Argentinië, tien jaar na de crisis

De gouden jaren van de Kirchners

Tien jaar na de crisis is in Argentinië een ongebreideld politiek, economisch en sociaal transformatieproces op gang gekomen. De uitkomst daarvan blijft onduidelijk.

  • Presidencia de la República del Ecuador Een affiche in Buenos Aires, net na de dood van Nestor Kirchner: 'Voor eeuwig, Nestor. Sterkte, Cristina'. Cristina zette het 'kirchnerisme' van haar man verder. Presidencia de la República del Ecuador

In december 2001 viel Argentinië aan diggelen voor de verbijsterde ogen van de wereld. Alle ingrediënten voor een explosieve cocktail waren aanwezig: lonen werden niet langer uitbetaald, de werkloosheid sloeg toe, spaartegoeden werden in beslag genomen en supermarkten overvallen. De noodtoestand werd afgekondigd en het volk kwam op straat in talloze protestmarsen. In een week tijd volgden vijf presidenten elkaar op.

De slogan Que se vayan todos (‘dat ze allemaal ophoepelen’) drukte het diepe verlangen van het volk uit. Argentinië zat aan de grond en vanuit verschillende sectoren werd opgeroepen tot een “herstichting” van het land. Tien jaar later heeft Argentinië een gedaanteverandering ondergaan, onder het leiderschap van de Néstor Kirchner en zijn echtgenote Cristina Fernández de Kirchner.

Néstor Kirchner kwam aan de macht in 2003 met de idee het land te veranderen. Hij vatte het presidentschap aan met 22 procent van de stemmen. De werkloosheid in Argentinië bedroeg toen 24 procent. ‘Ik heb meer werklozen dan stemmen’, merkte Kirchner op, wetende dat geen enkele president in Argentinië met zo weinig steun van de samenleving zijn mandaat had opgenomen.

Fernández de Kirchner, zijn echtgenote en strijdmakker, volgde hem in 2007 op met 45,29 procent van de stemmen. Bij de recente presidentsverkiezingen van oktober kreeg ze de steun van 53,96 procent van de kiezers. Daarmee is ze het eerste Argentijnse staatshoofd dat op zo’n grote steun kan rekenen sinds de terugkeer naar de democratie in 1983. Die populariteit had Fernández de Kirchner te danken aan de kwetsbare sociale groepen in de samenleving, die vooral haar sociale miljoenenprojecten weten te appreciëren. Maar net zo goed vond ze steun bij een brede laag van de middenklasse, die tevreden is dat al te grote sociale omwentelingen uitblijven en dat Argentinië voorlopig weet te ontkomen aan financiële crises zoals in Europa of de VS.

‘De kiesurnen zeggen dat we de ingeslagen weg moeten volgen’, reageerde Fernández de Kirchner na haar herverkiezing. De vraag is: wélke weg volgt Argentinië vandaag?

De pendel van de economie

Met de herstructureringen die president Carlos Menem in de jaren negentig doorvoerde, sloeg de pendel naar rechts. Het “menemisme” was de beste leerling van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en paste zijn voorschriften onverbiddelijk toe: economische deregulering, privatisering van bedrijven, blinde openstelling van de markten en een koppeling van de overgewaardeerde peso aan de Amerikaanse dollar (via de zogenaamde “omzettingswet”).

Toen de roes van het makkelijke geld voorbij was, moest Argentinië het hoofd bieden aan de gevolgen van Menems beleid: een hoog fiscaal deficit, een enorme schuldenlast en een steeds kleinere toegang tot internationaal krediet. Toen Menem in 1999 opgevolgd werd door Fernando de la Rua, maakte Argentinië de langste economische recessie door uit zijn geschiedenis. De la Rua probeerde de financiën weer gezond te maken door te besparen en de belastingen te verhogen. Gevolg? Hij moest in een helikopter zijn paleis ontvluchten, terwijl buiten een furieuze menigte zijn ontslag –en het einde van het neoliberale model– eiste.

