Spiritueel maar niet religieus

Dit afkeren van geïnstitutionaliseerde religies is mijns inziens een goede zaak. Maar het debat of zelfs de strijd tussen gelovigen en niet-gelovigen is erg gepolariseerd geraakt, in die mate dat er vaak nauwelijks interesse lijkt voor de mening van de andere kant. Een weerzin van alles wat met religie te maken heeft, leidt er vaak toe dat mensen het kind(je Jezus) met het badwater buitengooien.

Wie die houding aanneemt, riskeert echter heel wat waardevols en moois te missen. Sta me toe even stil te staan bij een voorbeeld. Neem het gebed van Sint Franciscus (Franciscus van Assisi zou er niets mee te maken hebben, maar dat maakt niet uit). Als u bent zoals veel vrijzinnige progressieven (de term lijkt bijna een tautologie), is er veel kans dat u bijna instinctief uw neus ophaalt bij het zien van de titel. U wordt niet meteen warm van het woord gebed en de naam van een heilige, en begint zonder veel moeite spontaan te associëren met alles wat mis is met de katholieke Kerk, de catecheselessen van toen, of een saaie preek tijdens een eucharistieviering lang geleden. Het wordt niet beter wanneer u de eerste lijn van het gebed ziet, want het lijkt erop dat iemand God toespreekt (daarvoor is het ook een gebed).

Wie toch verder leest vindt een prachtige tekst, die perfect gezien kan worden als niet meer dan een voornemen om een zo goed mogelijk, zo veel mogelijk vreugde brengend mens te zijn.

Maar wie toch verder leest (doet u het eens) vindt een prachtige tekst, die perfect gezien kan worden als niet meer dan een voornemen om een zo goed mogelijk, zo veel mogelijk vreugde brengend mens te zijn - een ambitie die we vermoedelijk allemaal kunnen delen. Het gaat om waarden waarin ongeveer iedereen zich kan vinden.

Van verhalen van de Boeddha (de figuur die nog het meeste krediet krijgt vanuit ongelovige hoek) tot de parabels die Jezus vertelde: ze bevatten vaak veel schoonheid en wijsheid, en het zou jammer zijn eraan voorbij te gaan omdat ze nu eenmaal uit religieuze boeken komen of “besmet” zijn met beeldspraak die ons niet altijd evenveel bevalt. Het zou jammer zijn dat we die schoonheid of wijsheid niet ontdekken omdat ze deel uitmaakt van een ideologische traditie die gedeeltelijk of grotendeels problematisch is.

Wanneer we die religieuze tradities even links laten liggen, komen we terecht bij spiritualiteit los van een of andere specifieke godsdienst. Maar ook spiritualiteit blijkt voor velen een vies woord. Nu zijn spirituele systemen, figuren, praktijken, cursussen en boeken in heel veel gevallen niet zuiver op de graat, en is voorzichtigheid geboden. Maar zoals het risico bestaat dat veel goedgelovige mensen verleid worden door charlatans, is er eveneens het gevaar dat we alles maar meteen overboord gooien, en al te snel alleen maar goeroes, irrationaliteit en commerciële belangen gaan zien. Spiritualiteit is niet noodzakelijk irrationeel of onzuiver (een evident voorbeeld is meditatie, waar heel wat wetenschappelijk onderzoek is rond verricht), maar het lijkt erop dat ze door veel mensen schuldig door associatie wordt bevonden.

Zoeken naar geluk

Aan de basis van de aandacht voor het spirituele ligt vaak een ontevredenheid met het bestaan zoals het is, een rusteloosheid, een zoektocht naar iets beters.

Aan de basis van de aandacht voor het spirituele ligt vaak een ontevredenheid met het bestaan zoals het is, een rusteloosheid, een zoektocht naar iets beters. Dit gaat verder dan de wens om een goed mens te zijn. Een van de mogelijke functies van spiritualiteit, in de niet-triviale zin, is het bieden van een antwoord op een soort van inherente onrust, een gevoel van dit-is-niet-alles.

Misschien, zo vraagt de mens op spirituele zoektocht zich af, bestaan er andere manieren om gelukkig te proberen zijn dan het steeds opnieuw trachten te bereiken van uiteindelijk futiele doelen of het continu trachten te vermijden van pijn en tegenslag. Geluk is altijd vluchtig. De dynamiek is bekend - tenminste voor iemand die gewoon is een minimum aan introspectie te doen: we zijn hele dagen bezig met dingen te willen of te vermijden, en onze ervaring van geluk lijkt af te hangen van het bereiken van die doelstellingen. Maar bestaat er een mogelijkheid om gelukkig, of ten minste innerlijk rustig te zijn, onafhankelijk daarvan?

Niet iedereen voelt die vraag, wellicht, en niet iedereen die de vraag voelt, heeft behoefte aan een antwoord buiten - ik zeg maar wat - het gezelschap van goede vrienden, de natuur, kunst, of misschien zelfs gewoon de wetenschap en haar prachtige theoriën en verklaringen van de kosmos. Maar voor vele mensen bieden deze antwoorden niet voldoende soelaas. Ik denk dat het zou bijdragen aan het respect voor elkaar, voor spirituele of religieuze mensen, om dit streven te begrijpen, hoe irrelevant het ook mag overkomen, en hoe ongewoon de bewandelde paden soms ook mogen lijken. Wie de toestand van de wereld bekijkt, of hij nu een optimist, pessimist of realist is, kan denk ik immers niet anders dan besluiten dat we de kunst van het leven nog altijd niet helemaal onder de knie hebben.