Aanpak vluchtelingencrisis ondergraaft “superioriteit” Europese samenleving

‘Laat ons een kwart van ons inkomen aan hen geven, zodat ze blijven waar ze zijn.’ Op een diepblauwe maandag in augustus van het jaar 2004 liet toenmalig Kamervoorzitter Herman De Croo deze uitspraak optekenen in De Standaard van 16 augustus. De Croo’s idee van een “beschavingsverzekering” werd geen hoogvlieger, wellicht niet enkel omwille van het kostenplaatje – een kwart van ons inkomen is nog wat anders dan 0,7 procent – maar ook omdat de uitdrukking wat te veel tannines bevatte.

Met het brandmerken van Artsen Zonder Grenzen als mensensmokkelaars kwam Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken nog niet weg, maar dat is wellicht slechts een kwestie van tijd.

Dertien jaar later is “laat ze blijven waar ze zijn” geen politiek incorrecte uitspraak meer. Het is de kerngedachte achter de “vluchtelingendeal” tussen de Europese Unie en Turkije van vorig jaar, en de reden waarom Libische autoriteiten en kustwacht straks miljoenen euro’s van Europa krijgen. Met het brandmerken van Artsen Zonder Grenzen als mensensmokkelaars kwam Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken nog niet weg, maar dat is wellicht slechts een kwestie van tijd. Tijden veranderen.

Voor mijn persoonlijke smaak blijft de gedachte dat mensen die op andere continenten geboren zijn best daar zouden blijven nog altijd te bitter. Toch heb ik altijd gevonden dat de idee van Herman De Croo te snel werd afgevoerd als losse flodder.

Veel mensen die zowat alles op het spel zetten om de grenzen van Fort Europa over te steken, zouden liever blijven waar ze zijn, op voorwaarde dat ze daar eerlijke kansen zouden krijgen om hun talenten te ontplooien en hun mening te uiten. ‘Geef ze een kans om te blijven waar ze willen blijven’, is een doelstelling waar ik wel achter sta. En dat zal veel inderdaad veel meer dan 0,7 procent van ons inkomen kosten.

De migratieparadox

Alexander De Croo – zoon van Herman, en huidig Minister van Ontwikkelingssamenwerking – besefte naar eigen zeggen niet dat hij een inconvenient truth aankaartte, toen hij ter gelegenheid van de Think Global Day van 11.11.11 erop wees dat ontwikkelingssamenwerking migratie bevordert (De Morgen, 19 mei 2017).

Een nieuw gegeven was het niet. Het onderzoek van Timothy Hatton en Jeffrey Williamson naar de migratiegolven vanuit Europa naar Australië, de Verenigde Staten, en Zuid-Amerika tussen 1850 en 1914, toonde al aan dat economische ontwikkeling in de landen van herkomst migratie aanspoorde, eerder dan afremde. De plausibele verklaring is dat intercontinentale migratie geld kost, evenals een kennis van de opportuniteiten die elders in de wereld bestaan. Wie dagelijks moet worstelen om te overleven denkt niet aan emigratie.

Wie de zogenaamde “migratiecrisis” wil aanpakken, zou daaruit kunnen besluiten dat Europa best niet investeert in ontwikkelingssamenwerking. ‘Zo kunnen we wel bezig blijven’, zou men kunnen denken: eerst betalen voor ontwikkelingshulp, waardoor meer mensen naar Europa willen komen en we moeten betalen voor bewaking aan de grenzen, en dan moeten we nog eens betalen voor diegenen die toch over de grenzen geraken, om hen op te vangen of terug te sturen. Voor die redenering is niet alleen een stevige dosis cynisme vereist, maar ook kortzichtigheid.

Hopen dat we migratiedruk naar Europa kunnen verminderen door niet te investeren in ontwikkeling is zoals hopen dat we de puberteit van onze kinderen kunnen tegenhouden door ze zo lang mogelijk als kleine kinderen te behandelen.

Het onderzoek van Hatton en Williamson toont ook aan dat de migratiegolven afnemen van zodra de economische ontwikkeling in herkomstlanden voldoende groot is, van zodra mensen hun talenten dicht bij huis kunnen ontplooien.^[*] Emigratiedruk is, met andere woorden, een fase in de economische ontwikkeling van samenlevingen: een fase die begint wanneer mensen beseffen dat ze met de talenten die ze hebben meer zou kunnen bereiken dan de opportuniteiten die zich dicht bij huis voordoen; een fase die eindigt wanneer er voldoende opportuniteiten zijn.

Hopen dat we migratiedruk naar Europa kunnen verminderen door niet te investeren in ontwikkeling is net zoals hopen dat we de puberteit van onze kinderen kunnen tegenhouden door ze zo lang mogelijk als kleine kinderen te behandelen. Het komt erop aan die fase zo snel mogelijk te doorlopen, anders kunnen we inderdaad bezig blijven.

