De financiële sector moet getemd

Wat leert de financieel-economische crisis ons? Welke besluiten kunnen we eruit trekken? In welke mate moeten we breken met de vrijheid-blijheid voor het grote geld van deze wereld? De strijd over die vragen woedt op allerlei niveaus, ook in de wandelgangen van de internationale organisaties. Zoals zo vaak gaat het daarbij óók om welke organisatie zich met welk onderwerp mag bemoeien.

Dat bleek eind april in Doha op UNCTAD XIII, de vierjaarlijkse conferentie van de VN-conferentie over Handel en Ontwikkeling. Op die UNCTAD-toppen wordt dezer dagen niet veel meer beslist dan waarmee deze organisatie zich de komende vier jaar mag bezighouden. En in de aanloop naar de top had zich de mare verspreid dat rijke landen – vooral de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk – druk uitoefenden opdat de UNCTAD zich niet langer met het financiële zou inlaten.

Banken temmen

Dat zou een koerswijziging zijn. Een paar maanden voor de conferentie had de UNCTAD immers nog in zeer duidelijke bewoordingen afstand genomen van wat ze een ‘door financiën gedreven globalisering’ (FGG) noemt. Dat gebeurde met name in het verslag aan UNCTAD XIII van Supachai Panitchpakdi, de Thaise secretaris-generaal van UNCTAD. Supachai pleitte daarin onomwonden voor een ontwikkelingsgerichte globalisering. De kritiek op de FGG is bij momenten, zeker voor een VN-publicatie, ongemeen scherp. Zo heet het dat ‘de financiële markten de meesters in plaats van de dienaren van de reële economie zijn geworden, dat ze handel en investeringen vertekenen, dat ze de ongelijkheid vergroten en een systemische bedreiging vormen voor de economische stabiliteit’. Het rapport wordt nog concreter als het stelt dat de Amerikaanse financiële sector zo veel politieke invloed heeft dat hij wereldwijd kan aansturen op financiële liberalisering.

In het rapport staat letterlijk dat ‘de financiële sector getemd moet worden’ en ‘terug moet naar het leveren van veiligheid voor het spaargeld van de bevolking en het mobiliseren van middelen voor productieve investeringen. Hervormingen zijn nodig om onregelmatige en procyclische kapitaalstromen te vervangen door voorspelbare ontwikkelingsfinanciering op de lange termijn, en om stabiliteit op de wisselmarkten te brengen…’

Dergelijke zinnen boezemen Wall Street en de City ongetwijfeld angst in, want het zou betekenen dat ze een deel van hun vrijheid moeten inleveren en dat er een (veel) sterkere greep van overheden op het geld komt. Eigenlijk zegt UNCTAD onomwonden dat het tijd is om de geldwereld op zijn plaats te zetten, een dienstbare plaats met minder winst en minder omzet. En daarvoor zijn strakke mondiale regels nodig en minder vrijheid.

‘Wij hadden het toch gezegd’

Dat lijkt, na alles wat we de voorbije jaren hebben meegemaakt, niet zo verbazend. Het is een vertaling van de boosheid die in brede lagen van de bevolking leeft tegenover de bankiers.

En toch ontstond er druk om UNCTAD te verbieden zich nog uit te spreken over de wereld van het financiële beleid. ‘Het UNCTAD-secretariaat mag geen onderwerpen aanraken die buiten zijn mandaat vallen, zoals de hervorming van de mondiale financiële systemen. Niet alleen ligt dit thema ver buiten zijn mandaat en expertise, het stoot ook op veel weerstand bij veel van zijn leden’, liet de VS-delegatie in maart weten. De VS liepen op kop maar de EU gaf niet echt tegengas. ‘Logisch toch, er is al een organisatie die zich daarmee inlaat en dat is het Internationaal Muntfonds’, hoorden we ook een Belgische diplomaat in Doha stellen.

Eigenlijk zegt UNCTAD onomwonden dat het tijd is om de geldwereld op zijn plaats te zetten.

