Wapenwedloop in Zuid-Oost-Azië

‘In Zuidoost-Azië is een dynamiek van kracht die ik persoonlijk een maritieme wapenwedloop zou noemen’, zegt Alexander Mattelaer, defensiespecialist aan de VUB.

Ook Pieter Wezeman van het Stockholm Internationaal Instituut voor Vredesonderzoek (SIPRI) vindt dat de Zuidoost-Aziatische situatie meer en meer op een wapenwedloop begint te lijken. ‘Al moeten we voorzichtig zijn met zo een term: het is niet iets dat volkomen uit de hand is gelopen, maar het gaat wel echt om een actie-reactieproces.’

Uit de eerder gepubliceerde cijfers bleek al dat India, China en Indonesië prioriteit geven aan defensie en militaire uitgaven. Het Indonesische en Chinese defensiebudget van 2013 lag twee keer hoger dan dat van 2006. Dat van India nam toe met 62%, waardoor India het vierde grootste defensiebudget onder de BRICS en MINTs (de sterkste economische groeilanden ter wereld) heeft.

Conflicterende belangen

Spil in de militaire ontwikkelingen van de regio is de Zuid-Chinese Zee. China beroept zich op zijn geschiedenis om de zee bijna volledig te claimen. Het gebied waar China aanspraak op maakt, wordt afgetekend door de zogenaamde negenstreepjeslijn. Die virtuele marcatielijn loopt van de Chinese Hainaneilanden voor de Chinese kust voorbij de Vietnamese kust naar Indonesië en keert terug vlak voor de kust van de Filipijnen.

Omwille van China’s historische claims gedraagt het land zich in de regio op een assertieve manier. Concreet gaat het daarbij om de uitbreiding van visgebieden en om boorplatformen die steeds verder in zee worden gebouwd.

‘Zowel de Filipijnen als Vietnam en Maleisië voelen zich geïntimideerd door deze Chinese expansie en investeren dus ook - binnen hun mogelijkheden - in defensie’, zegt Mattelaer.

De landen investeren volgens de Singaporese krant The Straits Times vooral in gevechtsvliegtuigen, vuurwapens en patrouilleboten. Vietnam zet volgens The Diplomat, een online nieuwsmedium gespecialiseerd in Azië, veeleer in op  duikboten.

Experts van het Zweedse SIPRI-instituut, waaronder Sam Perlo-Freeman, wijzen erop dat ook Cambodja, Indonesië en Thailand zich bewapenen. Maar enkel Vietnams bewapening zou volgens de experts een antwoord  zijn op de groeiende militaire kracht van China.

Intimidatie

‘China is alleen al qua militaire kracht groter dan alle andere landen in de regio samen.’

Thomas Renard, onderzoeker aan het Egmontinstituut in Brussel, dat zich toelegt op de studie van internationale relaties,  wijst erop dat de landen in de regio het moeilijk hebben om de opkomende Chinese macht te erkennen.

Maar een gewapend conflict zit er volgens Renard niet aan te komen. ‘Er zijn nog genoeg mogelijkheden om de situatie onder controle te houden. China is alleen al qua militaire kracht groter dan alle andere landen samen, dus ik denk niet dat de situatie zal escaleren.’

Volgens SIPRI-experts geciteerd door Deutsche Welle is er inderdaad niets dat erop wijst dat China een gewapend conflict wil uitlokken. De economische gevolgen daarvan zouden te groot zijn. Zij beschouwen China’s buitenlandse politiek in de regio veeleer als een beleid van intimidatie om zijn economische doelstellingen te verwezenlijken.

Indonesië: geen vijanden

Indonesië heeft internationaal een imago van “diplomatiek onderhandelaar”, onder meer door zijn rol inzake conflictbemiddeling via de Associatie van Zuid-Oost-Aziatische Naties (ASEAN). Volgens Perlo-Freeman voert het land een “geen-vijandenbeleid”. Toch zijn ook de Indonesiërs zich aan het bewapenen.

‘Belangrijke handelsroutes zoals de Straat van Malakka liggen vlak voor Indonesië. Ook dit land voelt zich dus bedreigd [door de Chinese expansie, ah], waardoor het meegaat in de dynamiek van de uitbreiding van het defensieapparaat’, zegt Mattelaer.

