Mijn lichaam als publiek object

Het voelt aan als een déjà-vu van het hoofddoekendebat. Het ene kamp claimt dat het dragen van een bepaald kledingstuk het symbool is van vrouwenonderdrukking en een uiting van religieus extremisme in de publieke ruimte. Het andere kamp onderstreept dat vrouwen het kledingstuk uit vrije wil dragen en dat burgers beroep kunnen doen op de vrijheid van religie. Het lijkt dus alsof we vastzitten en ik voelde er weinig voor om deel te nemen aan een discussie waarbij niet naar elkaar geluisterd wordt. Een dialoog voer je niet door monologen op elkaar af te vuren.

Maar toen zag ik beelden van vrouwen die werden gedwongen om zich uit te kleden of naar huis werden gestuurd op de stranden van een land waar ooit veel bloed is gevloeid in naam van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Ik besefte dat er iets groters aan het gebeuren was. Het deed pijn. Ik zag in deze vrouwen mijn grootmoeder, mijn moeder, mijn tante, mijzelf. Omstaanders riepen: ‘Ga terug naar je eigen land.’ Hoe minderwaardig, vernederd en uitgesloten moeten vrouwen zich voelen voor een illusionair veiligheidsgevoel?

Wie gelooft dat het dragen van een boerkini als doel heeft zichtbare sympathie te demonstreren met een terreurorganisatie en bijgevolg te provoceren, is een egocentrische kwal.

Begrip moet ik hebben, zeiden sommigen. Het is nu eenmaal ook een land waarin de voorbije maanden veel bloed is gevloeid in naam van religieus extremisme. Ik begrijp de angst, maar ik aanvaard ze niet. Bij de aanslag in Nice was ruim één derde van de slachtoffers moslim. Wie mag bang zijn?

Wie bovendien gelooft dat het dragen van een boerkini – en bij uitbreiding van een hoofddoek – als doel heeft zichtbare sympathie te demonstreren met een terreurorganisatie en bijgevolg te provoceren, is een egocentrische kwal. De aarde draait om de zon en niet om u. Ik onthoud van het beeld vooral dit: In tegenstelling tot mannen moeten vrouwen strippen om te bewijzen dat ze evenwaardig zijn.

Het debat kadert ook in een groter verhaal over wat feminisme en vrouwenrechten betekenen. Voor het eerst zag ik ook solidariteit van Westerse feministen, die – ondanks hun mening over de boerkini an sich – blijven ijveren voor het zelfbeslissingsrecht. Voor de vrijheid om te dragen wat je wil. Is individuele vrijheid niet het uitgangspunt van een liberale samenleving? Je kan het oneens zijn met de kledingkeuze of de religie van een medeburger, maar wanneer de staat ingrijpt in de je kledingkeuze in de publieke ruimte om bange, blanke burgers te sussen en af te leiden van de échte problemen (zie vorige column), dan kan je niet ontkennen dat we dwalen.

Vrouwen voeren dagelijks strijd voor gelijke rechten op alle niveaus: familie, sociale groep, samenleving. Het lichaam van een vrouw behoort nooit volledig tot haarzelf. Ze is het onderwerp van sociale en politieke debatten waarin anderen voor haar bepalen wat goed voor haar is. Ze vecht voor haar rechten en vrijheden, maar zij kan onmogelijk voor zichzelf denken of kiezen. Ze is niet vrij. Ze denkt dat ze weet wat ze wil, maar anderen weten beter.

Gevaarlijk is het wanneer een samenleving er van overtuigd is dat ze de absolute waarheid en de absolute vrijheid heeft bereikt.

Beseffen we wel hoe ongelofelijk paternalistisch en neerbuigend dit klinkt? Denken degene die het luidst roepen dat moslima’s niet vrij kunnen zijn omdat ze geïndoctrineerd zijn door een ideologie van onderwerping en misogynie zélf vrij zijn van enige sociale druk of ideologie?

Gevaarlijk is het wanneer een samenleving er van overtuigd is dat ze de absolute waarheid en de absolute vrijheid heeft bereikt. Het superioriteitsgevoel en de expansiedrang op zowel militair, politiek, economisch als moreel niveau heeft ons continent al heel wat zwarte pagina’s in de geschiedenis opgeleverd. Hoe blijf je geloofwaardig als je handelt in naam van de zo vaak genoemde ‘normen en waarden van de Verlichting’ maar je acties indruisen tegen de kern van die filosofie? We vreten onszelf van binnen uit hol. De betere samenleving is degene die zichzelf continu kritisch in vraag durft stellen. Hoe gaat het verder?