Met de schuldenrem op kan Europa niet vooruit

De studie van het recht is niet mijn ding. Hoe groot de inspanning ook, ik slaag er ternauwernood in de logica van, zeg eens iets, tenlasteleggingen, verbintenissen of discretionaire bevoegdheden te doorgronden. Nu bijna een halve eeuw geleden moest ik privaatrecht en publiek recht bestuderen. Ik zat naar de zich uitslovende hoogleraren te staren zoals een koe naar een trein kijkt. Alles dan maar uit het hoofd geblokt. Gelukkig kan mijn geheugen een kudde olifanten beschamen. God slaat niet zonder te zalven.

Vanwaar toch dat onvermogen? 
Want kom nou, spraakkunst vormde geen enkel probleem. Spraakkunst! Hoe opwindend, uitdagend, kleurrijk! Of neem wiskunde. Geen probleem. Duizelingwekkend of mysterieus op het waanzinnige af soms, dat zeker, en juist daarom fascinerend. 
Maar recht?
Zoals in de beroemde parabel van Kafka de man van het platteland, raakte ik nooit door de poort van de wet, al stond die nog zo wijd open. Alleen was in mijn geval de poortwachter onzichtbaar. Vermoedelijk was ikzelf die wachter. Vreemd is dat, vreemd, vooral omdat in mijn familie genoeg bekwame juristen rondlopen. Maar bij mij is het allel van het rechtsgen duidelijk recessief. Kortom, van recht snap ik geen bal.

klèèèès èèèèksjn

En toch heb ik mijn naam geleend voor het openen van een juridische procedure. Hij staat op die papieren naast een hoop andere namen en we richten ons collectief tot het Grondwettelijk Hof van ons koninkrijk. Men noemt zoiets een class action.
Een draak van een woord, als je het mij vraagt. Je zou kunnen denken dat de enthousiaste leerlingen van 5A het initiatief nemen om hun klaslokaal te versieren met kleurige slingers. Of dat ze geld inzamelen voor arme Afrikaantjes van hun leeftijd. Of… Niets van dat alles. Het begrip komt naar het schijnt uit de Verenigde Staten. Als grote bedrijven een schurkenstreek uithalen, zijn er slachtoffers die samen naar de rechtbank trekken. Winnen ze hun zaak, dan kunnen ze al gauw een paar slordige miljard dollar onder elkaar verdelen. 

Groepsvordering. Wat een akelig, dof woord. We zullen het ermee moeten doen. Voorlopig toch. Weet iemand iets beters?

Class action in België dus.
Overigens, hoe spreek je dat uit? Op zijn Amerikaans, klèèèès èèèèksjn? Maar wij zijn Europeanen. Op zijn Brits dan: Klaos (met een aa zoals Antwerpenaars baas zeggen) Aksjn (met een a zoals Antwerpenaars tstat zeggen)? Britten zijn wij evenmin en onze taalgenoten in Nederland (Kles Eksjun) dénken dan wel dat ze fantastisch Engels spreken, maar ze dwalen. Ik heb net lang genoeg in Engeland gewoond om dat heel zeker te weten.
Groepsvordering dan maar.
Wat een akelig, dof woord. We zullen het ermee moeten doen. Voorlopig toch. Weet iemand iets beters?

Groep, dat betekent in dit geval een heleboel mensen: die van Netwerk tegen armoede (meer dan vijftig verenigingen), die van de Ligue des droits de l’homme en van de Franstalige christelijke bediendenbond CNE en nog een hoop ander volk.
Vordering, dat betekent niet dat de vorderaars… volgens mij bestaat dat woord gewoonweg niet. Zijn wij dan eisers? Belachelijk fanatiek klinkt dat. Goed, vorderaars dus. Wij zijn er niet uit om miljarden euro’s, zelfs geen miljoenen euro’s, zelfs niet één euro, op zak te steken.
Wij, zonderlingen, vinden dat een Europees verdrag niet deugt. Meer nog, dat het ronduit gevaarlijk is. Dat het onze goeie, ouwe Belgische grondwet schendt. Dat laatste moet ons juridische argument worden, want ondeugd of gevaar, daar heeft zo’n grondwettelijk hof geen oren naar.

Schuldenbremse

Het gaat om het verdrag inzake stabiliteit, coördinatie en bestuur in de Europese economische en monetaire unie. De Duitsers noemen het resultaat van dat verdrag Schuldenbremse. Duidelijker kan niet. De Fransen doen alsof het een juweel is: règle d’or budgétaire. Een fraai klinkend leugentje. De Britten doen alsof het een evidentie is waar je niet tegen kunt zijn: balanced budget. Hypocrisie tot en met. Laten we het maar bij de knarsende Duitse mechaniek houden: schuldenrem.

Als ik het goed begrepen heb, wil Europa dat we het begrotingsevenwicht inschrijven in onze grondwet. Onze parlementen hebben dat zonder veel tegen te sputteren goedgekeurd, aldus een treffende gelijkenis vertonend met de onberispelijke unanimiteit die de Volkskammer van de ter ziele gegane DDR ten toon spreidde (voor wie het niet mocht weten, daarin zetelden ook partijen als de CDU en de liberalen).

Parlementen, die zijn toch juist uitgevonden om te controleren wat er met de centen van de mensen gebeurt?

