Sainath: '300.000 zelfmoorden zijn geen nieuws in India'

P.Sainath heeft er 34 jaar opzitten in de journalistiek, waarvan 22 jaar als voltijdse verslaggever over ruraal India. ‘Ik bracht zeker 250 dagen per jaar door in de dorpen en tussen de velden van India.’ Die langdurige en intensieve journalistiek zorgde ervoor dat Sainath het verhaal over de epidemie van landbouwerszelfmoorden in India kon uitbrengen.

Hij publiceerde ook onder andere Everybody Loves a Good Drought, over de kwetsbare positie van de armen op het platteland in India. Onlangs verscheen in de Verenigde Staten het boek Global Muckraking: 100 Years of Investigative Journalism from Around the World, met daarin een verhaal van Sainath over Kolar Gold Fields, een mijngebied dat met armoede en desintegratie werd bedreigd doordat de overheid de mijnen wou sluiten. De KU Leuven (in Leuven en Brussel) nodigde Sainath begin november uit om zijn verhaal aan de studenten te doen.

Deze zomer zette Sainath een punt achter zijn journalistieke carrière. ‘Dat betekent dat er nul voltijdse plattelandsreporters overblijven voor India. 833 miljoen mensen, 780 talen, maar onzichtbaar in de media. Je hebt journalisten die gespecialiseerd zijn in mode, design, de beurs van Mumbai, Bollywood; maar er is niet één voltijdse journalist die gespecialiseerd is in armoede, werk of huisvesting.’

Amartya Sen en Jean Drèze stellen in An Uncertain Glory dat die desinteresse van de media voor arm of ruraal India mee verantwoordelijk is voor de afwezigheid van de belangen van die meerderheid op politiek vlak.

Sainath: Dat klopt. En dat vertellen we al 25 jaar aan professor Sen. Hij heeft altijd hoog opgegeven van de Indiase media, maar vandaag zijn die zo gecommercialiseerd dat er een diepe kloof ontstaan is tussen de massamedia en de realiteit van de massa. Forbes meldde op 20 oktober dat de honderd rijkste Indiërs allemaal dollarmiljardairs zijn. Dat was overal frontpaginanieuws. Maar voor arme Indiërs is er geen interesse.

Hoe ziet die realiteit van de massa op het Indiase platteland eruit? En zijn er punten van vergelijking met wat wij het Vlaamse platteland noemen?

Sainath: De twee realiteiten behoren op het eerste gezicht tot andere universums. En toch gaan ze gebukt onder vergelijkbare problemen. Het platteland staat wereldwijd onder enorme druk. Je zou kunnen zeggen dat het een crisis is waarin de grootschalige, commmerciële landbouw de familale landbouw verplettert.

Zodra je de landbouw naar de haaien helpt, heb je niet alleen een economische crisis, maar een beschavingscrisis.

Olivier de Schutter, tot voor kort VN-Speciaal Verslaggever voor het Recht op Voedsel, stelde in een van zijn rapporten vast dat tot 60 procent van alle graan dat op de wereldmarkt verhandeld wordt, eigendom is van grote financiële groepen, niet van boeren of zelfs de voedselindustrie. Toch produceren kleine en marginale boeren tot zeventig procent van het voedsel dat wij consumeren. Die kleine boerderijen zijn ook goed voor veertig procent van de tewerkstelling wereldwijd. Dat betekent: zodra je de landbouw naar de haaien helpt, heb je niet alleen een economische crisis, maar een beschavingscrisis.

De hoogste zelfmoordcijfers van de VS zijn te vinden in de landbouwgordel. In Frankrijk, het belangrijkste landbouwland van Europa, pleegt elke 48 uur een boer zelfmoord.

Ook in India zijn de zelfmoorden onder boeren onrustwekkend hoog. Is die crisis al onder controle? En ligt er iemand wakker van in Delhi?

Sainath: Het heeft om te beginnen zeven jaar geduurd eer we die crisis onder de nationale aandacht kregen. Ik heb het nieuws uitgebracht in 2000 en heb het tot nu opgevolgd, maar eigenlijk staat het alleen op de politieke agenda als er verkiezingen aan komen.

Sinds 1995 pleegden niet minder dan 300.000 boeren zelfmoord in India, en dat is slechts de officiële telling. Alleen wie de eigendomstitel van een stuk grond bezit, wordt in de statistieken geteld als “boer”. De meeste vrouwen, de pachters en de landarbeiders hebben zo’n eigendomstitel niet, dus hun zelfmoorden worden zelfs niet meegeteld in het getal 300.000. Zelfs met die onderschatte cijfers gaat het om de grootste zelfmoordgolf in de menselijke geschiedenis die we kennen.

Welke redenen drijven zoveel mensen tot zelfmoord?

