Intellectuele boycot van Israël: zin of onzin?

We vroegen het aan Rik Torfs, rector van de KULeuven, en aan Ilan Pappé, Israëlisch historicus en politiek wetenschapper.

Waar Ilan Pappé resoluut de weg van het uitroepteken kiest, kiest Rik Torfs het pad van meer vraagtekens. Rik Torfs is het idee van een academische boycot zeker niet ongenegen, maar wikt en weegt de pro’s en contra’s.

Rik Torfs: ‘Een absolute vereiste vind ik dat het gaat om een gezamenlijk gedragen actie van de academische wereld. Anders dreig je een verklaring te brengen die blijft hangen in de verklaring an sich, zonder al teveel effect.’

‘Israël speelt heel sterk mee in het Europese kader, is betrokken bij nogal wat Europese onderzoeks- en innovatieprogramma’s, neemt deel aan de Europacup. We mogen dus best kritischer zijn tegenover Israël dan tegenover andere derde landen. Als een land zich verbindt met Europa of de Europese cultuur, zou het wel een sterkere bevraging mogen verwachten.’

‘Met een actiever sanctiebeleid snijd je ook wat in je eigen vel, dat klopt. We zagen ook al de effecten van de sanctiepolitiek tegen Rusland, dat nu de import van Belgische varkens en peren heeft lamgelegd. Als we niet meer zouden samenwerken met Israël binnen de Europese onderzoekssamenwerkingen, dan mis je een belangrijke partner, dat klopt ook. Maar is Israël dan totaal onmisbaar?’

‘Kijk, ik begrijp dat het economische argument een rol speelt maar het mag niet het criterium zijn. Veel belangrijker vind ik om criteria vast te leggen: wanneer ga je over tot sancties als een boycot? Europa heeft geen actieve traditie van boycot- of sanctioneringsbeleid. Bij Iran en Zuid-Afrika bijvoorbeeld volgden we andere wereldspelers. Zijn we ook in staat om een consequente internationale sanctiepolitiek te voeren? Als het gaat over een belangrijke investeerder als China zijn we geneigd om toegevingen te doen, dan beperken we ons hoogstens tot het ontvangen van de Dalai Lama. Tegenover een economisch minder aantrekkelijke speler als Zimbabwe ging het Europese sanctiebeleid sneller over de toonbank.’

‘Persoonlijk vind ik de morele overweging – welke effecten heeft een boycot op de publieke opinie en dus op het politieke beleid – belangrijker dan de commerciële bedenkingen over mogelijke economische schade.’

‘Persoonlijk vind ik de morele overweging – welke effecten heeft een boycot op de publieke opinie en dus op het politieke beleid – belangrijker dan de commerciële bedenkingen over mogelijke economische schade. We moeten ons goed vergewissen wat de voor- en nadelen van zo’n academische boycot zijn. Toen ik voor het eerst les gaf in het Zuid-Afrikaanse Stellenbosch, in 1996, was het zeer merkbaar hoe die academische isolering had geleid tot achterstand op een aantal terreinen. Tegelijk, het grote voordeel was de sterke drang en hunkering om opnieuw aansluiting te vinden bij de internationale gemeenschap.’

‘Een andere vraag: sluit je met een academische boycot niet juist de meest kritische en naar buiten gerichte krachten binnen een samenleving af van de buitenwereld? Wat is het effect van een culturele en intellectuele isolering op het denken van een bepaald land? Leidt het tot bezinning of juist tot verenging in een land waar bepaalde vormen van open denken überhaupt al verdwenen zijn?’

Onderscheid tussen wetenschappers en instituten

Voor Ilan Pappé, zelf allang uitgespuugd door de staat Israël, is de boycot een ultiem pressie-instrument. Het ‘schudt de politieke wereld wakker, gaat voorbij aan de nutteloosheid van de neutraliteit als antwoord’. Of je met een academische boycot niet de verkeerden aanpakt?

Ilan Pappé: ‘In Israëls geval zit je juist met het tegengestelde. Hoe je het ook wendt of keert: alle universiteiten zijn betrokken in de bezetting en de onderdrukking van het Palestijnse volk. Het zijn de universiteiten die militaire rechters, fysici en strategen, wapenontwerpers produceren.’

‘Ten tweede, een academicus heeft net als ieder ander de plicht om kritiek te uiten en onrecht aan te kaarten. Honderd meter van de universiteit van Haifa, een paar kilometer van de universiteiten van Tel Aviv, Ben Goerion en Jeruzalem, worden de burgerlijke en mensenrechten dagelijks geschondent, ook die van collega’s academici. Academische vrijheid in de bezette gebieden is een lachertje. Daarover niets zeggen is ermee instemmen.’

‘Zelfs al zouden Israëlische academici zo belangrijk zijn als men wenst te geloven, dan nog blijven ze een deel van een apartheidsstaat en een onderdrukkend regime. Bovendien, innovatieve wetenschap is geen garantie voor een verlichte samenleving. Weerzinwekkende regimes in de Europese geschiedenis brachten ’s werelds vermaardste wetenschappers voort. Die werden ook tegengewerkt om hun immoraliteit en criminaliteit. Heel belangrijk ook: de academische boycot maakt een onderscheid tussen een persoonlijke en institutionele boycot. Anders dan bij de culturele boycot worden individuele personen niet geviseerd, alleen instituten.’

‘Een boycot doorkruist de dialoog, dat hoor je vaak. Goed, je kan die dialoog een tijd proberen na te streven. Na vijftig jaar streven naar dialoog, zonder enige vooruitgang – integendeel, de vernietiging van Palestina gaat dagelijks verder – hebben we niet langer de luxe om op een succesvolle dialoog te wachten. Er is druk nodig om tot een effectieve dialoog te komen. Overigens is een boycot ook een dialoog, alleen is het een harde.’

‘Er is druk nodig om tot een effectieve dialoog te komen. Overigens is een boycot ook een dialoog, alleen is het een harde.’

‘De oproep tot boycot heeft de wereldwijde druk op Israël verhoogd. We staan, als Europa bereid is zijn sanctiebeleid nog wat op te voeren, ook dicht bij een belangrijkere discussie in Israël over de hoge prijs die de staat betaalt voor zijn politiek en ideologie.’

‘Zonder de academische boycot zouden Israëlische academici exclusief trouw blijven aan de ideologie en politiek van onderdrukking. Toen de boycot in het leven werd geroepen, was er zo goed als geen academicus die hem steunde. Nu hebben we een comité voor een boycot van binnenuit met meer dan honderd Israëlische academici. Ook meer en meer ngo’s ondersteunen de boycot van binnenuit.’

‘Dat de boycot een krachtig instrument is, bewijst de boycotwet – de wet ‘ter preventie van schade aan de Israëlische staat door boycot’ werd in juli 2011 goedgekeurd door het Israëlische parlement.’