Trump over pers: ‘De minst eerlijke menselijke wezens op aarde’

Op dag één van zijn presidentschap bracht Donald Trump een bezoek aan het hoofdkantoor van de CIA. Dat deed hij niet om zich te verontschuldigen voor zijn nazi-opmerkingen van een kleine twee weken geleden, maar om te verklaren dat hij de grootst mogelijke supporter was van de inlichtingendienst, en dat alle berichten over het tegendeel verzinsels waren van “de media”. Journalisten kregen verder ook het verwijt dat ze de opkomst bij de eedaflegging de dag voordien bewust onderschat hadden, om de nieuwe president in een slecht daglicht te stellen.

‘Ik ben verwikkeld in een oorlog met de media’, zei Trump tegen zijn CIA-publiek. En volgens alle berichten over het bezoek voegde hij daar aan toe: ‘Ze behoren tot de meest oneerlijke menselijke wezen op aarde.’

De rest van het weekend blijf Team Trump op diezelfde nagel kloppen. De presidentiële woordvoerder herhaalde de claim dat nooit eerder meer mensen een eedaflegging hadden bijgewoond en presidenieel raadgeefster Kellyanne Conway probeerde die aperte leugen voor te stellen als het aanbrengen van “alternatieve feiten”.

Tot zo ver de feiten. De eerste vaststelling is dat de nieuwe Amerikaanse regering zich, zoals beloofd, niet aan de conventies houdt. Als de president en zijn raadgevers binnenskamers geloven dat ze fantastisch zijn en dat al wie dat enthousiasme niet deelt zich vergist, dan zeggen ze dat ook als de microfoons open staan. Op zich is zeggen waar het (volgens de spreker) op staat verfrissend in een wereld die gewend is aan staatshoofden en regeringsleiders die verklaringen en overeenkomsten ondertekenen die ze vervolgens zelf actief gaan boycotten.

In een kort bericht over de energiepolitiek noemt de nieuwe regering het Climate Action Plan ‘schadelijk en overbodig’

De VN-verklaring over de Duurzame Ontwikkelingsdoelen beloofde in 2015 bijvoorbeeld ‘een wereld waarin de consumptie- en productiepatronen en het gebruik van alle natuurlijke rijkdommen –van lucht tot land, van rivieren, meren en grondwater tot zeeën en oceanen- duurzaam zijn… Een wereld waarin de mensheid in harmonie met de natuur leeft en waarin alle levensvormen en wilde dieren beschermd worden.’ Op de website van het Witte Huis stond dit weekend weinig informatie, maar in een kort bericht over de energiepolitiek noemt de nieuwe regering het Climate Action Plan ‘schadelijk en overbodig’.

De voorbije jaren werden internationaal ook nucleaire ontwapening, vrede in het Midden-Oosten, een einde aan de armoede tegen 2030, het beperken van de opwarming van de aarde tot minder dan 2°C, een einde aan de corruptie en het geweld in Afghanistan, gelijke rechten voor mannen en vrouwen, voor hetero’s en holebi’s,… beloofd. Maar dat waren al te vaak parole, parole, parole. Met andere woorden: ja, de wereld kan een beetje parler vrai wel gebruiken.

Wat we nu zien is een president die zichzelf ziet als de rechtstreekse belichaming van het volk: “Me, The People”

Dat de president van de Verenigde Staten zijn eerste werkdag en de energie van zijn medewerkers inzet om zijn eigen campagnebeloften voor te stellen als feiten, en de berichtgeving over de feiten als leugens, dat heeft echter niets meer te maken met een behoefte om het comfortabele zelfbedrog van het politieke establishment te doorprikken. Wat we nu zien is niet langer een politicus die zich voordoet als een niet-politicus, maar een president die zichzelf ziet als de rechtstreekse belichaming van het volk, Me, The People, en zich dan ook enkel rechtstreeks zélf tot zijn onderdanen wil richten. Elke poging tot bemiddeling -wat media essentieel doen- houdt afstand, interpretatie en evaluatie in, en dat verdraagt zo’n Leider niet.