Sainath: Elke zelfmoord heeft een veelvoud aan oorzaken, maar als 300.000 mensen van dezelfde beroepsgroep hun leven nemen, is er meer aan de hand. Het grote canvas waartegen deze crisis zich afspeelt, is het feit dat landbouwers zich in diepe schulden moeten steken. Daarbinnen spelen zich duizenden kleine verhalen af.

In sommige staten zie je de cijfers van de zelfmoorden wel teruglopen, maar dat heeft enkel te maken met politieke overwegingen. De voorbije drie jaar noteert de staat Chhattisghar bijvoorbeeld nul zelfmoorden. De tien jaar die daaraan voorafgingen, waren er 18.000 zelfmoorden van boeren. Maar dat is van de ene op de andere dag gestopt. Zegt de overheid.

In welke staten doen die zelfmoorden zich vooral voor?

Sainath: De vijf staten met de hoogste zelfmoordcijfers zijn buurstaten: Maharashtra (de rijkste staat met als hoofdstad Mumbai), Madhya Pradesh, Andhra Pradesh, Karnataka (met Bangalore als hoofdstad) en Chhattisghar. Wat deze vijf staten alvast gemeen hebben, is een landbouwmodel met hoge inputkosten, al is Chhattisghar wel een buitenbeentje wat dat betreft.

Deze staten hebben ook een zeer gecommercialiseerd landbouwmodel. Ze doen eerder aan commerciële teelten zoals suikerriet, aardnoten, katoen en dergelijke, dan aan voedselteelten. Vier op vijf zelfmoorden worden gepleegd door cash crop farmers. De vijf staten hebben ook af te rekenen met bodemverarming als gevolg van het overmatige gebruik van chemicaliën. En ze lijden onder ernstige watercrisissen –al heb je daar ook in deze staten geen last van als je een rijke stedeling bent.

Want al deze crisissen doen zich voor binnen een groter kader van snel toenemende ongelijkheid. Dat houdt onder andere in dat in droogteregio’s sommige Indiërs leven met 6 tot 10 liter water per dag, terwijl anderen in diezelfde regio appartementsblokken bouwen voor de superrijken, met op elke verdieping een privé-zwembad.

Een project in Mumbai voorzag 72 zwembaden in één appartementsgebouw, en het stadsbestuur keurde het ontwerp goed. En wie bouwt deze villa’s en appartementen: de boeren en landarbeiders die hun land achterlieten omdat er onvoldoende water was om hun oogst te doen groeien. Dàt is de landbouwcrisis.

Volgens officieel onderzoek zou veertig procent van de boeren stoppen met landbouw zodra ze daartoe de kans hadden, en als je de vraag enkel aan min-dertigjarigen zou stellen, dan loopt dat volgens mij op tot 75 procent of meer.

Hoe verklaart u dat?

Sainath: De aanval op het platteland wordt geschraagd door een aantal beleidsmaatregelen. De staat trekt zich terug uit sectoren die van belang zijn voor de armen. De nieuwe regering van India maakt zich bijvoorbeeld op om de bijl te zetten in het grootste tewerkstellingsprogramma ter wereld, het NREGA [dat aan de armste plattelandsbewoners honderd dagen werk per jaar tegen minimumloon garandeert]. Er is veel aan te merken op NREGA, maar het is voor veel armen op het platteland een reddingsboei. De regering wil daar vanaf.

Daarnaast is er de snelle en dramatische overdracht van middelen van de armen naar de rijken. De nieuwe regering wil de wet op het verwerven van grond aanpassen, wat het makkelijker zal maken voor de staat of de rijken om de hand te leggen op het land van de armen. Tegelijk opteert men voor het opleggen van betalingen in de gezondheidszorg aan degenen die zich dat het minst kunnen permitteren. Het gevolg daarvan is dat het aantal Indiërs die uit geldgebrek gewoon geen gezondheidszorg meer zoeken, verdubbeld is de voorbije twintig jaar. Zowat driehonderd miljoen Indiërs zijn daardoor afgesneden van medische zorgen.

Zowat driehonderd miljoen Indiërs zijn afgesneden van medische zorgen omdat ze de kosten niet kunnen betalen.

Het opleggen van het marktfundamentalisme als dominante ideologie zorgt er op het platteland voor dat de kosten van de landbouw scherp stijgen, terwijl de opbrengsten achterblijven. Toen ik de landbouwzelfmoorden begon te volgen in Vidherba, in de westelijke deelstaat Maharashtra, moest een boer 2500 tot 4000 roepies investeren in een hectare niet-geïrrigeerd katoenveld. Voor geïrrigeerde katoenvelden liep dat op tot 10-12.000 roepies. Vorig jaar moest voor niet-geïrrigeerd katoen al bijna 20.000 roepie geteld worden, voor geïtrrigeerd katoen 45.000 roepie.

