‘Turkije demoniseert vrouwelijke seksualiteit’

De zussen ontketenen op hun laatste schooldag met uitgelaten gestoei een schandaal met onverwachte gevolgen. Hun huis verandert langzaamaan in een “huisvrouwenfabriek” waar opleiding ingeruild wordt voor huishoudelijke taken en de meisjes klaargestoomd worden voor een uithuwelijking.

Mustang draaide op het afgelopen Filmfestival van Cannes, waar de film het label ‘Europe Cinema’ won. Dat is de prijs voor de beste Europese film binnen de sectie Quinzaine des Réalisateurs.

Ergüven werkt met een grotendeels onbekende, maar bekwame cast. De camera beweegt zich op dezelfde manier als de hoofdpersonages – energiek en begrensd. De kledijkleuren en haartooien tonen het contrast tussen vrijheidsdrang en afremming. De belichting benadrukt het gevangen gevoel dat de meisjes besluipt. Zo spreken de beelden en zijn de voice-overs in de film eigenlijk overbodig.

Het woord ‘mustang’ staat nu voor een ontembaar type meisje.

Wat heeft je aangezet om de naam Mustang op de film te plakken?

Ergüven: Temperament moest uit de titel springen. De actrices hebben iets teugelloos en ontembaars. Dat probeerde ik in één woord uit te drukken. Ik heb verschillende titels geprobeerd en het is uiteindelijk Mustang geworden.

Wanneer de meisjes zich doorheen de film bewegen, doen ze denken aan een kudde wilde dieren. Voor mij betekent het woord nu iets volledig anders dan de auto of het paard. De meisjes hebben zich het woord toegeëigend, en nu staat het voor een bepaald type meisje.

De lange, losse haren zijn een opvallend motief in de film. Hoe progressiever de vrouw, hoe vaker ze haar haren los draagt, had ik de indruk.

Ergüven: De haren van de meisjes symboliseren de manen van een ontembaar paard. Dat maakt deel uit van het wilde karakter van de film. Visueel draagt het bij aan de representatie van vrijheid, ontembaarheid en schoonheid.

Hoe dicht benadert deze film het echte leven van Turkse vrouwen?

Ergüven: De situaties in de film zijn in elk geval reëel. De manier waarop men seksualiteit van meisjes in Turkije demoniseert, is waarheidsgetrouw gerepresenteerd. 

‘De Turkse maatschappij demoniseert de vrouwelijke seksualiteit.’

In de film zien we bijvoorbeeld de paniek die ontstaat wanneer één van de zussen niet bloedt tijdens haar eerste huwelijksnacht. De schoonfamilie neemt het meisje mee naar de dokter om haar maagdelijkheid te verifiëren in een “virginity report”. Het is een fenomeen waar ik zelf navraag naar gedaan heb bij een dokter. Volgens hem gebeurt het veertig tot vijftig keer per huwelijksseizoen.

Op vrijdag- of zaterdagavond weten ziekenhuizen al dat ze dergelijke patiënten kunnen verwachten, op dezelfde manier dat een politieagent weet dat hij op 31 december meer dronken mensen in de straten zal treffen.

Het gedrag van de meisjes daarentegen is wel fictiever. Ik was op hun leeftijd toch veel meer verlegen en beschaamd en vond het eigenlijk vies om jongens aan te raken.

U bent grotendeels in Frankrijk opgevoed, maar keert af en toe terug naar Turkije.

Ergüven: Als ik terugkeer, verbaast het me steeds hoe men omgaat met seksualiteit. Daarop probeer ik in de film ook de nadruk te leggen.

Zelf verzet ik me tegen elke poging van buitenaf om mijn vrijheid in te perken. Ik doe wat ik zelf wil. Zelfs op conservatieve plekken, zelfs op plekken waar vrouwen niet binnen mogen. Ik volg mijn eigen wil. We hebben de film bijvoorbeeld gedraaid in een heel conservatief dorpje, waar de vrouwen op de eerste verdieping en de mannen op de benedenverdieping aten. Ik had in het begin zelfs niet door dat er een onderscheid gemaakt werd en ging ik gewoon op het gelijkvloers bij de mannen zitten. Ik pik de aanslagen op mijn vrijheid niet.

