Johan Galtung over België als voorbeeld voor de wereld

Johan Galtung richtte een blad, stichtte een universiteit op en vond de belangrijkste kernconcepten van zijn eigen onderzoeksgebied uit. Hij is nu 86 en reist nog steeds de hele wereld af voor lezingen en seminaries. Vorige week kwam de professor voor de eerste keer naar Antwerpen.

Al vanaf het begin van de dag wordt duidelijk dat de professor-activist houdt van controverse. Of hij de lezing nog wil geven, is lange tijd onduidelijk, maar als hij eenmaal van wal steekt, schuwt hij de grote woorden niet.

Tijdens de lezing zei u dat België een Afrikaans land is. Waar haalt u dat vandaan?

Johan Galtung: Omdat België werd gecreëerd door andere grote naties. Jullie zijn een constructie, dat weet je als je iets kent van de jaren 1830. De grootmachten trokken lijnen op een kaart en daar was België. Tegelijk denk ik ook dat jullie doen wat Afrikaanse landen zouden moeten doen. Speel niet met de grenzen, maak er geen ruzie over. Zorg voor open grenzen. Indien er een bevolkingsgroep is waarvan je afstand wil houden en je vooral zélf wil beslissen, maak dan een vorm van federatie.

Is België dan een geslaagde constructie?

Galtung: Ik denk van wel. Maar er is een uitzondering: het Duitstalige gedeelte. Op een gegeven moment zijn zij zeer verbitterd. Als je naar de Oostkantons gaat, vind je daar enorm getalenteerde mensen. Daar zou ik zo snel mogelijk iets mee doen.

Als jullie er in slagen de Duitstalige gemeenschap te integreren, is België een goed model voor de combinatie van een federatie en confederatie. Ik citeer Belgische politici heel vaak als ik spreek in andere landen.

Denkt u dat België op een juiste manier omgaat met de aanslagen in Brussel? U heeft waarschijnlijk de soldaten in de stad gezien.

Galtung: Ik denk van niet. Volgens mij individualiseren jullie te veel. Jullie zien het als een probleem van individuele terroristen. België moet zich realiseren dat het zich in een oorlog bevindt. Het is de EU met de VS tegen IS.

Als je aan IS -en ja, ik praat met hen!- vraagt in wat voor wereld ze willen leven, zeggen ze: christenen hebben de EU, wij willen hetzelfde voor de IS. Voor hen is het bijvoorbeeld ook erg belangrijk dat het hoofdkwartier van zowel de NATO als de EU op dezelfde plaats ligt. Voor hen gaan die politieke en economische cultuur samen met het militaire. Katholieke landen hebben het Vaticaan.

De redenering is: ‘Als jullie een EU hebben, hebben wij het recht op een islamitische staat. Als jullie een Vaticaan hebben dan hebben wij recht op een kalifaat.’

IS wilt hetzelfde. De redenering is: “Als jullie een EU hebben, hebben wij het recht op een islamitische staat. Als jullie een Vaticaan hebben dan hebben wij recht op een kalifaat”. Hun redenering is dat het vrij dringend is omdat ze zijn blootgesteld aan een golf van geweld door het Westen.

Dus de recente gebeurtenissen zijn geen aanval op Brussel, maar eerder een aanval op de EU en de NATO in haar geheel?

Galtung: Precies. Je kan natuurlijk individualiseren tot op het persoonlijke niveau. Op het vlak van één soldaat en één terrorist. Als er iemand een bom laat ontploffen door op een knopje te duwen, is de hoofdzaak duidelijk niet om die man te arresteren. Dat moet ook, maar je moet verder kijken dan dat.

Voorvaderen

Wat is de rol van België daarin?

Galtung: Voor de rol van België moet je onvermijdelijk haar geschiedenis bekijken. Toevallig gebeurde een van de zwaarste genocides onder koning Leopold II. België zou zich daarvoor moeten excuseren. En het moet onmiddellijk een gedenkteken oprichten. Zelfs daarover praten of stappen in die richting zetten is al een goed begin.

Tot hoe ver moeten we dan terug in de geschiedenis om ons te excuseren voor de daden van onze voorvaderen?

Galtung: Dat is een goede vraag. Maar het is niet aan de daders om die vraag te beantwoorden. Het is aan de slachtoffers om daarover te oordelen. En ik kan u verzekeren dat dit in Congo nog heel hard leeft.

Italië heeft zich geëxcuseerd voor Libië. Er moet maar één iemand geweest zijn die eens tegen Berlusconi zei: ‘Misschien is het wel een goed idee om dat te doen’. Berlusconi heeft het gedaan, een van de minst populaire eerste ministers. Helaas sinds de val van Khaddafi is het land 20 jaar terug gegaan in de tijd.

U maakte de horror van WO II mee. Heeft u angst voor de opkomst van rechtse partijen en xenofobie in Europa?

Het is het ontbreken van kennis over conflictresolutie waar ik me zorgen over maak.

Galtung: Ik denk niet in termen van links en rechts. Ik maak een verschil tussen mensen die iets kennen van conflict en conflictanalfabeten.

Het is het ontbreken van kennis over conflictresolutie waar ik me zorgen over maak. Een beetje creativiteit in het oplossen van problemen is essentieel. Soms heb ik angst voor de rechtervleugel, soms voor de linkervleugel, maar dat is geen belangrijke dimensie.

Vredespoliticus

Denkt u dat er meer aandacht moet zijn voor conflictresolutie in het onderwijs?

Galtung: Zeker weten. De basispunten van conflictresolutie zijn te weinig gekend. Een compromis is geen oplossing. Beide partijen geven toe. Beide partijen zijn een beetje ongelukkig. Een militaire overwinning is ook geen oplossing, want de onderliggende frustraties zullen later wel opborrelen.

Wat is de rol van de media in het creëren of voeden van angstgevoelens?

Galtung: De media zijn geen spiegel van de realiteit. De media leggen de realiteit bloot of dat zouden ze moeten doen.

Dat wordt “gravende journalistiek” genoemd. Ik zou daar ook nog diagnose en prognose bijvoegen. Wanneer er zoiets gebeurt, is het de rol van de media om aan de politici te vragen wat de onderliggende oorzaken zijn en wat ze daaraan gaan doen.

Als je dat aan George W. Bush zou vragen, zou hij antwoorden dat het de strijd is tussen het goede en het kwade. Maar na een tijdje volstaat dat antwoord niet meer. De media moet graven én ook oplossingen durven aandragen. De meeste politici hebben geen goede antwoorden op die vragen. Dan moet je blijven vragen tot je wél goede, diepere antwoorden krijgt.

Bent u vooral een professor of een activist?

Galtung: Ik ben beiden. Ik ben ook een vredespoliticus en probeer een goede academicus te zijn, ik ken mijn vak. Ik leerde al zeer vroeg dat het geen pure psychologie of sociologie is maar dat je een beetje van alles moet kennen.

Geschiedenis is belangrijk, vanwege de schaduw die zij werpt op het heden en de creativiteit van vorige generaties. Politiek is iets willen. En ik wil iets, minder geweld en meer vrede.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd door Veto