen een strategische zet in. De verontschuldiging zou eerder anticiperen op het resultaat van onafhankelijk onderzoek over de oorlog in Irak. Een preventieve verdediging dus, met het oog op de impliciete rechtvaardiging van de oorlog zelf. Voor wíé de verontschuldiging nuttig was, lijkt vanzelfsprekend.

Ruimte voor relativering

Volgens een long read van dS Weekblad (10.01.2015), gewijd aan “het tijdperk van de excuses”, is de verontschuldiging al bij het aanleren een leeg gebaar. Een docent stelt in het artikel vast dat we nooit geleerd hebben ons oprecht te verontschuldigen. ‘Het is een taalhandeling die we aanleren zonder dat we begrijpen wat ze betekent’, vertelt hij. Volgens een andere onderzoeker houden excuses zelfs “een zeker opportunisme in”.

Een verontschuldiging bevat volgens het artikel een aantal noodzakelijke elementen: men moet erkennen dat er onrecht is aangedaan en er verantwoordelijkheid voor opnemen. Bij wijze van compensatie zou een verontschuldiging daarnaast ook “een stuk zelfvernedering” bevatten. En uiteraard horen reparaties, indien van toepassing, er ook bij. Een straf is soms een reparatie.

Bij wijze van compensatie zou een verontschuldiging daarnaast ook “een stuk zelfvernedering” bevatten.

Omdat het artikel verscheen enkele maanden na zijn nu beruchte sorry, is een vermelding van staatssecretaris Francken onvermijdelijk. In zijn verontschuldiging voor zijn vraagtekens rond de meerwaarde van migrantengroepen zat een erkenning dat iemand onrecht was aangedaan (‘Ik besef dat ik mensen heb gekwetst’, zei hij) en hoewel het een lichtjes gedwongen verontschuldiging was - zijn excuses zouden nodig zijn geweest om de heisa te doen stoppen – was zijn uitspraak in de Kamer een teken dat hij er verantwoordelijkheid voor opnam. Een vernederend moment was het zeker. Van reparatie was er ook sprake: ‘Ik garandeer u dat ik de staatssecretaris zal zijn in het belang van alle inwoners van dit land, met groot respect voor iedereen.’

Een paar maanden later zou Francken in een interview met P-magazine de situatie anders presenteren. Waar hij vroeger over het “kwetsen van mensen” sprak, had hij het nu over mensen die “zich gekwetst voelen”: ‘Ik had nooit specifieke groepen mogen noemen, want daardoor voelen mensen zich gekwetst’. Dat bevrijdt hem van de verantwoordelijkheid: je hebt niemand gekwetst; iemand voelt zich gekwetst, wat ruimte maakt voor relativering. Zo werd de oorspronkelijke verontschuldiging een opportunistisch en leeg gebaar.

Burgemeester De Wever zou dezelfde redenering gebruiken na zijn stigmatiserende uitspraken over Berbers, maar tot een spijtbetuiging is het niet gekomen. ‘Ik had beter geen bevolkingsgroep genoemd’. Verder ging de burgemeester niet.

Gevolgen

Eind augustus lazen we verbaasd op de voorpagina van dS Buitenlanders pikken 33.000 bouwjobs in. De algemene verontwaardiging zou leiden tot het besef dat deze titel een onmiskenbare xenofobe connotatie had, en de krant zou daarom tijdens de dag andere titels kiezen voor de online versie van het artikel. De ombudsman zou in zijn uitgebreide betoog over de betekenis en de redenen van titel en inhoud, ergens tussen haakjes verstoppen: ‘die titel […] kon niet’. Maar ondanks de toegeving van het onaanvaardbare, waren er geen gevolgen. Dat is wat écht belangrijk is.

Het was alsof ze een kruis hadden gepresenteerd als “het KKK-symbool”

De Morgen illustreerde onlangs een artikel over Syriëstrijder Youness Delefortrie met een foto van de jihadist en zijn zus. Hun gebaar in de foto werd voorgesteld als “het IS-teken”, terwijl het over een algemeen teken van het islamitische geloof ging. Het was alsof ze een kruis hadden gepresenteerd als “het KKK-symbool”: dan zouden heel veel mensen die niks te maken hebben met de Ku Klux Klan zich dankzij de krant toch geassocieerd zien met racistische lynchpartijen. Een dag later zou een kleine correctie een hoekje van de krant versieren. Maar ondanks toegeving van een fout, was er geen erkenning van de zorgwekkende stigmatisering van onschuldigen. En weeral, geen gevolgen.

Voorbeelden zijn er te veel om op te sommen. Voorbeelden waarin een verontschuldiging komt maar er verder geen consequenties zijn. En die consequenties, die reparaties, kunnen zo eenvoudig zijn als een realistische verklaring van wat er in de toekomst zal gedaan worden om zulke situaties te vermijden. Situaties die vanzelfsprekend onjuist zijn, maar waarvoor verontschuldigingen als een automatisme worden geformuleerd, als men die nodig vindt. We leven vandaag, meer dan ooit in “het tijdperk van de excuses”, in tijden van straffeloosheid. Ordediensten, media, bedrijven, burgers, ministers handelen op onethische manier, en het is alsof we daar machteloos tegenover staan.

Alternatief

De Correspondent schreef onlangs een uitgebreide mea culpa over het gebrek aan diversiteit op hun redactie. Bijzonder was dat hun spijtbetuiging gekoppeld werd aan de correctie van hun gedrag. Toegegeven, dat had iets van een reclamestunt, maar het bleef voorbeeldig voor alle blankemannenredacties van ons land. Voorbeeldig en toch genegeerd door onze media, alsof het een irrelevante geste was geweest.

Een verontschuldiging is geen opportunisme, noch een leeg gebaar: het is de erkenning van de eigen verantwoordelijkheid en de gevolgen ervan.

We gedragen ons vandaag alsof er geen alternatief is, alsof we niks kunnen doen, maar een verontschuldiging is geen opportunisme, noch een leeg gebaar: het is de erkenning van de eigen verantwoordelijkheid en de gevolgen ervan. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat wie schuld bekent, ook actief meewerkt aan de erkenning van de slachtoffers en aan reparaties. Als vertrouwen het ultieme doel van een verontschuldiging is, is het aan ons om te bepalen wat nodig is om het vertrouwen te herstellen.

Zolang geen gevolgen worden gekoppeld aan de erkenning van de eigen verantwoordelijkheid, zal het excuses blijven regenen en zullen mensen ongestraft blijven. En straffeloosheid maakt schaamteloosheid: zij het een burger, een bedrijf, een krant of een politicus die ooit een onrechtvaardige oorlog voerde, men komt snel terecht in een vicieuze cirkel van retorische trucjes en lege gebaren.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Stafmedewerker KifKif

    Orlando Verde is stafmedewerker bij KifKif. Zijn teksten werden gepubliceerd in onder andere Kif Kif, Rekto:Verso en MO* en onlangs gebundeld in het e-book

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.