Laat ons met rust

Waarschijnlijk zouden velen het handig vinden om met rust gelaten te worden door de grote wereld. Onbegrijpelijk is dat niet. Maar wie graag wat meer rust zou willen, zal zich volgens columnist Jan Mertens toch moeten bezighouden met de vraag hoe rechtvaardig die grote wereld is.

  • © Brecht Goris ‘Ik heb al vaak aan de beschamende emotie van de pendelaar gedacht de voorbije weken, telkens ik een nieuwe bijdrage aan het ‘vluchtelingendebat’ hoorde.’ © Brecht Goris

Ik moet dit stukje beginnen met een bekentenis. Diep in mijn diepste gedachten heb ik soms ook wel eens slechte gedachten. Ik heb het hier even niet over mijn al dan niet hitsige gedachten over wezens van het andere geslacht of over onheil in verschillende gradaties dat ik als wraakgodin stiekem aan bepaalde mensen zou toewensen. Het is veel banaler.

Als dagelijkse pendelaar vind ik het wel fijn om te kunnen zitten in de trein. En ’s morgens heb ik eigenlijk zo goed als altijd wel een zitplaatsje. Alleen soms niet op donderdag. Die dag moet ik eerst naar mijn kinesiste, waardoor ik een latere trein neem (die van 8.34 uur, voor de kenners). Een ervaren pendelaar weet in welke wagon de eventuele vrije plaatsen zich waarschijnlijk zullen bevinden. Ik ga dus altijd achteraan het perron staan, waar de laatste wagon zal aankomen.

Nu, je weet nooit waar dat juist zal zijn, dus er is ook altijd enige perronaarzeling. Als je te ver naar achter staat, en de trein rijdt onverwacht toch verder, dan kun je het helemaal vergeten. Terwijl ik daar sta, nog relatief alleen, is er soms een stemmetje in mijn hoofd dat zou willen roepen tegen alle andere pendelaars: ‘Blijf ginder staan op het perron, daar is het veel beter voor jullie, kom vooral niet naar hier, ik sta hier al, en ik sta hier goed.’ Wat dat stemmetje eigenlijk zou willen zeggen is: ‘Ik wil graag zeker een zitplaatsje hebben, rustig, niet al te zeer gestoord, hopelijk gaan jullie dat niet beletten.’

Goed opgevoed

Een deel van mijn hoofd is goed opgevoed, waardoor er meteen een ander stemmetje komt: ‘Jean! Je mag dat niet denken! Die mensen hebben evenveel recht op een zitplaats als jij. Het gaat hier om OPENBAAR vervoer, van iedereen dus. Trouwens, als er mensen zijn die nu hier achteraan het perron komen staan, doen ze exact wat jij ook doet. Stop dus met die onzin. Meer zelfs: schaam je diep!’ (Het zijn soms boeiende gesprekken in mijn hoofd, en dat heb ik het nog niet eens over die andere slechte gedachten.)

Meestal wordt dat gesprek, die emotie, door de feiten al snel achterhaald. Eigenlijk kan ik zowat elke keer wel zitten. Als de wagon daarna vol loopt, valt het trouwens ook meestal best mee. Het is vaak behoorlijk rustig. En de soms luid geuite levensvreugde van onze Waalse medeburgers werkt al even vaak aanstekelijk, en doet me beseffen hoe gesloten en somber wij Vlamingen vaak overkomen. En ook als ik moet rechtstaan in het halletje is dat eigenlijk nog niet zo erg. Er zijn altijd wel leuke of mooie dingen te zien, en regelmatig ontspint zich een boeiend gesprek.

Ik heb al vaak aan deze beschamende emotie van de pendelaar gedacht de voorbije weken, telkens ik een nieuwe bijdrage aan het ‘vluchtelingendebat’ hoorde, lees: een zoveelste boude uitspraak van een zichzelf fatsoenlijk noemende politicus. Het werd telkens wat omstandiger geformuleerd, en het feitelijke beleid sloot gelukkig vaak helemaal niet aan bij de forse woorden, maar de retoriek was er toch een van: laat ons met rust!