Maar Perlo-Freeman nuanceert: ‘Indonesië heeft goede relaties met China. Beide landen werken samen op zowel economisch als militair vlak. China’s negenstreepjeslijn overlapt een beetje met de Indonesische economische zone, maar de situatie komt absoluut niet in de buurt van het conflict dat China heeft met bijvoorbeeld de Filippijnen, Vietnam of zelfs Maleisië.’

Gend-army-rie

De verklaring voor de Indonesische bewapening ligt dus elders. ‘Je moet weten dat een defensieapparaat verschillende functies vervult, niet alleen externe maar ook interne veiligheidsfuncties. In dit geval ondersteunt het Indonesische leger de lokale veiligheidsdiensten en gendarmerie’, zegt Mattelaer.

Een van de interne problemen speelt zich af in het Indonesische eiland West-Papoea, dat voor onafhankelijkheid strijdt. Daarnaast kende Indonesië jarenlang een militaristische samenleving, met militairen die in de politiek zetelden. Perlo-Freeman vermoedt dat de militaire uitgaven ook toenemen om deze militairen te compenseren voor hun terugtrekking uit de Indonesische politiek.

Ook in Mexico heeft het defensieapparaat vooral een interne veiligheidsfunctie, ter ondersteuning van de strijd tegen de drugkartels.

Kasjmir

Voor India liggen de zaken nog iets anders. ‘India is een grote macht aan het worden,’ zegt Renard, ‘maar de Indiase regio is klein, kent heel veel conflicten en ook hier erkent geen van de andere landen de macht van India. Als India zijn macht zou willen uitbreiden in het Aziatische vasteland, zou het op de reeds aanwezige macht van China stuiten.’

Daarnaast strijdt India al meer dan zestig jaar tegen Pakistan om het zeggenschap over Kasjmir. Er is weliswaar een bestand tussen de twee rivaliserende landen, maar de spanningen tussen beide landen laaiden recent weer op.

De twee landen strijden onder andere ook om meer invloed in Afghanistan. Het militaire engagement van de VS en de NAVO in Afghanistan loopt eind 2014 ten einde. Zowel India als Pakistan proberen onder meer via financiële hulp hun invloed in het land te vergroten.

Het Chinese parelsnoer

Een bijkomende ongunstige factor voor India is het feit dat China goede relaties onderhoudt met Pakistan. De band tussen Beijing en New Delhi is minder nauw.

China is in de Pakistaanse havenstad Gwadar bijvoorbeeld een haven aan het ontwikkelen om haar maritieme macht uit te breiden.

‘Die haven is een onderdeel van China’s parelsnoerbeleid’, zegt Renard. ‘China, dat een continentale macht is, probeert nu ook een maritieme macht te worden, waardoor er competitie met het machtige schiereiland India ontstaat. Er is geen conflict om macht, maar een conflict tussen machten.’

Dit alles maakt dat ook India fors aan het militariseren is. Het Indiase defensiebudget steeg tussen 2007 en 2013 met bijna 11 miljard euro, waardoor het nu meer dan 27 miljard euro bedraagt.

‘Ze kunnen het zich veroorloven de politieke keuze te maken om zich te bewapenen’, zegt Mattelaer. ‘India maakt zich zorgen over de groeiende onrust in de regio en heeft de ambitie om die dynamiek mee vorm te geven. Het land probeert zich in te dekken tegen de mogelijke risico’s die de regionale spanningen met zich meebrengen.’

Militarisering als economische stimulus

Een belangrijk neveneffect van de bewapening is de boost die ze aan de economie van de militariserende landen geeft. Mattelaer: ‘Als het hen economisch even wat minder voor de wind gaat, kunnen deze landen de grote scheepsbouwwerven aan het werk houden door opdrachten te geven om militaire schepen te bouwen.’

Defensie-uitgaven zijn dus als het ware een economische stimulus. ‘Grote scheepswerven hebben ook een sociaal-economische functie te vervullen, want scheepbouwwerven die tijdelijk moeten sluiten zouden wel eens sociale onrust kunnen veroorzaken’, aldus Mattelaer.