‘De situatie van vrouwen op het platteland is erger door de sociale isolatie.’

De meisjes koesteren een wens om te vluchten naar Istanboel. Dat wijst erop dat de situatie voor vrouwen op het platteland kan verschillen van de stad.

Ergüven: Er is zeker een verschil tussen die twee. Hoe dan ook zijn de steden in Turkije zijn enorm magnetisch. Er zijn volledige dorpen die hun spullen pakken en verhuizen naar Istanboel om daar hun dorpse levenswijze verder te zetten en lokale gewoontes te behouden.

Istanboel is een extreem heterogene stad. Er zijn uiteraard heel moderne, vrijzinnige mensen te vinden, maar langs de andere kant vind je er ook andere sociale klassen. Arm en rijk leven naast elkaar. In de stad woont een pak mensen met uiteenlopende levensstijlen.

Plattelandsbewoners zijn hoe dan ook geïsoleerder van de rest van de wereld, ze komen weinig met andere mensen in contact. Die verschillende werelden botsen dan ook.

Is er een verschil voelbaar onder het huidige AKP-regime, dat Islamitischer is dan het vorige seculiere regime?

Ergüven: Op zich wel. De partij uit zich vaak over de positie van vrouwen. Ze hebben een mening over hoe ze moeten handelen en wat ze mogen zeggen. Ze verzetten zich tegen een bepaalde soort vrouwen en er hangt meer conservatisme in de lucht dan Turken gewend zijn.

Ze hebben een rechtse draai aan Turkse maatschappij gegeven, hoewel die oorspronkelijk ook al veel meer op traditie gericht was in vergelijking met andere Europese landen. Ikzelf ben veel conservatiever dan mijn Franse leeftijdsgenoten. Maar het is een feit dat men nu nog meer gesloten is.

Bestaat Turks feminisme?

Ergüven: Natuurlijk. Ook al is er nog veel werk aan de winkel. Je kan het wel niet echt een beweging noemen, we kunnen enkel spreken over kleine geïsoleerde feministische bewegingen.

In 2012 zijn onthutste vrouwen massaal op straat gekomen om hun stem te laten gelden en te vechten voor hun recht op abortus. 

Zijn vrouwenrechten bespreekbaar in Turkije?

Ergüven: Technisch gezien niet. Hoewel vrouwen in theorie wel vrij zouden moeten zijn in Turkije, neemt het dodelijk geweld tegen vrouwen toe. Vrouwen die hun stem laten gelden, lopen een groter risico momenteel.

‘Vrouwenrechten zijn niet bespreekbaar in Turkije.’

Heeft u geen schrik om met de film het cliché te bevestigen dat Turkse of Islamitische vrouwen onvoldoende geëmancipeerd zijn?

Ergüven: Nee, helemaal niet. Het is mijn bedoeling de meisjes voor te stellen als sterke figuren. Personages met moed, intelligentie en doorzettingsvermogen. Ik bekijk de wereld sowieso niet vanuit de ogen van een slachtoffer.

Wat er gaande is in Turkije moet vragen oproepen. Dat is ook de bedoeling van de film. Uiteindelijk interpreteert de kijker de film op zijn eigen manier, daar heb ik geen controle over.

Wat belangrijk is voor mij is dat de meisjes empathie opwekken. Ik wil dat de kijkers in de schoenen gaan staan van de zussen. Op die manier kan er een dialoog op gang komen rond het onderwerp. Ik wil dat het publiek zich leert in te leven in de wereld van Turkse vrouwen.

Vanaf 12 augustus kan je de film ‘Mustang’ van Deniz Gamze Ergüven in de bioscoop gaan bekijken.