Dit wil zeggen dat de verkozenen van ons volk hun zeggenschap over de belastingscenten die dat volk betaalt uit handen hebben gegeven.
Hoe diep kun je vallen, vertegenwoordiger des volks zijnde?
Parlementen, die zijn toch juist uitgevonden om te controleren wat er met de centen van de mensen gebeurt?

Aanvankelijk ging het over de centen van edellieden. Lees er de Magna Carta op na. De koning van Engeland moest die tegen heug en meug toestaan in 1215 en mocht sedertdien niet langer zomaar belasting heffen. Waren het aanvankelijk slechts 25 leenmannen die toezicht uitoefenden, dan werd dat aantal in de loop der eeuwen steeds verder uitgebreid. Vandaag heeft iedere volwassen burger dat recht van toezicht, via de verkozenen. 

Wat ons eigen land betreft, in 1312 tekent hertog Jan van Brabant het charter van Kortenberg. Ook daarin gaat het, naast andere zaken, over centen. Hier houden onder meer burgers uit grote Brabantse steden toezicht. Een stap in de richting die eeuwen later op democratie uitloopt. 
1356, eveneens in het hertogdom Brabant, de Blijde Inkomst. Ook daarin gaat het over belastingen. Centen dus. De controle wordt nog uitgebreid.

En zo gaat dat maar door. In de loop van de geschiedenis zijn het, niet verbazend, de absolutistische vorsten die de controle door de vertegenwoordigers van adel, clerus of burgers uitschakelen. Omdat schurken van het kaliber Filips II of Lodewijk XIV liever zelf de financiële touwtjes in handen hebben. Moeten wij het hedendaagse Europa voortaan beschouwen als een absolutistische macht? En ik die dacht dat we daar al een paar eeuwen van verlost waren. 
Want, zonder gekheid, de controle over de nationale centen is een wezenlijk kenmerk van elk stelsel dat zichzelf democratisch wil noemen. Zo wezenlijk is het dat, als je die controle wegneemt, het zeer de vraag is of je nog over een volwaardige democratie kunt spreken.

“That is democracy”

Is de Europese Commissie dan niet democratisch gelegitimeerd? In theorie wel, ja.  
Maar de legitimatieketting die de Europese burger uiteindelijk verbindt met de Europese commissarissen is veel te lang om geloofwaardig te zijn.

Dat alles was voor mij meer dan voldoende om mijn naam toe te laten voegen aan de lijst met vorderaars. Want ik ben reactionair genoeg om democratie au sérieux te nemen.

“Indeed, it has been said that democracy is the worst form of government, except for all those other forms that have been tried from time to time”, zei Winston Churchill in het Britse Lagerhuis (11.XI.1947).

“They have a perfect right to kick me out. That is democracy.”

Een paar jaar eerder had hij de oorlog gewonnen en toch stuurden de Britse kiezers hem naar de oppositie. Daarover zei deze edelman: “They have a perfect right to kick me out. That is democracy.” Vooral die laatste zin zou iedere Europese commissaris aan de muur moeten hangen in zijn/haar kantoor.

En dan is er nog iets wat me op de lever ligt, maar het is iets waarmee je, alweer volgens mijn zeer beperkte inzicht in het recht, bij het grondwettelijk hof geen gehoor zult vinden.

De Unie wil dat haar lidstaten die schuldenrem niet zomaar in een wetje gieten, nee, die rem moet en zal in alle grondwetten komen. Dit wil zeggen, dat het uiterst moeilijk wordt om die bepaling te schrappen, want grondwetten wijzig je niet zomaar, om de haverklap en met een vingerknip. Daar bestaan ingewikkelde en langdurige procedures voor en dat is ook goed zo. 

Wat stellen we nu vast?
Nauwelijks is die oekaze de Europese ruimte in gestuurd, of allerlei gezaghebbend volk verkondigt dat verkrampt besparen absoluut niet zo’n goed idee is. Integendeel, een anti-cyclisch beleid is geboden: sparen als alles goed gaat, maar het gaat nu niet goed. In tegenvallende tijden moet je juist oordeelkundig geld uitgeven, investeren dus, om je economisch bestel uit het moeras te trekken.

Een internationale autoriteit als onze Belgische professor De Grauwe beargumenteerde dat al tijden voor de schuldenrem ons door de strot werd geramd en hij deed dat zoals een hoogleraar betaamt, uitgebreid en grondig met onverbiddelijke logica. Is hij dan misschien extreem links geworden op zijn oude dag? Geensdeels. De Grauwe, verbonden aan de London School of Economics, noemt zichzelf bij mijn weten nog altijd liberaal en dat doet hij al jaren.

Nu begint ook de grote chef van de euro, de heer Draghi (ex-personeelslid van Goldman Sachs, laten we dat toch altijd voor ogen houden) al terug te krabbelen. Straks is het hek helemaal van de dam, want de eerste zwakke tekenen werden gesignaleerd dat Schäuble en Merkel aan het wankelen raken. Met andere woorden, de schuldenrem is al achterhaald nog voor hij in de grondwetten komt. Hij hoort daar dan ook helemaal niet thuis. In een grondwet is een schuldenrem een gevaarlijk gezwel.

Laten wij het wegsnijden.