Europese Volkspartij heeft nu alle machtsposities in handen, één man is blij: Viktor Orbán

De 751 leden van het Europese Parlement konden gisteren een nieuwe voorzitter kiezen. Tijdens de avond van 16 januari trok de Belg Guy Verhofstadt zijn kandidatuur in om parlementsleden van de liberale fractie, die hij leidt, op te roepen om voor Tajani te stemmen. Dat was een grote opsteker voor Tajani.

Kan Verhofstadt nu nog geloofwaardig opkomen tegen Tajani’s Europese Volkspartij (EVP)? In het verleden had hij vaak kritiek op hen omdat ze populisten als Viktor Orbán en Silvio Berlusconi een machtige politieke thuis bezorgen.

‘In het Parlement moet de voorzitter compromissen tussen de pro-Europese partijen vergemakkelijken’, zei Verhofstadts partijgenoot Hilde Vautmans. EVP is zeker een pro-Europese partij, maar Viktor Orbán zaait thuis in Hongarije haat tégen de EU. Hij noemde de EU een nieuwe Sovjetunie en gebruikte 40 miljoen euro van het Hongaarse budget om een anti-EU en anti-migrantencampagne te voeren.

Hij viseert mensenrechtenorganisaties zoals Israël, Rusland en Turkije dat ook deden. En het belangrijkst: met Europese budgetsteun bouwt hij aan een corrupte oligarchie waarin een klein groepje politici en zakenmannen rond Orbán zelf politieke en economische macht concentreren.

De EVP beschermt Orbán als één van machtigste fractieleden en blokkeert krachtige maatregelen tegen het Hongaarse afglijden naar oligarchie en autocratie.

Verhofstadt heeft Orbán geholpen door Tajani aan de voorzitterspost te helpen.

Verhofstadt heeft Orbán geholpen door Tajani aan de post van parlementsvoorzitter te helpen. Tajani was als oprichter van Forza Italia en woordvoerder van Berlusconi deel van een soortgelijk project in Italië als Orbán in Hongarije. Als Verhofstadt in het Europees parlement nog eens, terecht, fulmineert tegen Orbán, zal hij dat doen terwijl Tajani op de stoel van de voorzitter zit.

Mede dankzij Verhofstadt zit de EVP nu trouwens op de drie stoelen van de leidende positie in de Europese instituten. Parlement: Tajani. Commissie: Juncker. Raad: Tusk. Goede kaarten zijn dat voor Orbán, die door zijn eigen fractieleden wel regelmatig bekritiseerd wordt, maar zich de komende jaren geen zorgen hoeft te maken dat de EU ook concrete maatregelen zal nemen om zijn zakenimperium en autocratie te stoppen.

Ook N-VA begon zich te roeren

Tajani had na Verhofstadts aanbod nog niet genoeg stemmen en de sociaaldemocraat Gianni Pitella bleef een kanshebber. De fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) had de sleutel in handen. Als hun parlementsleden voor Tajani zouden stemmen in plaats van voor de eigen kandidaat Helga Stevens (N-VA) zou Tajani winnen.

Maar. Een fractie die tegen het liberale project van een machtige EU is, kon moeilijk gezien worden te stemmen voor Tajani die zojuist een deal had gesloten met dat liberale project. Dus overtuigde ECR Tajani na de derde stemronde, in de loop van 17 januari, om de deal met de liberalen te laten vallen en zo ook de stemmen van ECR binnen te halen.

Tajani had ondertussen wel al de stemmen van de liberale fractie verzekerd, dankzij Verhofstadt.

ECR maakte bekend dat Tajani zich had verbonden tot een “duidelijke set van politieke eisen”. Dat klonk al even weinig geloofwaardig als Verhofstadts uitleg over waarom hij voor Tajani koos.

Niemand weet wat Tajani precies aan ECR verzekerd heeft en of Tajani dat deed vanuit een oprechte inhoudelijke bekommernis om het politieke project van ECR, of vanuit pure machtsoverwegingen. In hun communicatie naar de burger laten de fracties sowieso uitschijnen dat inhoud voorrang heeft.

De N-VA maakte zelf een dealtje, alleen was dat tijdens en niet voor de stemming.