Sinds 2003 is de slinger weer naar links gezwaaid, met de Kirchners aan het roer. Eduardo Duhalde, president van 2002 tot 2003, door een Nationale Volksvergadering aangesteld om het mandaat van de la Rua te beëindigen– droeg de macht over aan Néstor Kirchner. De omzettingswet was toen afgeschaft en de munt gedevalueerd. Kirchner zette die economische politiek radicaal verder.

Argentinië consolideerde zijn profiel als exportland, vooral van soja die naar China en Europa wordt uitgevoerd. De hoge waarde van soja op de internationale markt heeft ervoor gezorgd dat Argentinië de voorbije jaren een hoog groeiritme kon aanhouden. Die economische conjunctuur liet Kirchner toe de nationale reserves wat aan te spekken, de werkloosheid en de armoede af te zwakken, Argentinië uit het default (“het statuut van wanbetaler”) te halen en de totale schuld bij het IMF af te betalen.

Het groene goud

De prijs die Argentinië voor zijn model van export van landbouwprodcuten (voornameliijk soja) moet betalen, is hoog. Het overmatig gebruik van transgene gewassen, die bovendien de erosie bevorderen, heeft tot gevolg dat er nu soja gecultiveerd wordt op gronden die vroeger niet in aanmerking kwamen voor landbouw. Greenpeace klaagde de ontbossing in het noorden van het land aan, om soja voor biodiesel te verbouwen.

Tal van akkerbouwers en veeboeren hebben hun activiteiten geheroriënteerd naar dit “groene goud” en hebben de traditionele gewassen of veeteelt opgegeven. Dat heeft tot gevolg dat de landbouwgrondstoffen voor traditioneel gebruik in het land zelf, minder geproduceerd worden, wat zorgt voor prijsverhogingen in afgeleide producten.

In hun buitenlandbeleid verkozen de Kirchners de integratie in Latijns-Amerika en de Mercosur (douane-unie van vijf Latijns-Amerikaanse landen) boven het model van “integratie van de Amerika’s” –zoals beoogd door VS in het ALCA-project (Asociación de Libre Comercio de las Americas).

Cristina Fernández nam het presidentschap over in 2007 en leidde Argentinië in een “tweemanschap”, tot de plotse dood van haar echtgenoot in oktober 2010.

De weg van de verandering

Om de nodige veranderingen door te drukken, nam de regering een stijl aan van directe confrontatie –vooral toen Kirchner nog in leven was. Tijdens het bewind van Fernández de Kirchner werden bedrijven opnieuw genationaliseerd en ook het beheer van pensioenen kwam opnieuw in handen van de staat. Die werd zo mede-eigenaar van een groot aantal bedrijven die hadden geïnvesteerd in aandelen van pensioenfondsen. Een nieuwe wet over uitzendvergunningen voor radiostations leidde tot hevige conflicten, net als een wijziging in de exportheffingen. Daarbij schuwde de president de harde confrontatie niet met de machtige media- en veehouderijsector.

Het “kirchneristisch” discours zorgde voor een klimaat van onverdraagzaamheid en polarisatie in de samenleving. Ofwel was je voor de regering, ofwel tegen. De toenemende onveiligheid, enkele veelbesproken gevallen van corruptie en twijfel over de officiële inflatiecijfers leidden tot een electorale nederlaag voor de Kirchners bij de parlementsverkiezingen van 2009. De politieke analyses en het gevoel in de straat voorspelden toen al het begin van het einde van het regeringspaar.

Maar in plaats van zich te laten afschrikken, verdiepten de Kirchners hun model en wisten in te spelen op een gunstige internationale economische conjunctuur. Brazilië had een sterke real en bleef de belangrijkste handelspartner van Argentinië in de aankoop van afgewerkte producten. De prijs van de soja op de internationale markten bleef hoog. En de oppositie kwam er niet toe de krachten te bundelen en alternatieven voor te stellen.

