Is de Brexit dan toch een Britse les in Europese democratie?

Aan Britse kant:
Cameron zei dan wel dat hij de uitslag zou respecteren, maar in dezelfde adem schoof hij zijn ontslag op de lange baan. De helden van de brexit, Boris Johnson en Nigel Farage, liep het dan weer dun door de broek. Spoorslags ontvluchtten zij het strijdtoneel.

Aan de kant van de EU:
De hogepriesters en acolieten van de Europa-aanbidders, ik bedoel de eurocraten, diplomaten, commissarissen en aanverwanten, haten referenda. Het werkwoord haten is echt niet te zwaar gekozen. Of is het veeleer dat de stem des volks deze lieden de daver op het lijf jaagt?
Hun sabotage konden we eerder bestuderen.

Slechts farizeeërs en schriftgeleerden hebben genoeg kleine lettertjes gevreten om de verschillen met de verworpen Europese Grondwet te kunnen aanwijzen.

Toen in twee andere oude, eerbiedwaardige democratieën een overweldigende meerderheid een oorverdovend nee uitsprak tegen de wangedrochtelijke poging tot Europese grondwet, werd vliegensvlug een bovenmaats wit konijn uit de EU-hoed getoverd. Het beest kreeg de naam Verdrag van Lissabon. Slechts farizeeërs en schriftgeleerden hebben genoeg kleine lettertjes gevreten om de verschillen met de verworpen Europese Grondwet te kunnen aanwijzen.

Toen de Ieren de euvele moed hadden nee te zeggen tegen het witte konijn (eigenlijk tegen een wijziging van hun eigen grondwet om het Verdrag van Lissabon op Ierland toe te passen, maar passons) hoorde je aan alle kanten: hadden we het de Ieren maar beter uitgelegd, dan zouden ze wel ja hebben gezegd. De eurocratische prelaten gaan er namelijk van uit dat zij nooit ongelijk kúnnen hebben. Zo denken prelaten nu eenmaal. De Ieren kregen de kans om berouw te tonen en hun onbegrijpelijke domheid te herstellen. Gedwee stemden ze ja.

In 2015 vroeg de Griekse eerste-minister, ingenieur Tsipras, zijn volk of het zijn verzet wilde steunen tegen de wreedaardige besparingen die EU, Europese Centrale Bank en IMF het land opdrongen. Aanvankelijk reageerden de eurocratische prelaten ontzet. Maar heel snel trad zelfverzekerde rust in.

De eurocratische prelaten gingen er voetstoots van uit dat Tsipras roemloos ten onder zou gaan. Het was ondenkbaar dat de Grieken zo stom waren, dat ze die totaal onrealistische linkse extremist met die akelige minister van economische zaken, die arrogante kaalkop, een meerderheid zouden gunnen. Dat ze de EU ongelijk zouden geven. Uitgesloten.

Een bijzonder fraai exemplaar van de Europa-aanbidders, een diplomaat (geen Belg, geen Griek), zei me hoofdschuddend dat hij deze monumentale stommiteit van Tsipras niet snapte. Dat Tsipras het referendum zou verliezen, stond in de sterren geschreven. Mijn tegenwerping, dat ik het eigenlijk een knappe tactische zet vond van de Griekse eerste-minister, had ik even goed tegen de muur achter de diplomaat kunnen maken. Hij hoorde mij niet eens.

Tsipras won met meer dan zestig procent van de stemmen en de opkomst was hoog. Maar de kariatiden op de Akropolis luisteren aandachtiger dan de eurocratische prelaten. De prelaten deden alsof het Griekse volk nooit had gesproken. Ze vernederden en pijnigden het Griekse volk erger dan ooit tevoren.

Juncker, Schultz et les autres zongen een oeroud lied dat ik me maar al te goed herinner.