Emotie

Wat hebben we allemaal gehoord? ‘Je bent maar politiek vluchteling zolang je geen grens oversteekt. Zodra je dat doet, ben je een economische migrant, en dus moeten we jou niet helpen. Het is aan het eerste veilige land waar je bent om het probleem op te lossen.’

‘Als ik dit goed begrijp, moet je met de boot van Syrië in één ruk doorvaren naar de Antwerpse haven.’

Als ik dit goed begrijp, moet je eigenlijk recht met de boot van Syrië in één ruk doorvaren naar de Antwerpse haven om daar aan land te gaan. En zodra je de haven verlaat, ben je misschien al geen vluchteling meer.

‘We gaan vluchtelingen weer in de zee duwen. We gaan een vloot op de oceaan voorzien die daar de vluchtelingen kan tegenhouden. Alleen dat is humaan.’ Dat wil dus zeggen: houd iedereen vooral uit ons zicht. Laat ons met rust. We willen niet in een of andere complexe afweging komen.

‘We moeten de vluchtelingen vooral helpen in de regio waar ze vandaan komen.’ Klinkt voor velen intelligent, bekommerd. Is evenwel iets minder geloofwaardig als je in de krant leest dat het Europees fonds voor Syrische vluchtelingen zo goed als leeg blijft, terwijl veel landen hadden beloofd geld te storten. We hoeven met dit voorstel ook niet echt te zien hoeveel duizenden mensen nu al worden opgevangen nabij de plek waar ze zo graag hadden willen blijven. Is dus ook samen te vatten als: blijf toch vooral ‘ginder’, en laat ons ‘hier’ met rust, als het even kan.

‘Vluchtelingen dragen niet bij aan onze economie. Wij hebben die vluchtelingen niet nodig voor onze economie. Er zijn hier al zoveel werklozen en armen die ook geen job hebben.’ Merkwaardig argument. In een cynische redenering zou je kunnen zeggen dat we al die mensen hier die nu al in de marge leven ook niet ‘nodig’ hebben. Misschien hebben we liever dat ze ons beeld niet verstoren. En zo hoeven we niet na te denken over de mechanismen van herverdeling van de welvaart en de organisatie van onze economie. Kortom: laat ons toch met rust, wij zijn gewoon hardwerkende Vlamingen die hun best doen. (Dat laatste kan best kloppen, het verandert niet veel aan het onderliggende argument.)

‘We moeten een muur bouwen rond ons land of rond onze sociale zekerheid.’ Of je bij de happy few of bij ‘ons’ hoort, hangt in dit geval enkel af van waar je staat terwijl je naar de mensen binnen die muur kijkt.

Maar het kan nog een dimensie verder. ‘Ik laat me geen schuldgevoel aanpraten. Wat er nu gebeurt, is niet onze schuld.’ Het is ongetwijfeld weer een complot van een stelletje linkse rakkers om te doen alsof wij hier ook maar enige verantwoordelijkheid hebben voor de ellende aan de andere kant van de wereld. Het gaat er zelfs niet zozeer om of we het rustig kunnen hebben over mogelijke medeverantwoordelijkheid (toekijken en niet tussenkomen terwijl een andere situatie uit de hand loopt, jarenlang de foute regimes blijven steunen, allerlei eigen economische belangen laten primeren op een consequente houding inzake mensenrechten, …), het gaat erom dat de anderen ons dat ‘aanpraten’. Versta: wij zijn vanzelfsprekend in ons recht, wij hebben hier recht op, want wij waren hier eerst.

‘De anderen gebruiken morele argumenten tegen mij. En ik ben er nog steeds van overtuigd dat ik gelijk heb.’ Misschien is er in die redenering maar één mens die de hele tijd morele argumenten mag gebruiken… Maar als je dingen zegt die in strijd zijn met bestaande internationale afspraken en wetten, dan zou je kunnen zeggen dat je vindt dat die afspraken niet goed zijn, maar dat is iets anders dan zeggen dat je ‘gelijk’ hebt.