Die stijging van inputkosten heeft alles te maken met de quasi-monopoliepositie van bedrijven als Monsanto, dat 30 procent van de zadenmarkt in India controleert. Terwijl de kosten met meer dan 500 procent stegen, bleef het inkomen min of meer hetzelfde, waardoor steeds meer landbouwers in de schulden terecht kwamen.

Gingen landbouwers die schulden aan om nieuwe zaden en dito meststoffen te kopen, in de verwachting dat de opbrengst navenant zou stijgen?

Sainath: Dat is deel van het verhaal, evident. Maar boeren zijn ook vaders of moeders, mensen die kinderen naar school moeten sturen, familieleden in het ziekenhuis moeten laten opnemen, vervoer en voedsel moeten betalen… Dat werd allemaal duurder, maar vooral de kosten van de landbouw stegen, terwijl landbouw sowieso de sector met de laagste inkomens is.

Als de hele landbouwcrisis, inclusief de zelfmoordepidemie, het gevolg is van een agressieve neoliberalisering van de economie, hoe verklaart u dan dat het Indiase platteland dit jaar massaal gekozen heeft voor de partij die belooft dat proces nog te intensifiëren?

Sainath: Het is niet correct om te zeggen dat het Indiase platteland massaal voor de BJP gekozen heeft. Integendeel, dit is de eerste keer in de Indiase geschiedenis dat een partij een meerderheid krijgt op basis van 31 procent van de uitgebrachte stemmen. Dat heeft te maken met het kiessysteem dat één vertegenwoordiger per kiesdistrict aanwijst én met de grotere verbrokkeling van het politieke landschap, waarvan vooral de BJP geprofiteerd heeft. In Uttar Pradesh, bijvoorbeeld, behaalde de BJP 42 procent van de stemmen en 96 procent van de zetels. Met andere woorden: de BJP behaalde wel een doorslaggevende overwinning, geen meerderheid.

Maar dat betekent ook dat de andere partijen er niet in geslaagd zijn hun beleid of voorstellen als overtuigender dan die van de BJP voor te stellen.

Sainath: Dat klopt. De overwinning van de BJP is de mislukking van velen. Daar komt bij dat het economische beleid van de twee grote fronten –UPA onder leiding van Congress, NDA onder leiding van BJP- relatief weinig verschilt. BJP zal ongeveer hetzelfde beleid voeren als Congress, maar op steroïden.

In elk geval moeten de meer dan 800 miljoen mensen op het platteland overleven en zelfs toekomst maken. Hoe doen ze dat?

Sainath: De vaststelling is alvast dat 300.000 boeren er niet in geslaagd zijn te overleven. Hun zelfmoorden zijn een vorm van protest. Vaak laten ze een afscheidsbrief na –als ze kunnen schrijven- die ze niet richten aan vrouw of geliefden, maar aan de minister van Financiën, de eerste minister, de bankdirecteur…

Zelfmoorden van landbouwers zijn een vorm van protest

Daarnaast heb je de grootste migratie uit onze geschiedenis, van het platteland naar de steden. In 2011 stelde de volkstelling voor de eerste keer in de geschiedenis vast dat er het voorbije decennium meer Indiërs bijgekomen waren in de steden dan op het platteland, respectievelijk 90 en 91 miljoen mensen. Dat is alleen te verklaren door massale migratie, want een decennium daarvoor groeide ruraal India nog met 113 miljoen mensen tegen 68 miljoen voor stedelijk India. Tientallen miljoenen mensen hebben de landbouw gewoon opgegeven. Ook dat is een manier van overleven, maar het is niet wat mensen willen.

Stoppen ze met landbouw omdat die niet meer leefbaar is of omdat ze de stad aantrekkelijker vinden?

Sainath: Er zijn allerlei factoren mee gemoeid, push zowel als pull. En uiteraard hebben plattelandskinderen recht op dezelfde dromen en verwachtingen als jij en ik. Maar de ineenstorting van het landbouwbedrijf is toch de belangrijkste reden. In de volkstelling van Andhra Pradesh zie je dat de beroepscategorie “voltijdse landbouwers” met 1,3 miljoen eenheden krimpt, terwijl de categorie “landarbeiders” –mensen die de grond die ze bewerken niet bezitten- een stijging van 3,4 miljoen toont. Met andere woorden: miljoenen mensen verliezen hun land en komen terecht in de rurale onderklasse.

Hetzelfde fenomeen zie je wereldwijd. In de VS bijvoorbeeld, waar nog 2 procent van de mensen op boerderijen woont en 1 procent zegt dat ze er hun inkomen uit halen, is de overgrote meerderheid van de “boeren” verplicht om meerdere bijbaantjes te hebben om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen of om tenminste zo een ziekteverzekering te hebben. Indien je alleen het boerderij-inkomen rekent, zou 80 procent van de Amerikaanse boeren onder de armoedegrens vallen.