Chief Adam Tampuri: "De uitvoer van grondstoffen brengt geen ontwikkeling"

Fairtrade Africa is deel van Fairtrade International en overkoepelt in totaal ongeveer 300 Afrikaanse producenten, die op hun beurt 800.000 boeren tewerkstellen. Tampuri zelf is voorzitter van Gbankuliso Cashew Farmers Association, een landbouwvereniging die cashewnoten produceert. Zijn coöperatie stelt zo’n 800 boeren te werk en is gevestigd in een klein dorp in Noord-Ghana, Bole.

Tampuri merkt op dat het koloniale patroon van vroeger zich verderzet vandaag de dag. De westerse landen halen grondstoffen uit Afrika voor een goedkope prijs en strijken de winst op door de grondstoffen te verwerken en te exporteren. Fairtrade Africa is belangrijk om dit patroon gedeeltelijk te corrigeren, maar regeringen moeten hun beleid ook veranderen, aldus Tampuri. In protectionisme ziet hij weinig heil. Afrikaanse regeringen moeten daarentegen slim investeren in de landbouw en het verwerkingsproces van producten gedeeltelijk naar Afrika verplaatsen. Ook zouden Afrikaanse landen onderling meer moeten handelvoeren door het afbreken van handelsbarrières, zoals de EU hen voordeed. 

Om het label ‘fairtrade’ te krijgen moeten coöperaties aan verschillende criteria voldoen.

Chief Adam Tampuri: Inderdaad, een democratisch verkozen leider hebben is één van de voorwaarden om het Fairtrade label te verkrijgen. Fairtrade Africa steunt volledig op een democratisch bestel. Niet alleen de leiders van de landbouwverenigingen, maar ook de regionale leiders en de bestuurdsleden van Fairtrade Africa worden democratisch verkozen.

Arbeidsrechten zijn ook cruciaal, want de arbeiders zijn een integraal deel van het productiesysteem. We kunnen geen gewassen produceren zonder werkkrachten. De arbeidsnormen van Fairtrade lijken erg op die van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). De arbeiders organiseren zich in een gemeenschappelijk orgaan en maken beslissingen over het beheer van de organisatie. Ze praten over kwesties zoals werkomstandigheden en loon, en Fairtrade Africa houdt rekening met hun standpunt. Aan de verkiezingen kunnen ze ook deelnemen. Er zijn dus arbeiders die deel uitmaken van het management in Fairtrade Africa.

Gendergelijkheid is nog zo’n significant criterium in het fairtrade systeem. Omwille van culturele verschillen in Afrika, wordt de politieke participatie van vrouwen vaak belemmerd. Het is dus heel belangrijk dat Fairtrade Africa hier aandacht aan schenkt. Ze hebben hetzelfde platform als mannen om campagne te voeren voor verkiezingen, en er is een genderquotum: in een bestuursraad van tien, moeten er minstens drie vrouwen zijn.

Zijn er veel coöperaties die geweigerd worden door Fairtrade Africa?

Chief Adam Tampuri: Neen niet zoveel, want we maken gebruik van verbindingsofficieren die de landbouwverenigingen voorbereiden op de controle (de controle gebeurt door FLO-CERT). Ze overlopen alle standaarden met de coöperaties en indien ze niet aan alle criteria voldoen, krijgen ze een training.

Het gebeurt ook soms dat coöperaties lid worden maar nog geen gevestigde markt hebben. Daarna willen ze van hun certificaat af, omdat ze niets kunnen verkopen.

Achterblijvende economie

De Afrikaanse economie is het voorbije decennium wel sterk gegroeid. Zal Fairtrade nog nodig zijn in de toekomst? 

Chief Adam Tampuri: Eerst en vooral, de producenten in Afrika, Latijns-Amerika, en Azië hebben allemaal gelijkaardige problemen. Fairtrade Africa is eigenlijk grootschaliger dan de Aziatische en Latijns-Amerikaanse variant, maar omwille van onze enorme bevolking, lopen we achter. Toegang tot markten is een grote uitdaging voor ons. Momenteel is Europa onze belangrijkste markt, dan de VS. We zijn net beginnen exporteren naar Zuid-Afrika en Oost-Afrika en hopen ook Noord-Afrika en West-Afrika aan boord te krijgen.

Fairtrade is de hoop van de Afrikaanse producenten, al blijven er uitdagingen natuurlijk. Fairtrade is afhankelijk van de consumenten. De globale financiële crisis voelen we zeker, maar we hebben er vertrouwen in dat mensen fairtrade producten blijven kopen. Organisaties als Oxfam en Shared Interest zijn erg belangrijk en helpen het Fairtrade systeem verder te zetten.

Men zegt dat Afrika zich in een overgangsfase bevindt, maar dat zal fairtrade niet doen verdwijnen. Het gaat niet enkel om geld. Het gaat ook over sociale voordelen. Het fairtrade systeem zorgt ervoor dat er onder andere democratie en gendergelijkheid is. Het zorgt ervoor dat we blijven samenleven in onze gemeenschappen en onze waarden behouden. Met de faitradepremie bouwen we scholen, klinieken..

Maar is het niet de rol van de Afrikaanse regeringen om de bevolking van dergelijke zaken te voorzien?