Dus:
Aan de kant van de EU verwachtte ik na de brexit alleen maar woede, waarna gekonkel om het resultaat van het Britse referendum te negeren en, zo dat onmogelijk zou blijken te zijn, te saboteren.
Juncker, Schultz et les autres zongen een oeroud lied dat ik me maar al te goed herinner. Het is het lied van de priester-leraren die in mijn jongensjaren niet bij machte waren de belhamels in hun klas onder de knoet te houden: ik ben niet boos maar bedroefd, zeiden die leraren.

Juncker en de anderen beloofden plechtig de uitslag te respecteren, hoe hadden ze anders gekund. Bij hun eurocratische personeel streden ongeloof en machteloze razernij om de eerste plaats.

O ja, dit is nog het vermelden waard. Guy Verhofstadt was zeer, zeer ontstemd. In een filippica tegen Nigel Farage brulde hij de woorden nazi-propaganda, met een tongval die hij, Verhofstadt, zelf vermoedelijk voor Duits aanziet. Kom, kom, geachte Guy, dat is te veel eer voor de heer Farage. Propagandaminister Dr. Joseph Goebbels speelde echt wel in een andere divisie. De demonie van Goebbels — Wollt ihr den totalen Krieg? — kan me nog altijd de stuipen op het lijf jagen. Farage is een smakeloos cafémeubel dat af en toe in de weg staat. Vooruit, een pubmeubel.

Les(sen) in democratie

Les in democratie, schreef ik. Misschien is een meervoudsvorm beter op zijn plaats. Allerlei lessen.

1. Een paar uur nadat de uitslag bekend raakt, worden druk handtekeningen verzameld voor een tweede referendum dat het onduldbare resultaat van het eerste moet vernietigen. Dat idee lijkt intussen verdronken te zijn in het Nauw van Calais.

2. Had Cameron zich misrekend toen hij zijn volk raadpleegde, dan misrekende hij zich een tweede keer, in zijn eigen houdbaarheidsdatum. Zijn partijgenoten schopten hem de deur uit, volgens de oude wijsheid dat je in de politiek nooit vrienden hebt, wel tegenstanders en vijanden, maar dat, ver daar bovenuit, de gevaarlijksten van allen je partijgenoten zijn. Mevrouw May betreedt het toneel.

3. Mevrouw May was tegen de brexit. Zij zal de brexit uitvoeren. Het ziet er dus naar uit dat mijn vrees voor sabotage van de brexit (zelfs van EU-zijde) ongegrond was.

Boris Johnson, jij zult elke ochtend een portie brexit nuttigen bij je baked beans en scrambled eggs. Wie rommel maakt, zal rommel opruimen.

4. Hela, probeerde brexit-boegbeeld Boris Johnson daar niet weg te glippen door het afvoergat? Hierrrrr jij, zei mevrouw May, vatte hem bij het oorlelletje en trok hem haar regering binnen. Jij wordt minister van buitenlandse zaken, jij zult elke ochtend een portie brexit nuttigen bij je baked beans en scrambled eggs. Wie rommel maakt, zal rommel opruimen.
Werkelijk, hoe groot mijn bezwaren tegen het eilandenrijk en vele van zijn instellingen ook zijn, in deze tijden van opperste verwarring heb ik met enige bewondering bekeken hoe de Britse democratie werkt.

Het gejammer van de eurocratische prelaten en hun boodschappers bevestigden mijn somberste vooroordelen. Zijn zij de betekenis vergeten van woorden als bescheidenheid, luciditeit, zelfkennis? Zijn zij niet meer in staat zijn een werkelijk afwijkende gedachte, een totaal ander idee dan het hun vertrouwde tot hun hersens toe te laten?

Ik kan het nauwelijks geloven. De dichtheid per m² van doctoraten en duizelingwekkende diploma’s is nergens hoger dan om en bij het Schumanplein. Of het zou in een jezuïetenklooster moeten zijn.