Het eerste “Migratiemythes: Fact Check”-rapport van de Migratiecoalitie (11.11.11, Netwerk Tegen Armoede, Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Minderhedenforum, Orbit, Samenlevingsopbouw Brussel) bevat een heldere analyse van het probleem, en verwijst – met terechte voorzichtigheid – naar het gemiddeld inkomen van 7.000 tot 8.000 dollar per jaar dat, volgens sommige onderzoekers, het kantelpunt zou vormen.

In landen waar men dit gemiddeld inkomen bereikt zou de emigratie wegvallen. Dat legt de lat wel erg hoog: meer dan de helft van de wereldbevolking leeft in landen waar het gemiddeld inkomen minder dan 5.000 dollar per jaar bedraagt. Echter, als de hypothese dat mensen emigreren op zoek naar een eerlijke kans om hun talenten te ontplooien, klopt, dan is de manier waarop het gemiddeld inkomen wordt verdeeld belangrijker dan het bedrag zelf.

In landen waar het gemiddeld inkomen stijgt dankzij een spectaculaire toename van het inkomen van de elite zonder noemenswaardige welvaartverbetering voor de meerderheid van de bevolking zal de emigratie eerder toenemen dan afnemen.

De erosie van ons sociaal model gebeurt ook zonder migratie

Wie toch willen inzetten op onderontwikkeling als rem op migratie moet zich afvragen welke elementen van onze beschaving we zouden willen beschermen. Is onze samenleving inderdaad zo superieur dat die een verzekering verdient?

Als het gaat over de bescherming van de klassieke mensenrechten – vrijheid van meningsuiting, politieke overtuiging religie – ben ik inderdaad geneigd om de sociaaldemocratie naar West-Europees model als relatief superieur te erkennen: relatief in de zin dat er ruimte voor verbetering is, superieur in de zin dat er in de echte wereld geen samenlevingsmodellen gekend zijn die de klassieke mensenrechten beter beschermen. Maar het is precies die superioriteit die we in ijltempo aan het ondergraven zijn met onze aanpak van de zogenaamde “migratiecrisis”.

De sociaaldemocratie naar West-Europees model kan een mooi palmares voorleggen over sociale mensenrechten. Maar daarbij horen ook kanttekeningen.

Als het gaat over de sociale mensenrechten – recht op onderwijs, gezondheidszorg, bestaanszekerheid – kan de sociaaldemocratie naar West-Europees model ook een mooi palmares voorleggen. Maar daarbij horen drie belangrijke kanttekeningen.

Ten eerste: de toenemende gelijkheid van kansen gedurende de tweede helft van de vorige eeuw in West-Europa is grotendeels gebouwd op de rug van grote delen van de rest van de wereld.

Ten tweede: voor zover België zich nog altijd de wereldkampioen van de herverdeling en gelijke kansen mag noemen, de politieke mechanismen waarmee dat tot stand gekomen is, staan onder zware druk. De belastingdruk is al een heel eind verschoven van de hoogste inkomens naar de middeninkomens – naar de mensen die zelf (of hun kapitaal) niet verplaatsen naar landen waar de belastingdruk minder is.

Ten derde: de sociaaldemocratie naar West-Europees model houdt nauwelijks of geen rekening met de milieu-draagkracht van de wereld.

Met zijn beschavingsverzekering beoogde Herman De Croo, naar eigen zeggen: ‘Onze manier om het materieel beter en beter te hebben, de uitmundende [sic] gezondheidszorg, waar wij op de meest democratische wijze van kunnen genieten, de afdekking van onze onvrijwillige werkloosheid, later pensioengerechtigheden, de kwaliteit van onze scholen, de soms moeilijke, maar toch jaarsgewijze [sic] verbeterende veiligheid en mobiliteit.’

Die manier van leven beschermen we niet door migranten manu militari buiten te houden. Die manier van leven kunnen we misschien een beetje beschermen door onze grenzen gedeeltelijk te sluiten voor producten en diensten vanuit landen waar geen noemenswaardige sociale bescherming bestaat – op voorwaarde dat we die landen toelaten, zelfs aanmoedigen, om hetzelfde te doen wanneer ze proberen hun sociale bescherming op te bouwen. Op termijn is er maar één echte oplossing: de sociaaldemocratie naar West-Europees model actief exporteren.

Dat gaat (en mag ook wel) wat meer kosten dan 0,7% van ons inkomen.

^[*] Hatton, T.J. and Williamson, J.G. (1998): The Age of Mass Migration: Causes and Economic Impact. New York: Oxford University Pres