Het was niet helemaal duidelijk waarom die tegenwind plotseling opstak. ‘De reden is waarschijnlijk dat het voor sommige landen op het moment dat ze in een crisis zitten onaangenaam is om een internationale organisatie te horen verklaren: we hadden het toch gezegd’, aldus Taffere Tesfachew, UNCTAD-woordvoerder op de conferentie.

In een rapport dat het studiewerk van UNCTAD tussen 1981 en 2011 in kaart brengt, toont de organisatie aan dat ze de risico’s van financiële liberalisering effectief vaak tijdig aankondigde. ‘Wij wezen op de risico’s in Mexico en Oost-Azië in de jaren negentig. Het IMF zag die crisissen niet komen, terwijl hun onderzoeksbudget minstens twintig keer het onze is. Daarom hadden we gehoopt op een gullere reactie van de wereld’, aldus Richard Kozul-Wright, die bij de UNCTAD verantwoordelijk is voor Zuid-Zuidrelaties.

Nu past dit getouwtrek tussen organisaties in een veel oudere strijd, waarbij de rijke landen er vanaf de jaren zeventig alles aan deden om de UNCTAD, waar de stem van de ontwikkelingslanden zwaar weegt en waar de roep om een nieuwe internationale economische orde in de jaren zeventig opgang maakte, zo weinig mogelijk reële macht te geven. In de jaren tachtig slaagden ze erin om de organisaties waar zij het voor het zeggen hadden – het Internationaal Muntfonds, de Wereldbank, de Wereldhandelsorganisatie en haar voorganger GATT – tot de belangrijkste fora voor financiële en economische onderwerpen te maken. UNCTAD werd een sideshow, zij het dat de organisatie al die jaren een ander geluid liet horen.

Belgisch standpunt

De Belgische minister van Ontwikkelingssamenwerking Paul Magnette trok naar Doha precies om zijn expliciete steun voor die kritische UNCTAD-positie te laten blijken. We vroegen hem tijdens een persconferentie op de top waarom de EU een stem die altijd had gewaarschuwd voor de financiële liberalisering kennelijk mee het zwijgen oplegde, net nu de Europese bevolking zo kwaad is op de geldsector. Magnette: ‘Ik vind het heel goed dat UNCTAD al die jaren een alternatief geluid liet horen. En ik betreur dat de EU zo schuchter is bij het verdedigen van een breed UNCTAD-mandaat.’ Die uitspraak werd geapprecieerd door UNCTAD-sympathisanten, die zich wel afvroegen of België en andere Europese voorstanders hun stem voldoende laten horen binnen de EU.

Magnette liet ons achteraf weten dat de Belgische positie duidelijk was en tot stand kwam in overleg met de andere federale overheidsdiensten. ‘België heeft benadrukt dat het belangrijk is dat de UNCTAD de wederzijdse afhankelijkheid tussen financiën, investeringen en handel analyseert, alsook de gevolgen van dat financieel-economisch kader voor ontwikkeling. We willen ook dat de UNCTAD de problematiek van de speculatie op grondstoffen onderzoekt en nadenkt over manieren om dat probleem te verhelpen.’

Uiteindelijk liep de conferentie goed af voor de UNCTAD. De verklaring van Accra van vier jaar geleden, die UNCTAD een breed mandaat gaf, werd bekrachtigd. Zegt Richard Kozul-Wright: ‘De poging om van ons een club te maken die zich vooral met de minst ontwikkelde landen moet inlaten, is mislukt. Minstens even belangrijk is dat in Doha bleek dat de ontwikkelingslanden hun centrale rol in de UNCTAD weer opnamen. De rol van de BRIC’s was daarin cruciaal. De verdeeldheid onder de ontwikkelingslanden die vaak bleek op het UNCTAD-hoofdkwartier in Genève bleef grotendeels achterwege. Verder speelden ook de civiele samenleving, universiteiten, voormalig UNCTAD-personeel en de aandacht van sommige media een positieve rol.’