De Argentijn is gewend in pesos te leven en in dollars te sparen.

Toen Argentinië op 27 oktober 2010 de dood vernam van Nestor Kirchner, verkeerde het land in shock. De leegte die hij naliet, deed twijfel rijzen over de competenties van zijn echtgenote. Maar Fernández de Kirchner wist die zwakte om te zetten in sterkte. Ze ruilde haar kleurrijke outfit voor rouwkledij en sprak meer verzoenende taal dan haar echtgenoot –zij het zonder het beleid af te zwakken. Zij had minder scrupules om vijanden en samenzweringen aan te klagen en onderstreepte vooral de weldaden van het economische model. In enkele maanden tijd bereikte haar populariteit ongekende hoogtes.

De toekomst consolideren

Cristina Fernández weet dat er nog heel wat werk op de plank ligt. Argentinië mag geen nieuwe schulden aangaan door staatsobligaties uit te schrijven. De financiering moest komen van leningen aan de genationaliseerde pensioenfondsen en van de reserves van de Centrale Bank. Op binnenlands vlak moet Fernández dringend maatregelen nemen om de aankoop van dollars te ontmoedigen en tegelijk vertrouwen in de financiële markt inboezemen. De Argentijn is helemaal niet meer verbaasd over economische crises. Hij is gewend geraakt in pesos te leven en in dollars te sparen.

De kapitaalsvlucht –volgens de Bank van Buenos Aires gaat het om 16,41 miljard euro– en de massale aankoop van dollars door grote economische actoren, besmetten de kleine spaarders en veroorzaken een klimaat van instabiliteit. Dat heeft zijn weerslag op de bevolking in het algemeen. Zelfs bij de aanhangers van Fernández de Kirchner groeit een kloof tussen steun aan de politiek van de regering enerzijds en vertrouwen in de economie anderzijds.

Enkele dagen na haar herverkiezing legde Fernández de Kirchner bij decreet vast dat bedrijven uit de mijnbouw- en petroleumsector hun exportinkomsten voor honderd procent op Argentijnse bankrekeningen moeten plaatsen. Verzekeringsbedrijven werden verplicht de fondsen terug te halen die ze in het buitenland hadden geïnvesteerd. Verder werden doorgedreven controles ingevoerd voor kleine en middelgrote spaarders die buitenlandse deviezen willen kopen. Ze moeten voortaan voor de Federale Administratie van Overheidsinkomsten de oorsprong van hun geld rechtvaardigen, alsook het motief voor de aankoop van de buitenlandse valuta.

Sommige kringen beschouwen die maatregelen als een aanslag op de individuele vrijheden maar de regering verdedigt zich door te zeggen dat ze tot doel hebben de financiële speculatie op alle fronten te bestrijden. De verdieping van het model eist dat, Fernández de Kirchner weet hoe het moet, en meer dan de helft van het land steunt haar.

Griekenland en Argentinië

In de jaren negentig schermde het IMF met Argentinië als voorbeeld van de voorspoed die het neoliberalisme bracht. De Argentijnse minister van Economie reisde de wereld om tekst en uitleg te geven over de “succesvolle” omzettingswet. Slechts weinigen vermoedden toen dat Argentinië net omwille van die muntkoppeling een economische ramp wachtte.

Vandaag debatteren voorname Argentijnse economen over de gelijkenissen tussen de Argentijnse en de Griekse crisis en verwerpen de aanpassingsformules die het IMF suggereert. Ook Fernández de Kirchner weigerde de recepten van de multilaterale financieringsorganismen, ‘die niet begrijpen wat er in de wereld en in de samenleving aan de gang is.’

Ze wijst op de cijfers van economische groei die het land sinds 2003 –met uitzondering van 2009– vertoonde. De groei schommelt tussen de zes en de negen procent per jaar. Ex-president de la Rua is bijzonder scherp voor de rol die het IMF speelde tijdens zijn ambtstermijn. De la Rua: ‘Het grote verschil tussen de twee crises is dat het IMF Griekenland bijstaat en dat het Argentinië in de afgrond hielp duwen.’

