Belgisch pensioen en Bengaalse warmte, ideaal voor 60+'ers

Door een uitgebouwd pensioenstelsel en een verplichte ziekteverzekering werken de Belgen niet meer tot ze er bij neervallen. Toch is dat op vele plekken anders: 48 procent van de mensen die recht hebben op een pensioen ontvangen dat bedrag niet. Zij die wel uitbetaald worden, kunnen vaak niet leven van dat pensioen.

Gezondheidsorganisaties verwachten dat er 2 miljard zestigplussers zullen leven in 2050. Ouderdom gaat vaak gepaard met kwaaltjes. Daarom zette Wereldsolidariteit een campagne op die zich toelegt op leefbare pensioenen en zorg wereldwijd. Ongeveer 46 procent van de ouderen kampt met een ziekte of een fysieke handicap. In ontwikkelingslanden komen oog- en longaandoeningen het vaakst voor.

In 2050 zal de wereld twee miljard zestigplussers tellen.

In Europa gaan jongeren op een verschillende manier om met ouderen dan in andere delen van de wereld. Seniorenorganisatie OKRA nodigde dokter Kadir uit om samen rond de tafel te zitten en de Bengaalse aanpak toe te lichten. Dokter Kadir is CEO van de ngo Gonoshathaya Kendra, een gezondheidsorganisatie die de ouderenwerking in eigen land wil uitbouwen.

Gonoshathaya Kendra, kortweg GK, werd opgericht in 1972 na de onafhankelijkheidsoorlog in Bangladesh. De organisatie leidt zelf haar medisch personeel op en heeft enkele grote ziekenhuizen. GK bereikt 1 miljoen mensen. Kadir legt uit waarom hij in België is.

Dag dokter, bent u hier om iets bij te leren of om uw kennis met ons te delen?

Dokter Kadir: Ik leer hier veel bij door mijn eigen kennis met mensen te delen. Ik wil tonen hoe wij in Bangladesh omgaan met ouderen. In het verleden hielp GK vooral arme mensen, maar ook ouderen zijn vaak arm. Omdat deze groep mensen het snelst groeit, moeten we kennis met elkaar delen.

Wij tonen hoe we omgaan met ouderen en vergelijken dat met de Belgische aanpak. Door economische en culturele verschillen zouden niet al onze strategieën hier werken en ook omgekeerd zou niet alles werken. Maar door onze inzichten te bundelen, kunnen we beleidsmakers misschien warm maken om veranderingen door te voeren.

Zijn er dan geen pensioenregels in Bangladesh?

Kadir: Natuurlijk wel, maar slechts een klein deel van de bevolking ontvangt een pensioen. De meeste mensen, zo’n tachtig procent, werkt in de informele economie. Daar zijn natuurlijk geen systemen ontwikkeld die een pensioen voorzien. De andere twintig procent van de bevolking werkt in de private en publieke sector.

Wie in de publieke sector werkt, heeft recht op een pensioen. De meeste mensen belanden dus in de armoede. Er is trouwens ook geen sociaal zekerheidssysteem zoals in België. In Bangladesh kan je niet leven van een pensioen, in België merk ik dat het wel gaat.

Daarom wonen vele senioren bij familie of vrienden. Sommigen blijven zelfs aan het werk en hebben een klein inkomen. Maar ze zijn dus afhankelijk van de bereidheid van anderen. In onze cultuur is de familie verantwoordelijk voor de ouderen.

Zijn er geen rusthuizen in Bangladesh?

Kadir: Er zijn heel weinig rusthuizen. Dat zijn trouwens privéondernemingen en dus zijn ze duur.

De meeste mensen blijven dus thuis wonen. Ligt dat misschien aan de cultuur van Bangladesh?

‘Je zal niet gauw een rusthuis vinden in Bangladesh.’

Kadir: In onze cultuur blijf je samen. Grootouders plaats je niet zomaar ergens op een vreemde plek. In België is dat heel normaal, zie ik: opgroeien, werken en het ouderlijk huis verlaten. We zijn dat niet gewoon in Bangladesh. Zelf vind ik het ook een beetje vreemd. Kleinkinderen werken er ook en wonen soms samen met een echtgenoot. Maar de ouderen worden niet achtergelaten.

Tachtig procent van de Bengalen werkt op het platteland. Als zij de situatie in België zouden zien, zouden ze gefrustreerd zijn. Vele ouderen hier zijn eenzaam. Dat zie je in Bangladesh niet. Het zou een onaangename verassing voor de bevolking zijn.

Ouderen krijgen dus veel respect in Bangladesh. Ziet de samenleving hen louter als een bron van wijsheid of zijn ze soms ook een extra kost voor de kinderen en kleinkinderen die hen onderhouden?