Enkele weken voor de brexit vertrouwde een Europees ambtenaar me toe dat 80 procent van de collega’s andere opvattingen hadden dan wat gemeenlijk Europese ambtenaren wordt toegedicht: niks geen liberaal extremisme, zei hij, niks geen wantrouwen tegen democratische processen, niks geen geloof in geheime onderhandelingen en dergelijke. Mocht die Europese ambtenaar gelijk hebben, waarom laat de meerderheid van 80 procent dan niet haar stem, haar tegenstem, krachtig schallen, van de Shetland eilanden tot de Zwarte Zee?

Nog enkele bedenkingen, kris kras door elkaar:
1. Slechts 38 procent van de stemgerechtigde Britten hebben voor brexit gestemd, je leest het keer op keer in krantenartikelen die stijf staan van misprijzen. Dat is geen meerderheid! Wat een doorzichtige smoes. Ten eerste heb je in Groot-Brittannië jammer genoeg geen stemplicht (wij in België hebben die gelukkig wel). Ten tweede, niet uitgebrachte stemmen bestaan niet in zo’n systeem. Niet bestaande stemmen kunnen dan ook niet worden meegeteld. Anders gezegd, de afwezigen hebben ongelijk. Ten derde, als je niet bent gaan stemmen kun je achteraf misschien binnensmonds of luidkeels vloeken, maar de je kunt niet de pro-brexitstemmers verwijten dat zij wél naar de stembus zijn gegaan.

Liet de hele zaak de jongeren koud? Of waren zij er heilig van overtuigd dat brexit niet kón winnen?

2. Een grote meerderheid van jongeren heeft tegen brexit gestemd. Een stevige meerderheid van bejaarden heeft voor brexit gestemd. Echter, van de bejaarden is 75 procent gaan stemmen, van de kiezers jonger dan vierentwintig jaar minder dan de helft. Liet de hele zaak de jongeren koud? Of waren zij er heilig van overtuigd dat brexit niet kón winnen? Wat er ook van zij, wie democratie wil, moet democratie bedrijven.

3. Cameron heeft geen seconde geloofd dat brexit het zou halen. Zo rotsvast was hij ervan overtuigd, dat hij niet eens een plan B had liggen, desnoods in de onderste lade. De Britse eerste-minister vertoonde dus het gedrag van een zware gokverslaafde. Zijn onderpand was een heel land.

4. De lectuur van enkele continentale kranten tijdens de campagne was leerzaam. Het paginabrede onbegrip dat uit de berichten gutste kan ik alleen verklaren doordat geen mens in de redacties het voor mogelijk hield dat de Britten het zouden aandurven de loden last van de Europese consensus af te schudden.

5. De Britten zouden dat nooit doen, zo ging de redernering, omdat brexit tegen hun eigenbelang indruiste. Het is belangwekkend na te gaan hoe dat eigenbelang wordt omschreven. In de eerste plaats economisch. In de tweede plaats economisch. In de derde plaats economisch. Zo diep is de neoliberale indoctrinatie in de hersenkronkels binnengedrongen, dat twijfelloos verstandige, twijfelloos goed geïnformeerde intellectuelen (want zij zij het die de redacties bevolken) geen categorieën meer hebben om belang te definiëren als iets anders dan economisch belang. Als ik het scherp mag stellen: je eigenbelang is gelijk aan egoïsme. Punt. Het wordt dringend tijd dat een paar Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse antropologen naar Europa reizen om hier de zonderlingen zeden en gewoonten te analyseren.

6. Doorgaans rustige, hoffelijke mensen braakten na het referendum de grofste scheldwoorden: dom, achterlijk, idioot, primitief, loslopend wild. De lezer mag zelf aanvullen, de woordenschat bevat onvermoede rijkdommen.