Trump is natuurlijk niet de enige en al zeker niet de eerste politieke leider die op voet van oorlog leeft met de pers. De internationale voorbeelden zjin legio, en al vaak en breed beschreven. En in het decembernummer van MO*magazine beschreef de redactie zowel de algemene mechanismen van de opkomst van de sterke leider als een aantal concrete voorbeelden daarvan.

In eigen land liggen de media en met name de politieke berichtgeving ook onder vuur. Daar zijn vaak goede redenen voor, en het is een enorme verworvenheid van deze digitale tijden dat burgers zelf op zoek gaan naar de feiten en vooral naar wat niet verschijnt in de pers –en naar het waarom daarvan.

De kritiek op de media is intussen omgesmeed tot een politiek mobilisatie-instrument en een manier om alles wat de eigen overtuiging tegenspreekt verdacht te maken.

Er is geen enkele reden waarom media vrij zouden zijn van de kritiek die ze zelf (behoren) uit te oefenen op al wie politieke, economische, sociale of culturele macht heeft. Die kritiek is intussen echter omgesmeed tot een politiek mobilisatie-instrument en een manier om alles wat de eigen overtuiging tegenspreekt verdacht te maken. Ter linkerzijde klaagt men ritueel over de vooringenomenheid van de mainstreammedia, rechts heeft geen gram vertrouwen in wat “de regimepers” schrijft of uitzendt.

In België zijn politieke partijen, verkozenen en beleidsverantwoordelijken behoorlijk omzichtig omgegaan met de pers. Dat heeft, in het beste geval, te maken met een volwassen erkenning van de eigen rol van media en hun onvervangbare belang voor de democratie. Daar zit zeker ook een portie eigenbelang bij: wie de pers schoffeert, zou wel eens een minder hoffelijke behandeling kunnen krijgen door de geviseerde beroepsgroep. De opkomst van sociale media verandert in elk geval die tweede factor. Twitterende politici springen over de bemiddelaars heen en bewerken hun eigen achterban, maar ook de bredere samenleving, rechtstreeks met hun ongezouten, eigen visie.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Theo Francken, is het meest uitgesproken voorbeeld van die ontwikkeling. Hij doet namelijk meer dan alleen zelf zijn nieuws en interpretatie verspreiden, hij valt ook bij herhaling pers (en middenveld) aan die een andere interpretatie van de feiten geven. Dat leidt dan in de bevriende media tot een versterking van de kritiek, tot ver voorbij de redelijke kern ervan. ‘Is dit een journaliste of een activiste? Of is dat tegenwoordig hetzelfde bij de VRT-redactie?’ is een van de meest recente tweets waarin Francken niet over de feiten, maar tegen de pers schrijft.

Wie scheldt op de mensen in Duinkerke, doet dat zonder teruggefloten te worden. Wie het opneemt voor hen, moet het twittervuur van de staatssecretaris vrezen.

Het is niet onterecht dat de staatssecretaris vanuit zijn functie hamert op een correct gebruik van de vele termen die in zijn emotioneel geladen beleidsdomein gebezigd worden. Vluchtelingen, asielzoekers, migranten, mensen zonder wettige papieren: er zijn verschillen en het is goed dat die gerespecteerd worden? Maar blijkbaar geldt die zorgvuldigheid niet als een sympathiserende auteur als Miel Swillens op Doorbraak.be over die tweet schrijft: ‘Temmerman had het in haar emotioneel gehypete reportage over vluchtelingen, terwijl in Duinkerke de diehards van het Britse eldorado samenklitten, migranten dus.’ Wie scheldt op de mensen in Duinkerke, doet dat zonder teruggefloten te worden. Wie het opneemt voor hen, moet het twittervuur van de staatsecretaris vrezen.

2017 belooft op veel vlakken een conflictrijk, turbulent jaar te worden. De rol die media in de samenleving te spelen hebben, behoort tot de strijdpunten. En dan gaat het over traditionele media, nieuwe media, sociale media, alternatieve media, partijmedia, valse media… De Vierde Macht is meer aanwezig dan ooit, maar ze dreigt te versplinteren tot fragmenten waarheid en tegenwaarheid, feiten en “alternatieve feiten”. En de president van de Verenigde Staten is er duidelijk op uit dat proces te versnellen en tot eigen voordeel aan te wenden.