Kadir: Dat hangt ervan af. Elke jongere heeft respect voor zijn grootouders, maar natuurlijk zijn er ook wel verschillen. In hun tijd was de wereld niet gedigitaliseerd. Daarover kunnen ze dus niet meepraten. Toch zijn ouderen vaak in staat om die achterstand te aanvaarden. Ze gaan er luchtig mee om. Familiewaarden zijn belangrijker dan deze verschillen.

Misschien meer dan dat in België het geval is?

Kadir: Ja, dat is zo. En zelfs als iemands zoon bijvoorbeeld zijn ouders niet kan onderhouden, zal de gemeenschap de zorgen op zich nemen. Buren zullen vragen of je voldoende voedsel hebt, je naar het ziekenhuis brengen. Dat is de normaalste zaak van de wereld bij ons. Wij proberen deze cultuur te onderhouden.

En lukt dat?

Kadir: Dat is de grote uitdaging. De gemeenschap verandert snel. Vele jongeren trekken naar de stad. Maar dat is toch geen reden om ouderen achter te laten? Bovendien is de kost van een rusthuis zeer hoog.

Vandaag werken jongeren hard, maar dat is altijd het geval geweest. Ze hebben ook veel meer energie dan oude mensen. In Bangladesh spendeert de jeugd soms tot vier uur per dag aan Facebook. Dat snap ik niet. Zelf ben ik niet tegen sociale media, maar je kan nuttigere plannen uitvoeren op vier uur tijd.

Mensen kunnen zich bijvoorbeeld inzetten voor de samenleving. We leven vandaag in een digitale wereld, maar ik zou iedereen het advies willen geven eens iets voor iemand anders te doen. Het zal je hoofd fris maken en je blik verruimen.

Ik heb het gevoel dat mensen in Bangladesh het respect voor elkaar aan het verliezen zijn. Dat is iets anders dan verantwoordelijkheid nemen. Je grootvader in huis nemen, dat is verantwoordelijkheid. Respect is nog iets anders.

Zijn jongeren niet bang dat zij zelf alleen zullen vallen later?

Kadir: Daar zijn ze bang voor, ja. Het is aan GK om jongeren gevoelig te maken voor dat soort thema’s. In de toekomst zal de situatie anders zijn: de samenleving zal minder aan elkaar hangen. Wij denken dus aan oplossingen die we in onze programma’s willen verwerken. Het is belangrijk dat een jongere beseft dat hij op een dag de oudere zal zijn.

‘Je ouders in huis halen, draait om verantwoordelijkheid. Respect is nog iets anders.’

Overal ter wereld worden mensen ouder dan vroeger. Dat is een overwinning voor de mensheid, maar brengt vele kosten met zich mee. Heeft Bangladesh hier een plan voor?

Kadir: Dat moet nog ontwikkeld worden. Daarom zijn wij van GK naar België gekomen. We willen ideeën van verschillende organisaties mee naar huis nemen en kijken of wij ervoor kunnen zorgen dat de situatie van oudere mensen ernstig genomen wordt. Vandaag zorgt de familie voor hen, maar er moet ook verantwoordelijkheid vanuit het beleid komen.

Vanaf wanneer mogen mensen in Bangladesh met pensioen?

Kadir: De huidige pensioenleeftijd ligt op 65 jaar. En de levensverwachting bedraagt 71 jaar. Dertig jaar geleden bedroeg die slecht 55 jaar. We zijn er dus wel op vooruit gegaan, wat dat betreft. In Bangladesh ben je “oud” vanaf je zestigste.

Voor de weinige mensen die een pensioentje ontvangen, heeft de overheid twee systemen opgesteld: je kan ervoor kiezen om maandelijks een klein bedrag te ontvangen, of je krijgt het hele deel meteen. De meeste gepensioneerden kiezen voor de tweede optie zodat het pensioen toch iets zou opbrengen.

‘Er liggen mooie akkoorden op tafel. Maar die zouden eens getekend moeten worden.’

Er zijn ook speciale programma’s voor weduwen en arme mensen. De overheid wil deze projecten nog verder uitbouwen, maar ondertussen slepen de debatten steeds verder aan. Er liggen mooie akkoorden op tafel, maar ze zouden eens getekend moeten worden.

En zal dat nog lang duren?

Kadir: Toch nog een tijdje, verwacht ik. Samen met andere burgerbewegingen maken wij de regering ervan bewust dat ouderen een waardige plek in de samenleving verdienen. Ik hoop dat de bereidheid in de toekomst groeit en dat de regering met initiatieven komt. De ambitie is er, maar er is nog veel werk.

Zet GK druk op de overheid?

Kadir: Niet uitsluitend, of de mensen associëren ons met een drukkingsgroep. Wij willen de overheid overtuigen door hen goede resultaten voor te leggen. Misschien dat we ooit de confrontatie zullen aangaan, maar alleszins niet in de nabije toekomst.

Het werk zelf in Bangladesh, is dat vaak fysiek zware arbeid?