7. Dus: al wie zich niet bekent tot het stedelijke, hippe, gretig reizende, kosmopolitische, vlotte, politiek correcte, o zo verdraagzame, o zo ironische, duizelingwekkend hoog opgeleide gezelschap waar wij lekker bijhoren, is een imbeciel. De wereld daarbuiten, in de provinciesteden, de dorpen, de voorsteden, bestaat niet en indien zij alsnog mocht bestaan, wordt zij uitsluitend bevolkt door oliedomme, geborneerde, vette rednecks en dito mummelende gepensioneerden. En nu is dat rapalje nog gaan stemmen ook.

Het is een eeuwenoud gegeven. Altijd opnieuw is de buitengroep minderwaardig, dat is al zo sinds de antieke Grieken hen οἱ βάρβαροι noemden.

Alleen, deze keer heeft de binnengroep geen enkel excuus om deze vooroordelen te koesteren. Te hoog opgeleid. Te veel van de wereld gezien. Zou het? Maar niet de ellende van twee dorpen verder wordt niet gezien. Niet gezien wordt de hedendaagse, post-industriële, vormeloze armoe, weggewuifd de wurgende onzekerheid in Noord-Engeland.

Als je in je neoliberale extremistische dogmatisme de sociale zekerheid blijft afbreken, […] dan komt ooit het moment van de afrekening

8. Wat de EU betreft: als je in je neoliberale extremistische dogmatisme de sociale zekerheid blijft afbreken, al je de privatisering blijft aanbidden als was zij de Heilige Graal, als je de werkzekerheid die kleine mensen houvast biedt blijft verketteren en vernietigen, dan komt ooit het moment van de afrekening. In ons soort democratie heeft de vertrapte exact één stem en de kosmopoliet heeft ook exact één stem. Zij zijn volstrekt gelijk.

9. Ook deze keer zijn de voorspellingen van de onfeilbare economen niet uitgekomen. Zeshonderd van hen hebben gedreigd met hel en verdoemenis. En hun deskundigheid mocht je vooral niet betwisten.

Ja, het pond is ingezakt (goed voor de export overigens). Ja de beurzen zakten wat in, niks spectaculairs, ze zijn al aan het herstellen, het was een knikje van niks. Ja, de Bank of England laat de rente dalen. Dat doet de Europese Centrale Bank al tijden en veel drastischer. Zwerven horden hongerigen langs Britse wegen? Worden fabrieken bestormd? De opulente herenhuizen van de oliesjeiks in Londen belegerd? Niets van dat alles.

Ter afsluiting, iets anekdotisch.
De beursjongens in Londen (en elders in Europa) zouden zich bij hun gespeculeer hebben laten leiden door wat gokkantoren afficheerden inzake de brexit. Dat was nogal eenstemmig: brexit verliest. Nu zou ik kunnen zeggen, zie je wel, beurs en gokkantoor, één pot nat, je kunt beter de horoscoop van Flair raadplegen. Applaus op de banken aan mijn linkerhand. Het is echter veel leuker.

Het volgende gebeurde keer op keer.
Neem bij wijze van voorbeeld: honderd pro-brexit stemmers zetten in het gokkantoor om de hoek elk £ 1 op pro-brexit. Dat is niet veel, met hun laag loontje en hun klein pensioentje zitten ze vaak krap bij kas, maar samengeteld wordt het toch £ 100. Soms waren het misschien dertig pro-brexit gokkers, soms twee honderd, maar dat doet er niet toe, zoals het vervolg van dit verhaal ons leert. Want nu komt één welvarende potentiële anti-brexit stemmer het gokkantoor binnen en die zet £ 150 in. Anti-brexit natuurlijk. Hij alleen. Resultaat: in dat gokkantoor is de stemming overwegend anti-brexit. Vermenigvuldig het aantal gokkantoren met x. Het resultaat blijft gelijk: die brexit komt er niet.

De dag van het referendum. De honderd gaan stemmen: 100 stemmen pro brexit. Tegen 1 stem anti brexit. In een democratie zijn alle burgers gelijk, toch in het stemhokje. Of wil daar iemand het cijnskiesrecht uit de negentiende eeuw weer invoeren?