Congo of hoe een fraude-onderzoek tot nieuwe fraude leidt

Koken kost geld. Het immense Congo ontwikkelen – zijn infrastructuur opbouwen of zijn bevolking scholen - kan alleen indien de overheid over voldoende middelen beschikt. Die belastinginkomsten komen in Congo grotendeels uit de mijnbouw en uit de heffingen van de douane.

Probleem met die laatste is dat een gemengde commissie belast met het onderzoek naar grensfraude in Katanga, aantoonde dat die heffingen niet opbrengen wat ze zouden moeten opbrengen. De invoer van elementaire producten als bloem, vis, suiker of olie gebeurt met vervalste etiketten en ligt aan de basis van een grootschalige fraude aan de Congolees-Zambiaanse grenspost Kasumbalesa, een van de belangrijkste van het land. Een groot aantal douane-agentschappen, mijnbouwbedrijven en bedrijven uit de sector van de voedseldistributie wordt door de gemengde commissie (met leden uit de omgeving van president Kabila, van het parket-generaal, en van het ministerie voor nieuw burgerschap) aangeklaagd in deze vervalsingsoperatie.

Opvallend is dat veel van de betrokken douane-agentschappen op een of andere manier verbonden blijken met de politieke macht in Katanga, lees: gouverneur Moïse Katumbi. Zo is er het douane-agentschap Coredis van Mbaz a Bang, de kabinetschef van gouverneur Katumbi, evenals het agentschap Manica dat eigendom is van Salomon Idi, de privé-secretaris van de gouverneur. Daarnaast zijn ook Bora Express, waar Paulin Mwemba, de broer van de gouverneur, de plak zwaait, en Trade Service van Eric Monga, de provinciale voorzitter van de federatie van Congolese ondernemingen, bij de fraude betrokken.

Belangrijke fraudeurs zijn ook Hyper Psaro, eigendom van Griekse staatsburgers, en zijn douane-agentschap Socodam dat dan weer eigendom is van de Libanese Congolees Nazem Nazembe die in het provinciale parlement van Katanga zetelt.

Alle genoemde douane-agentschappen onderwaarderen de invoer van hun klanten – waaronder ook de grote mijnbouwbedrijven – en maken zich daarbij schuldig aan valsheid in geschrifte. Zo voeren ze bijvoorbeeld suiker, tarwebloem of vegetarische olie in als maïsmeel of zout om zo minder belastingen te betalen. Die massieve vervalsingsoperatie zou niet mogelijk zijn zonder de steun op hoog niveau bij de douane en de politiek. Dat blijkt al uit wie eigenaar is van de betrokken douane-agentschappen.

Hoe omzeil je de sancties voor fraude? 

Zo is er het douane-agentschap Coredis van Mbaz a Bang, de kabinetschef van gouverneur Katumbi, evenals het agentschap Manica dat eigendom is van Salomon Idi, de privé-secretaris van de gouverneur. Daarnaast zijn ook Bora Express, waar Paulin Mwemba, de broer van de gouverneur, de plak zwaait, en Trade Service van Eric Monga, de provinciale voorzitter van de federatie van Congolese ondernemingen, bij de fraude betrokken.

Eind oktober 2013 kwam de gemengde commissie naar Katanga om de schuldigen aan te pakken en de betrokken ondernemingen te verzegelen. 585 bedrijven waren betrokken waaronder grote bedrijven zoals de Kamoto Copper Company, de grote Simbabrouwerij of Boss Mining. De poorten van de bedrijven Chemaf en Hyper Psaro werden verzegeld en een regelrechte confrontatie leek in de maak.

Maar vervolgens begon het getouwtrek. Hooggeplaatste politici en ambtenaren ontvingen grote sommen om de kwestie van de baan te krijgen, vertrouwde ons een inspecteur van de douane toe op voorwaarde dat hij niet werd genoemd. De grote bedrijven ondersteunden de kleinere ondernemingen die een sociale mobilisatie tegen de aanpak van de fraude opzetten. Enkele dagen mobilisatie volstonden uiteindelijk om de bedrijven weer te ontzegelen. De druk op de gemengde commissie bleek eenvoudigweg te groot. Na twee dagen van dreigementen pakten de ondernemingen effectief uit met een dag van algemene staking: winkels, markten, mijnbedrijven… allemaal deden ze de deuren dicht. Doel was evident om de gemengde commissie opzij te zetten. Tezelfdertijd sprak Albert Yuma, de voorzitter van de federatie van Congolese ondernemingen, met president Joseph Kabila om dit conflict tussen de Congolese staat en de ondernemingswereld tot een “goed einde” te brengen. Een aantal ngo’s klagen de fraude aan de grens nog wel aan, maar intussen loopt de fraude alweer als een trein in Katanga.

Dat president Kabila een operatie zero-tolerantie tegen de antiwaarden heeft opgezet, verandert daar kennelijk niet veel aan. Kopstukken uit de politiek, de administratie, het leger en de politie willen dat het rad van de corruptie en de fraude voort draait en dus gebeurt het ook. Heel wat agentschappen verbonden aan deze personaliteiten genieten nog altijd een voorkeursbehandeling bij de afhandeling van de administratieve formaliteiten aan de grens.