Aanval is verdediging, unilateraal is multilateraal

De Amerikaanse president Obama deed wat van hem verwacht werd. Hij kondigde een nieuwe fase aan in de Oorlog tegen Terreur die zijn voorganger George W. Bush dertien jaar geleden startte.

De aanleiding en de vijand roepen ditmaal weinig anders op dan steun en sympathie voor de nieuwe missie.

De Islamitische Staat (in Syrië en de Levant, zoals de organisatie zich oorspronkelijk noemde) heeft er de voorbije maanden alles aan gedaan om de buitenwereld én het overgrote deel van de moslims tegen zich in te nemen. De stelling dat deze extreem gewelddadige groep gestopt moet worden, roept dus geen controverse op.

Zelfs de overtuiging dat daarvoor militaire middelen nodig zin, is nauwelijks gecontesteerd. Er is immers niet het minste signaal dat de “kalief” van IS of zijn omgeving over zijn eisen wil onderhandelen, het is zelfs niet duidelijk waar die eisen eindigen, tenzij in globale onderwerping aan zijn inzichten en wetten.

Een gevaarlijke vergelijking

Of de inzet van (westerse) luchtmacht en lokale of regionale grondtroepen als einddoel moet hebben de volledige vernietiging van de IS, is al wat anders. De kanker-analogie die zowel Obama als zijn buitenlandminister Kerry eerder gebruikten, is geen toevallige keuze.

Het maakt van de tegenstrever een organisme dat op korte tijd het bestaan van het hele lichaam –in case de internationale gemeenschap of de mensheid- kan bedreigen, tenzij er meteen, gericht en met alle middelen tegen ingegrepen wordt.

De kanker-analogie die zowel Obama als zijn buitenlandminister Kerry eerder gebruikten, is geen toevallige keuze.

De instelling die in staat is de kanker te bestrijden, maakt gebruik van chirurgische verwijdering, massale bestraling en alles wat voorhanden is, om tot de laatste kankercel te vernietigen, want anders begint het kwaad zich toch opnieuw uit te zaaien en wordt de volgende bestrijdingsronde des te zwaarder en moeilijker.

Het probleem met die vergelijking is dat je de overtuigingen van mensen enkel op die absolute manier kan bestrijden als je bereid bent die mensen zelf te vernietigen, en dan nog. Wat meteen een volgend probleem opwerpt: wat als over twee, drie jaar de militaire structuur van IS inderdaad uitgeschakeld is? Wat doen we dan met iemand die toch hardop droomt van een wereld waarin een kalief voor goed bestuur zou zorgen? Bestralen we die tot hij zwijgt?

Nieuwspraak

Het dreigt allemaal de wrange nasmaak van 1984 en Heerlijke Nieuwe Wereld te krijgen. Ook het taalgebruik van de Amerikaanse president neigt steeds meer in die richting. De aanval op de IS in Syrië en Irak is eigenlijk de verdediging van het eigen land –ook al kunnen de massale spionagediensten geen enkele aanduiding vinden dat de Verenigde Staten bedreigd worden door IS. Maar dat kan nog komen, en dus moeten we dat voorkomen.

Helemaal Orwelliaans wordt het als de Amerikaanse president zijn unilaterale actie voorstelt als het moment waarop het multilaterale denken kan tonen wat het waard is. Hij bedoelt: alle landen die zo hoog opgeven van samenwerking en multilaterale instellingen, moeten zich nu achter de leidende natie scharen, anders zijn ze niet langer geloofwaardig.

Alsof alle spelers op de Wereldbeker voetbal hun enthousiasme voor een ploegsport moeten bewijzen door met zijn allen achter de wereldkampioen marathon te lopen: dat is pas ploegsport!

Alsof alle spelers op de Wereldbeker voetbal hun enthousiasme voor een ploegsport moeten bewijzen door met zijn allen achter de wereldkampioen marathon te lopen: dat is pas ploegsport!