Kadir: Vele sectoren zijn niet geautomatiseerd zoals in België. De meeste inwoners werken in de landbouwsector en ook daar zijn er niet veel machines voorhanden. Ook in de bouwsector is er veel fysieke arbeid.

En is er een onderscheid qua loon tussen man en vrouw?

Kadir: Officieel niet. Bangladesch gelooft niet in een onderscheid tussen man en vrouw op dat vlak. In de formele sector zal iemand in de verpleegkunde of bij de overheid evenveel verdienen als het andere geslacht.

Maar over de informele sector zijn geen statistieken. Het hangt dus af van werkgever tot werkgever. Het kan zijn dat sommige vrouwen dus minder verdienen voor hetzelfde werk dan mannen, maar de overheid distantieert zich daar publiekelijk van.

In 2002 lanceerden de Verenigde Naties het Madrid International Action Plan of Action on Ageing. Ngo’s stellen dat de regels te vrijblijvend zijn. Is er nood aan een alternatief?

Kadir: De verklaringen van de VN zijn belangrijk omdat ze landen tenminste iets kunnen opleggen. Ngo’s kunnen de uitvoering van die regelgeving op hun beurt controleren en regeringen erop wijzen wanneer ze deze niet correct naleven.

Maar er moet ook politieke wil zijn. Respect haal je niet uit verklaringen. We hebben inderdaad nood aan ziekenzorg, transport naar ziekenhuizen, medicijnen enzovoort… Maar dat heeft niets met respect te maken, zoals ik al aangaf. Mensen zouden zich uit eigen beweging moeten inzetten.

Respect moet de kern van ons denken worden. Dat is mogelijk, maar vraagt tijd. Tot dan zullen verklaringen van de VN ook noodzakelijk zijn.

Merkt u een positieve evolutie?

Kadir: Voorlopig niet. De mensen kijken nog steeds niet naar ouderen als een “probleem”, wat op zich wel goed is. Maar dat betekent dat de gedachte nog niet is doorgedrongen dat we voor nieuwe tijden staan. Wij willen mensen daarvoor warm maken door in gesprek te gaan met hen.

In de eerste plaats blijf ik natuurlijk een dokter. Pas op de tweede plek ben ik een gezondheidszorgexpert. Nu ik aan het hoofd sta van GK, merk ik dat ouderen meer en meer tot onze doelgroep gaan behoren, namelijk de armen van de samenleving.

Hoe groot is GK in Bangladesh?

Kadir: In de gezondheidszorg zijn we pioniers. We streven er niet naar zo groot mogelijk te worden, maar een voortrekkersrol te spelen in de samenleving, opdat de regering rekening met ons houdt. Wij voorzien ouderdomszorg, vrouwenontwikkeling en scholing. We reiken mensen de hand toe, en zij bevelen ons aan bij vrienden.

Betalen ze daarvoor?

Kadir: Sommige diensten zijn gratis, andere niet. Medicatie bijvoorbeeld kost heel wat geld. Maar we spreiden de kosten zoveel mogelijk: zo zal een arme man niets betalen voor medicatie, iemand die wat meer heeft, betaalt een vierde van de prijs, en mensen die het redelijk goed hebben, betalen het volledige bedrag.

‘Respect haal je niet uit verklaringen.’

Ook een ziekenhuisbezoek verloopt volgens glijdende tarieven. Mensen hebben een gezondheidsverzekeringskaart en aan de hand van de familienaam weten we hoe arm of rijk iemand is. Bovendien zijn we als ngo geloofwaardiger wanneer we niet alles gratis aanbieden: als je een dokter betaalt, verwacht je dat hij je beter zal maken.

Soms kondigen we een week op voorhand aan waar en wanneer er een dokter spreekuur zal houden. Dat is vaak in een sporthal of een gemeenschapscentrum. De opkomst ligt steeds vrij hoog.

U organiseert ook activiteiten voor senioren?

Kadir: In verschillende regio’s zijn er ouderenfestivals. Je kan er dansen, krijgt er gezondheidsvoorlichting en kan er sportactiviteiten bijwonen. Ouderen nemen vaak hun hele gezin mee. Ze amuseren zich er kostelijk.

Wat neem je mee naar Bangladesh?

Kadir: België is een aangenaam land voor ouderen. Hoewel vele mensen eenzaam zijn, leven de meeste Belgen goed en sterven ze waardig en vredevol. Alles in dit land is geautomatiseerd, wat het werk lichter maakt.

Ik kan niet iedereen warm maken om voor ouderen te zorgen, maar maak tijd voor elkaar vrij. Niet enkel voor ouderen, maar voor iedereen. Je moet families niet samenbrengen, je moet ze terug samenbrengen. Dat lijkt hier een beetje verloren gegaan.

Als onze generatie daar niet meer in slaagt, hoop ik dat de volgende daarin slaagt.