‘Ik laat me niet leiden door emoties.’ Zie mij eens, ik ben een echte vent!

Deze uitspraken liggen in het rijtje van andere. ‘Wij kunnen met Vlaanderen echt niet meer doen om de klimaatverandering tegen te houden. Er is geen probleem mee dat we onze eigen engagementen afkopen door elders rechten aan te kopen. Wij hoeven echt niet meer bij te dragen aan de klimaatfinanciering. Er zijn overigens landen die nog veel minder doen dan wij. Ik werk echt wel heel hard.’ Een zoveelste variant op: laat ons nu eindelijk eens met rust, het is nu zo gezellig hier, waarom willen jullie ons feestje komen bederven, kunnen jullie niet gewoon ergens anders gaan feesten?

Ik denk dat dat onderliggende gevoel van ‘laat ons met rust’ een emotie is. Een op zich best begrijpbare emotie die mij ook niet onbekend is, maar een emotie, meer dan een gelijk. Niet willen zien in welke mate je zelf verantwoordelijk zou kunnen zijn voor de toestand aan de andere kant van de planeet kan bijdragen tot een vorm van rust in je hoofd, dat ontken ik niet. Maar daarom is het nog niet moreel te verantwoorden. En daarom is het ook nog niet slim.

Preventieve gerechtigheid

Om maar één voorbeeld te noemen. Kiezen voor een heel fors engagement op het vlak van klimaatbeleid is in veel opzichten vooral een vorm van preventieve gerechtigheid. De volgende jaren zullen steeds meer mensen hun land moeten ontvluchten omwille van het veranderende klimaat, onder meer omdat het eiland waar ze wonen gewoon verdwijnt in de zee.

‘Het zijn wel degelijk de historisch grootste vervuilers die de zwaarste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatverandering.’

Het zijn wel degelijk de historisch grootste vervuilers die de zwaarste verantwoordelijkheid dragen voor de klimaatverandering, onder andere wij dus. Wijzen op het feit dat China nu ook veel uitstoot, zegt iets over nu, maar verandert in wezen niets aan onze historische verantwoordelijkheid.

Als we onze ogen daarvoor blijven sluiten, alleen omdat we zo graag met rust willen gelaten worden, creëren we alleen maar een situatie waarin er harder op onze deur zal geklopt worden. De eerste 10% van de emissiereductie halen, dat is niet zo moeilijk. Maar dat pad naar die 90%, natuurlijk weten we dat dat alleen maar zal lukken als we onze materialistische manier van leven in vraag stellen. En daar zit de knoop.

Het verwijt aan de ministers is niet dat ze niet hard werken, het is dat ze het niet aandurven om te doen wat moet gedaan worden om aan wie na ons komt hier en ginds een kans te geven op een waardig leven. (Als wij het vanzelfsprekend vinden dat we kunnen zitten in de trein, dan is er met de beste wil van de wereld geen argument te bedenken waarom anderen dat niet zouden mogen.)

De principiële discussie is natuurlijk nog relatief gemakkelijk. Het is niet omdat iets ethisch beter is, dat het ook gemakkelijk of aangenaam zal zijn, misschien soms wel integendeel. (Het is natuurlijk ook lekker rustig om eens helemaal alleen in een treinwagon te kunnen zitten. Het gesprek in mijn hoofd verloopt dan ook anders. Maar die situatie is een voorrecht, geen recht.)

Maar kiezen voor oplossingen die meer oog hebben voor hoe onze huidige manier van leven een invloed heeft elders op de planeet is niet alleen een beetje bescheidener, het is eigenlijk ook veel rationeler en veel slimmer dan ons enkel te laten leiden door de emotie ‘laat ons met rust’.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Beleidsmedewerker Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling

    Jan Mertens woont in Leuven, werkt voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, en is onder meer ook actief in de denktank Oikos.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.