De Congo codes van Dirk-Jan Koch, diplomaat en hulpverlener

Dirk-Jan Koch gaat als diplomaat naar Congo, een soort onderknuppel op de Nederlandse ambassade, waar hij aan hoog tempo Congo codes produceert, berichten over politieke en economische ontwikkelingen die zijn hiërarchie moeten helpen Congo te ontcijferen. Een paar jaar later houdt hij daar mee op, en stapt over naar Search for Common Ground. Dat is een internationale ngo die aan conflicttransformatie werkt, vaak via media en cultuur. Vanuit deze twee perspectieven schreef hij “De Congo codes”, een persoonlijk verhaal over hoe hij samen met zijn gezin het land beleefd heeft.

Het boek geeft een dubbele inkijk (diplomaat en hulpverlener) in de intense maar slopende wereld die Congo heet. Verwacht ondanks de titel geen soort wikileaks, maar het boek verschaft wel effectief een aantal codes die zowel voor deskundoloog als voor geïnteresseerde leek nuttig zijn om de complexe realiteiten van het land te ontcijferen.

Leitmotif is de vraag naar de zin en onzin van de pogingen van de buitenwereld om Congo te begeleiden op z’n tocht naar… Ja, naar waar eigenlijk?

Studentenkoor

In het doorsnee Grieks drama voert de auteur een spreekkoor op. Zo’n koor ageert als de ideale toeschouwer, de beschouwende partij die meeleeft met het gebeuren, er op reageert, en lucht geeft aan haar gevoelens (van vrees, medelijden en hoop), of de goden om bijstand bidt. In De Congo codes wordt die rol vervult door de groep masterstudenten en promotiekandidaten van de Université Catholique du Congo (UCC) waaraan Koch één dag per week college gaf toen hij nog diplomaat was.

Hun soms hilarische commentaren zijn die van de aankomende kritische intellectuelen. Ze vinden dat het anders en beter moet. Ze zijn veeleisend en wantrouwend, zowel ten overstaan van hun eigen autoriteiten als in het aanschijn van de internationale gemeenschap.

Ook hun verhaal is ambigu: af en toe zakken ze weg in de groteske conspiratietheorieën waaraan Congolezen wel verslaafd lijken, maar dan komen ze weer op de proppen met erg spitse opmerkingen of interessante invalshoeken voor verder onderzoek. De wisselwerking tussen Koch en zijn studenten levert een paar erg leuke passages op.

De usual problems

Veel van wat de situatie in Congo soms zo onoplosbaar doet lijken passeert de revue. Dirk-Jan Koch neemt ons mee en bekijkt met ons waarom het geloofwaardig en gedisciplineerd leger dat Congo nodig heeft er maar niet komt. Hij neemt de grondstoffenproblematiek onder de loep, en ook de vermindering van de schuldenlast en de verkiezingen.

Daarbij komt hij vaker wel dan niet uit bij de conclusie dat de internationale samenwerking met haar goedbedoelde pogingen het verschil te maken inderdaad vaak enig resultaat boekt, maar dat de impact daarvan te beperkt blijft omdat de aanpak vaak tandeloos en ontoereikend is.

De fameuze kwijtschelding van de schulden blijkt bij nader inzien gewoon een westerse broekzak-vestzakoperatie, en Goma valt ondanks een vredesmacht van 20.000 man in handen van de rebellen van M23. De initiatieven in de strijd tegen conflictmineralen zijn niet zonder belang, maar ze produceren toch vooral papieren tijgers die in een land met een zwakke staat en een amper betaalde ambtenarij niet echt kunnen bijten.

‘Dat er juist op die terreinen van handel, veiligheid en schuldkwijtschelding geen sprake is van sterke samenwerking,’ schrijft Koch in zijn conclusie, ‘laat zien dat als de belangen van de westerse landen echt in het geding zijn (grote sommen geld, de kans op body bags, en strengere regels voor multinationals), de Congolese belangen het onderspit delven.’

Vetvrije visitekaartjes

Maar het boek is geen betoog, het is een meeslepende reis naar de uithoeken van het land, op moto’s en in wiebelende kano’s. We komen in mijnen terecht en leren in welke omstandigheden Congolese journalisten moeten werken.

Koch vertelt ons over de moord op mensenrechtenactivist Floribert Chebeya en hoe hij er uiteindelijk in slaagt een onafhankelijke autopsie af te dwingen. We horen allerlei wetenswaardigheden over recepties: in hun opleiding leren Nederlandse diplomaten dat ze voor een receptie een dubbele boterham met kaas moeten eten. Zo kunnen ze beter netwerken.  En als ze dan toch een hapje nemen, doen ze dat met de linkerhand. Zo kunnen ze blijven vetvrije visitekaartjes afleveren.

Advocaat duurder dan rechter

Hij gaat ook geen taboes uit de weg: hij vertelt onder meer hoe sommige ambassademedewerkers de kantjes er af lopen, voor herstel naar Zuid-Afrika moeten, toevallig in de periode van de wereldbeker voetbal en dan ook in de Nederlandse pers figureren met een kanjer van een vuvuzela in hun gezicht. Of sjoemelen met auto’s.

Hij heeft het over de manier waarop ook internationale ngo’s beroep doen op corruptie om de nodige documenten en stempels te vergaren om te kunnen werken. Of hoe ze er niet altijd in slagen om hun eigen personeelsleden te controleren, die zich soms bezondigen aan flagrant mismanagement. En hoe machteloos je daar tegenover staat in een land waar het duurder is om de diensten van een advocaat in te huren dan om een rechter te kopen.

Dirk-Jan Koch is een milde mens met een scherpe blik en een groot hart voor Congo. Hij neemt ons mee langs Congolese wegen en laat ons kennismaken met een aantal inspirerende of juist malafide Congolezen.

Hij vertrekt mentaal moe uit Congo. Het M23 verhaal is er teveel aan. In die periode wordt er ook een aanslag gepleegd op zijn buurman dokter Denis Mukwege. Het hakt er allemaal stevig in bij Koch, en hij gaat elders werken, nog steeds voor Search for Common Ground.

De Congo codes is de bilan van zijn Congo-jaren, en Koch eindigt met een aantal good practices, positieve ervaringen waarbij de samenwerking gebaseerd was op een aantal duidelijke principes. De verleiding is groot om ze hier even op te sommen, maar omdat ik vrees dat ik Koch’s helder betoog daarmee onrecht zou aandoen, raad ik u vooral aan het boek te lezen.

De Congo codes werd gepubliceerd bij Prometheus – Bert Bakker.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.