Sander Loones van de ECR-fractie en N-VA, en hun kandidaat Helga Stevens, drukten hun afkeer uit over de “schaamteloze postjespakkerij”. ‘Voor het eerst is het eindresultaat niet al van vooraf bedisseld tussen traditionele partijen. Maar vanochtend bleek dat Verhofstadt zijn kandidatuur introk om Tajani te steunen. Alweer een dealtje, nog voor de stemming was begonnen’, zei Loones.

Maar de N-VA maakte dus zelf een dealtje, alleen was dat tijdens en niet voor de stemming.

Ook al bestaan er belangrijke verschillen tussen N-VA/ECR en Orbán/EVP, toch zijn er meer inhoudelijke raakpunten tussen N-VA en Orbán/EVP dan tussen Verhofstadt en Orbán/EVP.

Eén van die raakpunten is hoe Orbán de verhouding tussen de lidstaten en de EU wil invullen. Hij wil een afgezwakte EU, een EU als verzameling van krachtige en soevereine lidstaten die weinig bevoegdheden afstaan aan “Brussel”. Natuurlijk wil Orbán weinig inmenging vanuit Brussel in zijn autoritaire project in Boedapest. Ook N-VA wil niet dat instellingen van de Europese Unie tussenkomen in politieke ontwikkelingen in de lidstaten.

‘Een parlementsvoorzitter moet niet het mooie weer maken met stoere kreten, zeker niet om democratisch verkozen leiders te schofferen’, zei Sander Loones.

Tajani en vele andere EVP-leden staan op dat punt niet 100% op de lijn van Orbán, maar het zou kunnen dat de ECR Tajani in die paar uurtjes ingefluisterd heeft om toch meer de lijn van Orbán te volgen, in plaats van de “eurofiele” EVP-leden.

Als je lang gewerkt hebt met een politicus als Berlusconi ben je pragmatisch genoeg om te weten dat je je eigen mening of ideologie opzij kan schuiven in ruil voor politieke macht.

Het klinkt dan ook dubbel als CD&V-politicus en Europees parlementslid Tom Vandenkendelaere, die in het parlement belangrijk werk levert, Verhofstadt verwijt aan “machtspolitiek” te doen.

‘Ik ben me ervan bewust dat dit voor de Vlaming nogal een bevreemdend schouwspel is. De uitschuiver van Verhofstadt was een schoolvoorbeeld van machtspolitiek die de kloof met de burger vergroot’, zei hij. Maar de EVP doet zelf aan pure machtspolitiek.

Overwinning voor Orban’s visie op de EU

Een ander raakpunt is het standpunt dat de voorzitter van het Parlement niet “politiek” mag zijn. Het was opvallend dat Tajani, na benaderd te zijn geweest door de ECR, deze boodschap op zijn Twitter-account deelde: ‘Het is niet aan de voorzitter van het Parlement om een politieke agenda te promoten. Dat is aan jullie, leden van het Europees Parlement.’ Ingefluisterd door de ECR?

Als de meerderheid niet wil ingrijpen tegen Hongaarse corruptie met Europees geld, dan zal de voorzitter van het Parlement die “mening” verkondigen.

Als de meerderheid in het parlement bijvoorbeeld niet wil ingrijpen tegen Hongaarse corruptie en misbruik van het belastinggeld van de Europese burger, of tegen zware schendingen van de democratie in Polen en Hongarije, dan moet de voorzitter van het Parlement die “mening” verdedigen en verkondigen.

Dat is niet het soort voorzitter die Bart Staes van de Europese Groenen had gewenst: ‘Een goede voorzitter van het Europees Parlement is bereid om desnoods, samen met zijn parlementsleden, de Europese budgetsteun aan lidstaten te bevriezen als die lidstaten het wezenlijk Europees belang of de basiswaarden van de EU niet uitdragen.’

De vorige voorzitter Martin Schulz kreeg soms het verwijt “te politiek” te zijn. ‘Ik hoop dat de nieuwe voorzitter een voorzitter zal zijn van alle fracties in het Europees Parlement en niet alleen de gangmaker van de grote coalitie tussen christendemocraten en sociaaldemocraten’, zei ook Bart Staes.