Brood en spelen op de Argentijnse tv

Uit een rapport van de Latijns-Amerikaanse Raad voor Reclame op Betaal-tv blijkt dat in 2011 het aantal uren tv kijken in Argentinië neerkomt op gemiddeld zes uur per dag. Marcelo Tinelli, de onbetwiste koning van het Argentijnse kijkpubliek, weet zich nu al twee decennia aan de top van de ratings te handhaven. Jaar na jaar weet hij zich heruit te vinden. Tijdens vorige verkiezingscampagnes blonken zijn personages en programma’s vooral uit in het ridiculiseren van politici en van het beroep zelf van politiek bedrijven. Gewezen president De la Rua stelde Tinelli verantwoordelijk voor zijn zwakke imago als president en voor de val van zijn regering in 2001. Programma’s zoals “Grote Schoonbroer” , een parodie op Grote Broer, waarin toppolitici opgevoerd worden die verplicht worden in één huis samen te leven, werkten als een katharsis in een samenleving die haar buik vol heeft van haar leiders.

Tinelli blijft vandaag alomtegenwoordig op het scherm in Argentinië, hoewel hij nu vooral naakte vrouwen opvoert en platvloerse schandaalscènes. Zijn media-impact is zo groot dat verschillende tv-programma’s hun inhoud baseren op wat er gebeurde in de laatste aflevering van het programma van de rating-koning. Ook belangrijke kranten geven hem ruimte op hun pagina’s en de berichten over Tinelli behoren tot de meest gelezen. “Brood en spelen. Wat Tinelli doet, speelt in de kaart van de regering… Als dat niet zou zijn, zou men hem al lang hebben afgeblokt,” zegt Sergio Depolski, na een striptease die uitliep op een totale naaktscène in het programma Dansen voor een droom. “Ik kijk naar Tinelli omdat die me doet lachen. Om te huilen is er de dagelijkse realiteit en zijn er de politici…” zegt María Grestz. 

Niemand is verbaasd over die vulgarisering in de media. Voortdurend gebruikt men een schunnige en lege taal, zowel onbekende personages die graag beroemd willen worden, als de presentatoren van de programma’s. In de politieke programma’s is de objectiviteit totaal zoek en de tv-uitzendingen zijn open tribunes geworden om de regering aan te vallen of te verdedigen. “De tinellizering van de politiek” is een uitdrukking geworden die verwijst naar het platvloerse gedrag van een klasse van leiders die een valse en kunstmatige humor gebruiken, op zoek naar stemmen die hun plaats op de politieke scène moeten verzekeren.

De regering, die zich heel goed bewust is van de invloed van tv en van de passie van de Argentijnen voor het voetbal, sloot een contract met de Argentijnse voetbalbond AFA om alle voetbalmatchen van eerste en tweede klasse uit te zenden op de publieke zender. Het programma “Voetbal voor allen” geeft de Argentijnen de mogelijkheid gratis te kijken naar alle wedstrijden op voorwaarde dat de uitzendkanalen alle regeringsreclame ongewijzigd tonen.

Om het contract te tekenen, moest AFA het vorige met TyC Sports, van de groep Clarín en uitgesproken tegenstander van de regering, nietig verklaren. “Voetbal voor allen” werd door velen beschouwd als een demagogische maatregel en critici vonden dat het hoge bedrag voor het contract beter kon geïnvesteerd worden in andere prioriteiten zoals gezondheidszorg of onderwijs. Nochtans was er bij de vorige presidentsverkiezingen geen enkele kandidaat die het contract wilde verbreken, alleen misschien hier of daar wat wijzigingen aanbrengen.

Gonzalo Escribano is jurist en werkt als freelancejournalist in Argentinië.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.