Chief Adam Tampuri: Ja, je hebt gelijk, maar de regeringen zijn ook afhankelijk van de beschikbare middelen. Ze kunnen niet verwachten honderd jaar ruwe grondstoffen te exporteren en zo het land te ontwikkelen. De belangrijkste economieën van onze tijd zijn niet de Afrikaanse. De Afrikaanse leiders hebben hier heel weinig zeggenschap in. Bijvoorbeeld, als de EU beslist om meer suikerbiet te importeren in plaats van het in Afrika-geproduceerde rietsuiker, wat kunnen de Afrikaanse leiders hieraan doen?

De Afrikaanse leiders zouden eens moeten beginnen nadenken. Als ze meer onderling zouden handelvoeren en de handelsbarrières verwijderen, zoals in de EU het geval is, het zou meer geld in omloop brengen en onze economieën sterk verbeteren. Niet dat ik vind dat we daarom de handel met Europese landen volledig moeten stopzetten.

Koloniale naweeën

Over de EU gesproken… Wat zou er moeten veranderen in de handelsrelaties tussen de EU en Afrika?

Chief Adam Tampuri: De handelsrelatie tussen de EU en Afrika – het is in principe zoals het vroeger was: wij exporteren de grondstoffen, en dat is alles waarin Europa geïnteresseerd is. We verwerken de grondstoffen niet want we hebben de technologie er niet voor. Het zou verbeteren als de verwerking gedeeltelijk gebeurt in Afrika, want daarin zit het geld en de tewerkstelling. Anders komen alle voordelen naar Europa. Dat is oneerlijke handel. De handelsrelaties zouden dus herzien moeten worden, maar we kunnen een land niet dwingen zijn beleid te veranderen. Het is wel echt nodig om een eerlijker systeem te hebben en respect te tonen tegenover de boeren die de grondstoffen produceren.

Kunnen de Afrikaanse regeringen dan niets doen aan hun positie in de globale economie? Hoe moeten ze zich opstellen?

Chief Adam Tampuri: Het is erg belangrijk dat de regeringen meer investeren in landbouw. De landbouw in Afrika is grotendeels afhankelijk van de regen want de regeringen investeren niet in irrigatiesystemen. En als er dan geen adequate technische en financiële hulp is, doe je niets voor de bevolking. Bijna twee derde van de Afrikaanse bevolking is tewerkgesteld in de landbouw, en toch zijn we de hongerigste regio ter wereld.

Zou het helpen als de Afrikaanse landen zich protectionisticher zouden opstellen, als ze de landbouwsector beschermen met hogere importtarieven?

Chief Adam Tampuri: Soms kan het nuttig zijn om hogere importtarieven op te leggen, maar je zou andere manieren moeten vinden om de landbouwsector te beschermen. Vaak importeren de Afrikaanse landen omdat er ook echt te weinig is. Bijvoorbeeld, Ghana importeert veel rijst uit Azië. In feite zouden we zelf rijst kunnen produceren – we hebben vruchtbare grond – maar dat gebeurt niet. Als we wel zelf rijst zouden produceren, zou die goedkoper zijn, en dan zou niemand nog de Chinese of Thaise rijst kopen.

Afrika de dupe van klimaatverandering

Heeft de klimaatverandering een impact op de landbouw in Afrika?

Chief Adam Tampuri: Sinds mijn jeugd zijn de weersomstandigheden in mijn gemeenschap volledig veranderd. Klimaatverandering heeft inderdaad een grote negatieve impact op de Afrikaanse landbouw. We zijn afhankelijk van de regenval, dus als het niet regent, brengt het land niets op. Ook onder het stormachtig weer lijden we. Soms komen er bijvoorbeeld bomen op de velden terecht, of begeeft het dak van een school zich. Ondertussen schrikken de onzekere omstandigheden de buitenlandse investeringen af.

Landen zoals China stellen dat de westerse landen de verantwoordelijkheid moeten opnemen om klimaatverandering te bestrijden, omdat zij het probleem veroorzaakt hebben. Waar staat Fairtrade Africa in deze kwestie?

Chief Adam Tampuri: Fairtrade Africa vindt het van groot belang dat de klimaatonderhandelingen opschieten, want Afrika lijdt het meest onder de gevolgen van klimaatverandering. Het standpunt dat het Westen als enige de schuldige is voor de opwarming van de aarde, klopt echter niet. Ook wij, ontwikkelingslanden, hebben hiertoe bijgedragen, gewoon niet in zo’n grote mate als de landen in het Westen of zelfs China. Maar hoe klein onze bijdrage ook, het is een collectieve verantwoordelijkheid om er iets aan te doen. Dus ook de producenten van Fairtrade Africa moeten zich aan houden aan hoge milieustandaarden. Maar daarvoor hebben we veel hulp nodig, zodat we ons beter kunnen beschermen tegen de nefaste gevolgen van klimaatverandering.

Fairtrade Africa, en Faitrade in het algemeen, participeert ook in de klimaatonderhandelingen. Onze deelname is erg belangrijk, want op de bijeenkomsten ontmoeten we wereldleiders, bedrijven en internationale instellingen, en wordt er geluisterd naar onze klachten. Ik ben wel heel teleurgesteld dat er maar geen beslissingen komen. Het is ook vervelend dat we niet altijd kunnen deelnemen door budgettaire beperkingen. Want als je altijd daar bent en veel herrie kunt maken, dan zal er misschien naar je geluisterd worden. Dit jaar vindt de klimaattop in Warschau plaats en kunnen we er niet bij zijn.