Petroleum of je leven

Het kwam als een schok. En toch was het geen verrassing. Dat er vroeg of laat actie zou worden ondernomen tegen de grootste verdediger van het oudste natuurpark van Congo, daar twijfelde niemand aan. Dat het zo lang heeft geduurd, dát is wat vreemd is.

Alphonse Valivambene houdt me al geruime tijd op de hoogte. Ik heb hem begin jaren 90 leren kennen als jonge pas afgestudeerde knaap vol ambities en inzet, die een plaatselijke NGO had opgericht in Kanyabayonga. Enkele jaren later had hij zich al opgewerkt tot stichter, directeur en bezieler van het netwerk CREF voor het behoud en de rehabilitatie van woud-ecosystemen, met een dertigtal lidorganisaties. Het hele netwerk zet zich al jarenlang in tegen de exploitatie van petroleum in het park van de Virunga. En dat zal hij geweten hebben!

De eerste dreig-SMSjes begonnen in 2012. Verzonden vanop een duidelijk zichtbaar nummer, maar als hij probeerde dat nummer op te bellen was de lijn niet actief of werd er niet opgenomen. De boodschappen zelf lieten niets aan de verbeelding over. Ze werden hoe langer hoe driester. Het woord ‘petroleum’ viel daarbij herhaaldelijk letterlijk, enkele keren zelfs de naam van het Britse petroleumbedrijf SOCO.

M23 ten dienste van SOCO?

De boodschappen waren doorgaans opgesteld in een mengeling van Swahili en Kinyarwanda. “Als je niet meteen het verzet tegen SOCO staakt, staat je hetzelfde lot te wachten als de parkwachters”. Dat was duidelijk genoeg. Meer dan 100 parkwachters zijn de voorbije jaren gesneuveld. In het park werd een monument opgericht voor hun nagedachtenis.

Toen in november 2012 de stad Goma belaagd werd door de rebellen van de M23 klonk de boodschap nog duidelijker: “we staan aan de poorten van de stad en komen je halen”. Dat liet niets aan de verbeelding over. Alphonse dook onder in Kinshasa met twee andere activisten, een vierde verschool zich in Kampala.

Milieuorganisaties in Londen hebben hem toen een reis betaald om over te vliegen en zich daar enkele maanden koest te houden. Hij heeft er van geprofiteerd om een crash course Engels te volgen. Maar hij trok ook zijn stoute schoenen aan en is het hoofdkantoor van SOCO gaan opzoeken. Hij heeft hen de SMSjes getoond, die hij integraal had bewaard. Ze hebben het nummer opgeschreven, en sinds die dag zijn de SMS-bedreigingen gestopt. Blijkbaar vond SOCO deze methode te riskant, te traceerbaar. Ze keken vooral op toen hij hen confronteerde met de gelijktijdigheid van de bedreigingen met de actie van de M23. “Kan u nog ontkennen dat u buitenlandse troepen betaalt om Congolese actoren te bedreigen?”, had hij gevraagd. Ze hébben het ontkend, uiteraard.

Hij heeft toen ook een MP aangesproken, die beloofd heeft een dossier over te maken aan de Britse Foreign Office. Hij bood Alphonse politiek asiel aan, en was verwonderd toen Alphonse dat met klem weigerde. “Het is niet omdat ik bedreigd word dat ik de strijd moet stoppen”, had hij hem uitgelegd. “Dat is de vijand de overwinning laten”. Een maand later stond hij weer in Goma.

Petroleumoffensief

Begin dit jaar ging de regering in het offensief. Op 31 januari 2014 riepen ze alle actoren, inclusief het maatschappelijk middenveld samen in een hotel in Goma om de onomkeerbaarheid van de beslissing om in het Virungapark petroleum te ontginnen door ieders strot te rammen. Andere petroleumlanden zijn er rijk van geworden. Waarom zouden we dat dan aan Congo ontzeggen?, was het basisargument.