N-VA verweet Verhofstadt postjespakkerij voorrang te geven op de inhoud. Hun deal met Tajani was zeker logischer dan de deal tussen Verhofstadt en Tajani. Toch is het vreemd dat een fractie die zich profileert als anti-establishment en tegen meer bevoegdheden voor de EU (ECR) zich schaarde achter de grootste establishment-fractie van het parlement die bereid was een deal te sluiten met de liberale fractie die wél meer bevoegdheden voor de EU willen (EVP).

Ofwel heeft ECR Tajani binnengehaald en is Verhofstadt de grote verliezer: zich eerst zelf terugtrekken om een deal te maken met Tajani om Tajani vervolgens een deal te zien sluiten met zijn vijanden van ECR. Natuurlijk komt dan het verplichte nummertje van Tajani: ‘Ik zal de voorzitter zijn van àlle parlementsleden.’

Bekvechten op een zinkend schip

Na drie onbesliste stemrondes liet de fractie van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) dan hun eigen kandidaat Helga Stevens, ook een Belgische, vallen om hun gewicht achter Tajani te scharen. Een uur later was Tajani verkozen.

Wat hebben we nu geleerd? Dat gisteren een nieuwe grote coalitie is ontstaan tussen liberalen, conservatieven en christendemocraten? Hilde Vautmans (Open VLD) sprak van een “nieuwe, brede coalitie”. In dat geval zijn de sociaaldemocraten, die de vorige grote coalitie opbliezen, de grote verliezers.

We kunnen ons aan meer uitgesproken linkse sociaaldemocraten verwachten.

Kathleen Van Brempt van de sociaaldemocraten zei dat dit niet noodzakelijk een verlies is: ‘Buiten het keurslijf van de grote coalitie zal mijn fractie zich krachtiger kunnen profileren.’ We kunnen ons dus aan meer uitgesproken linkse sociaaldemocraten verwachten.

We hebben ook geleerd dat de meeste fracties in zo’n verkiezing vooral machtsposities proberen te garanderen en dat ze heel hard hun best doen om de burger ervan te overtuigen dat dit ook inhoudelijk doordacht is.

Is dat normaal? Misschien wel. Elke coalitievorming is immers een koehandel en je zou het ook gewoon “consensus” kunnen noemen, de basis van democratie. Maar tot waar kan de opoffering van politieke idealen gaan vooraleer het opportunisme wordt? Dat is de vraag.

In een EU die zwaar onder vuur ligt, is dit nochtans wel een belangrijke vraag waar politici zeer omzichtig mee moeten omspringen. Anders maken ze zichzelf en onze Europese Unie steeds meer irrelevant.

Het had in ieder geval iets surreëel: Europese politici die bekvechten over wie het postje mag bekleden terwijl groeiende extreemrechtse partijen in Nederland en Frankrijk de hele boel gewoon willen afschaffen.

‘De voorzitter van het Europees Parlement moet met een grote meerderheid wegen op de Europese besluitvorming en een dam vormen tegen de extremistische fracties’, zei Ivo Belet (CD&V, EVP). ‘Zonder akkoorden tussen de pro-Europese fracties wordt het Parlement en dus ook de EU vleugellam.’

Wat verdedigt de EVP? Hun eigen machtspositie tegen een dreigende overname van extreemrechts? Of de democratische rechtsstaat?

Zal Tajani in staat zijn om die akkoorden te faciliteren? Misschien wel, maar dat is dan toch juist wél de politieke houding die de ECR niet wil dat hij aanneemt? De EVP wil extreemrechts van de macht houden. Dat is ook Orbáns betrachting, door zelf een extreemrechts beleid te voeren. Dus opnieuw eerder machtspolitiek, dan een eigen project dat zich onderscheidt van extreemrechts.

Orbáns woordvoerder Zoltán Kovács zei tegen MO* in Boedapest: ‘Alternative für Deutschland pikt bijvoorbeeld kiezers van alle centrumpartijen in. De Europese Volkspartij zal verschrompelen als ze vasthoudt aan haar liberale standpunten. Daarom probeert Orbán centrumrechts illiberaal te maken, in plaats van met extreemrechts in zee te gaan. Dat is een les voor de West-Europese landen.’

Wat verdedigt de EVP eigenlijk? Hun eigen machtspositie tegen een dreigende overname van extreemrechts? Of de democratische rechtsstaat?