Over de zin en onzin van distantiëring

Maar wanneer is het zinvol om afstand te nemen van woorden of daden van anderen? Voor de coalitiepartners leek het alleszins nodig om te verhelderen dat ze er niks mee te maken hadden. MR-voorzitter Olivier Chastel verzette zich ‘als liberaal tegen elk amalgaam en elke stigmatisering’. Open VLD-voorzitter Gwendolyn Rutten vond het in Reyers Laat fout om aan “groepsdenken” te doen. CD&V-voorzitter Wouter Beke zei op zijn beurt dat hij nooit zou beweren dat racisme relatief is.

Oppositiepartijen hebben zich ook uitgesproken en dat kon je verwachten. Maar dat oppositie én regering verenigd waren in de veroordeling van die uitspraken was iets nieuw – “ongezien”, “deloyaal” en “laag” in de woorden van De Wever. De natuur van de kritiek vanuit de oppositie was natuurlijk anders: niemand zou de oppositiepartijen kunnen “associeren” met de mening van de N-VA-voorzitter. Het was dus geen “distantiëring”. Het was, denk ik, verontwaardiging, al zullen de supporters daar eerder een berekende heksenjacht in zien.

De bezorgde auteurs

Buiten de politieke sfeer waren er ook interessante reacties. Misschien de meest opmerkelijke was die van politicoloog Bilal Benyaich. Zoals het geweten is, begon deze discussie met uitspraken van De Wever tijdens de voorstelling van het nieuwe boek over radicalisering dat Benyaich schreef. Die uitspraken werden misbegrepen en daarom moest De Wever alles rechtzetten in Terzake. Benyaich zou een dag later zeggen dat De Wevers mening tijdens zijn boekvoorstelling “meer onderbouwd” was. ‘Blijkbaar kent intelligentie zijn grenzen’, ‘intellectueel incapabel om dergelijke complexe dossiers uit te leggen’… kunnen zulke harde uitspraken gelezen worden als distantiëring? De Wever uitgenodigen als spreker was alleszins een vorm van legitimering. De vraag is dan of je afstand moet nemen van wat je mee gelegitimeerd hebt.

Een vergelijkbaar scenario was dat van schrijver Tom Naegels. Op zijn publieke Facebookpagina toonde hij zich scherp tegenover de mensen die De Wever automatisch verdedigen, die ‘niet eens meer overwegen of de critici misschien *toch* argumenten hebben’.  Niet alleen bevestigde Naegels dat de uitspraken van De Wever ‘wel degelijk stigmatiserend en beledigend waren’, hij betreurde ook dat De Wever ‘eerder dan te groeien in zijn rol van burgervader’, van “civiel nationalist” die ‘verbindend en gemeenschapsvormend werkt’, een oppositierol speelde ‘veel bitterder, negatiever, agressiever en cassanter dan hij was toen hij nog écht oppositie voerde’.

‘Het is alsof hij de karikatuur geworden is die toen van hem gemaakt werd’, zegt Naegels nu…

Maar Naegels, vier jaar geleden auteur van de inleiding van De Wevers columnbundel Werkbare waarden, stelde ook vast dat ‘de De Wever van toen niet de De Wever van vandaag was’. In die inleiding verdedigde Naegels toen De Wever van de karikatuur die zijn kritikasters van hem probeerden te maken. ‘Het is alsof hij de karikatuur geworden is die toen van hem gemaakt werd’, zegt Naegels nu… Is dat distantiëring? Is dat het standpunt van een criticus of de distantiëring van iemand die de figuur van De Wever destijds legitimeerde met een voorwoord?

Is De Wever effectief veranderd, zou je ook kunnen vragen. Op zondag is hij onderbouwd, op maandag incapabel. Muteerde hij effectief in een paar jaar tijd in een karikatuur van zichzelf? De meeste mensen, zowel critici als supporters, zien in De Wever vandaag niks meer dan een bevestiging van wat ze al jaren in de figuur van de NV-A-voorzitter zien.

De bezorgde burgers

Nog een ander verhaal is dat van de gewone burger die bezorgd is over de duidelijke polarisering van de maatschappij. Over het jammere ontbreken van een verzoenende figuur die de krachten van de samenleving bundelt in de strijd voor de vele gemeenschappelijke uitdagingen. Op verschillende fora zag ik berichten passeren van gewone mensen die herhaalden dat zij zich als “gematigde Vlamingen” openlijk wilden distantiëren van onze “radicale” vertegenwoordigers. Daar wil ik even bij stilstaan. Waarom zou een Vlaming zich moeten distantiëren van de uitspraken van een Vlaamse vertegenwoordiger?

Ik heb het niet over de N-VA kiezer, die De Wever legitimeert met zijn stem. Ik heb het niet over de publicist die De Wever legitimeert met verkoopsargumenten. Ik heb het over de gewone burger die behalve het toeval van een nationaliteit, door weinig meer verbonden is met een of andere politicus. Is dat niet even toevallig als een huidskleur of een religie te delen met iemand die iets verkeerds zegt of doet? Ik vrees van wel.

Een vraag naar distantiëring is alleszins een inherente negatie van het vermoeden van onschuld.

En dat zou verklaren waarom er na de uitzending van Terzake geen oproep gelanceerd werd aan alle Vlamingen, “autochtonen”, “blanken”, om afstand te nemen van wat naar alle normen een schaamteloze vorm van stigmatisering was. En zo moet het: wie zich betrokken voelt omwille van een regeerakkoord mag zich op eigen initiatief gerust distantiëren, zoals de hierboven vermeldde politici het deden. Wie iemand legitimeert met zijn al dan niet electorale stem, mag gerust afstand nemen als die persoon dat gepast vindt. Wie zich kortweg kritisch wil opstellen mag dat ook doen.
Maar een vraag naar distantiëring is alleszins een inherente negatie van het vermoeden van onschuld.

Gezond

Hoe gezond het debat verloopt over één onderwerp, zo ongezond verloopt het over een ander: waarom vinden we het opeens nodig om te eisen dat moslims zich distantiëren, elke keer wanneer een moslim ergens iets verkeerd doet? Hebben moslims misschien de gekken van IS of van Sharia4Belgium gekozen als vertegenwoordigers? Waarom zouden we bijvoorbeeld moeten twijfelen aan de onschuld van een moslim die nooit een terrorist heeft gelegitimeerd met zijn facebookstatus? Waarom zou iemand zich “moeten” distantiëren van iets waar die persoon niks mee te maken heeft, behalve het toeval van een religie, een nationaliteit of een taal?

Hoe sympathiek en solidair en zelfs positief de distantiëring is van een burger die niks te maken heeft met de uitspraken van De Wever, we moeten vooral onthouden dat het een vrijwillig initiatief is. Dat niemand het gevraagd heeft. Dat het niet nodig was. Dat het niet werd geëist. Omdat niemand vermoedde dat iemand anders het – op basis van huidskleur, religie, nationaliteit, noem maar op – eens kon zijn met zulk hatelijke taal. En dat is een gezonde houding die ook in andere debatten nodig is.