Alphonse had het woord genomen om te benadrukken dat de staat in Congo broekzakken met gaten heeft. Natuurlijke rijkdommen mogen dan veel opbrengen, dat komt absoluut niet ten goede aan de bevolking. Als bovendien de natuur ook nog eens grondig wordt verknoeid en de vissers hun belangrijkste inkomstenbron bedreigd zien, hoe kan het maatschappelijk middenveld hier dan voor zijn?

Dr. Guy Mbayma Atalya Gbanzi Amoseya, hoofd van het wetenschappelijk en technisch departement van het Congolees Instituut voor Natuurbescherming ICCN, belast door de regering met de taak om het bedrijf SOCO bij te staan in de seismische proeven om de petroleumvoorraden in kaart te brengen, was woest. Hij schreef een lange brief aan de nationale overheid met daarin een oproep om Emmanuel de Merode tot de orde te roepen, overijverige parkwachters te muteren en het maatschappelijk middenveld juridisch te muilkorven (zie brief van 9 maart 2014 hiernaast).

Getuigen hebben gehoord hoe het heerschap tekeer ging. “Ezali likambo ya mbonga” zei hij te pas en ten onpas in het Lingala (het is een kwestie van veel geld). Hij zou ook beweerd hebben dat hem een budget van 1,6 miljoen $ zou ter beschikking worden gesteld door het bedrijf SOCO om er voor te zorgen dat de ontginning van start kan gaan. Een topfiguur van ICCN die een speerpunt van SOCO wordt. In Congo is werkelijk alles te koop.

Niet opgeven

En dat is vermoedelijk ook wat gisteravond rond 17 uur is gebeurd. De aanval op de Merode heeft plaatsgevonden op een stuk weg waar om de zoveel honderd meter een legerpost van de FARDC is gevestigd, omwille van de dichte vegetatie, voor de veiligheid. Het kan haast niet anders of het leger was minstens medeplichtig. Als ze al niet de uitvoerders waren van de aanslag. Gegarandeerd worden de daders zelf binnenkort ook uit de weg geruimd, opdat ze nooit zouden verklappen wie hen heeft ingehuurd. Zoals is gebeurd met de rebellenleider Morgan die teveel wist en daarom na zijn overgave enkele dagen geleden niet mocht verder leven.

Vanochtend is een delegatie van het maatschappelijk middenveld de gewonde de Merode gaan opzoeken in het ziekenhuis hier in Goma. Hij was goed bij bewustzijn en heeft hen twee dingen gezegd: “wees uitermate voorzichtig want jullie zijn ook bedreigd, en geef vooral de strijd niet op!”. Enkele uren later publiceerden ze een perscommuniqué om de laffe aanslag te veroordelen (zie hiernaast). Onlangs heeft de Merode samen met de NGOs een Virunga Alliantie opgericht. Ze zijn daardoor voortaan verbonden in de strijd.

Alphonse was me vanavond na het werk komen opzoeken in mijn hotel in Goma, waar ik op doorreis ben. Tijdens ons gesprek cirkelde vreemd genoeg heel de tijd een droon van MONUSCO boven ons hoofd, tot de schemering inviel.

“Ik hoop echt dat België het meent, als Didier Reynders aankondigt dat hij het onderzoek op de voet zal volgen”, zei hij nog. “Ik heb mijn dochtertje beloofd dat ik vanavond chocolade zou meebrengen. Die moet ik nog gauw gaan kopen. De meeste moorden gebeuren tussen 7 en 10 ’s avonds, dus ik maak dat ik weg ben”, en weg was hij.

Morgenvroeg nemen Fiston, onze chauffeur die me in Goma is komen ophalen, en ik, hetzelfde traject als Emmanuel de Merode twee dagen eerder. Het zal met een klein hartje zijn dat ik de FARDC-soldaten op hun wachtposten in het park zal gadeslaan. Ik troost me met de gedachte dat ze geen toegang tot internet hebben en geen Nederlands kunnen lezen.