Het feit dat de Verenigde Staten multilateraal optreden eenzijdig definiëren als inschakeling van alle andere naties in hun eigen agenda en strategie, is ronduit verontrustend. Het imperiale denken van de negentiende eeuw is helemaal terug, inclusief de white mans burden. Het is een zware last, zegt Obama, te leven met de eindeloze zegens die Amerika –‘de enige constante in een wankele wereld’- te beurt vallen. Maar gelukkig: ‘Wij zijn bereid die verantwoordelijkheid te dragen.’ Waarop het multilaterale koor verwacht wordt in te vallen met lof- en dankbetuigingen.

De toespraak van Barack Obama is de zoveelste gemiste kans om de wereld echt een multilaterale toekomst te geven. Dat is niet alleen “jammer, maar helaas”, want de hele Amerikaanse strategie om telkens rond zijn eigen militaire dominantie een coalition of the willing te verzamelen, als het kan met steun van de VN Veiligheidsraad, zoals in Libië, maar meestal gewoon op eigen afroep, heeft perverse gevolgen.

De manier waarop de NAVO haar VN-mandaat in Libië omboog tot een eigen agenda resulteerde bijvoorbeeld in de onbuigzame veto-houding van Rusland toen de Syrische president Assad zijn leger onbarmhartig inzette tegen zijn eigen, protesterende bevolking. De prijs van cynische machtspolitiek wordt bijna nooit betaald door de beslissers, zelden door hun eigen elektoraat, en bijna altijd door de miljoenen die het geweld achteraf moeten ondergaan.

Kanker voorkomen

Intussen spreken de wereldleiders die achter de leidende natie aan marcheren alleen over kanker en uitroeiing, niet of nauwelijks over de oorzaken en preventie. Nochtans kan actie op die minder sexy of macho terreinen ook echt resultaat opleveren. Je kan huidkankers bestrijden met bestralingen, en dat moet, daar is geen controverse over. Maar je kan ook de ozonlaag beschermen waardoor minder kankers voorkomen. Dat is slecht voor de producenten van cfk’s, slecht voor de industriële geneeskunde, slecht voor het bruto nationaal product, maar goed voor de mensen en de toekomst.

Preventie gaat niet over het bestrijden van individuele overtuigingen, maar over het bestrijden van actueel en historisch onrecht, uitsluiting, ongelijkheid en schendingen van waardigheid en mensenrechten.

Als de landen die nu samenkomen om de IS manu militari te bestrijden, en dat moet, daar is op zich geen controverse over, hun retoriek echt zouden menen, dan ontwikkelen ze meteen ook een preventieplan. En dat moet niet gaan over het bestrijden van individuele overtuigingen, maar over het bestrijden van actueel en historisch onrecht, uitsluiting, ongelijkheid en schendingen van waardigheid en mensenrechten.

Maar om het daarover op een geloofwaardige manier te hebben, moet de elite de toekomst niet unilateraal afkondigen, daarvoor moet gesproken worden mét de meerderheid. En make no mistake –om George W. uit zijn context te citeren- zo een gesprek zal afgedwongen moeten worden door georganiseerde actie van onderuit.

Er zijn talloze bewegingen die werk maken van alternatieven op lokale of universele schaal, en een deel daarvan is religieus geïnspireerd. Al deze bewegingen, en vooral degene die een uitdrukkelijke islamitische inspiratie hebben, zijn er wél mee gediend als de IS uitgeschakeld wordt. Hun brutale militaire optreden en hun mondiale mediastrategie om elke druppel bloed die ze vergieten uit te vergroten tot een stroom die de wereld dreigt te overspoelen, dreigt momenteel alle authentieke pogingen te discrediteren om een andere wereld te denken dan de status quo waarin één leidende natie het eigenbelang van zijn één procent elite kan blijven voorstellen als het belang van de mensheid en de internationale gemeenschap.

Misschien kan George Orwell ook eens voor de tegenbeweging werken, zodat de beloofde overwinning van de Verenigde Staten uiteindelijk het herstel van de aantrekkingskracht van de alternatieve bewegingen inluidt.