Bevrijd ondernemers van hun slavenmentaliteit!

Pat Pillai groeide op in een garage met vijf broers en zussen in de Cape Flats, een van de “zware” buurten in Kaapstad, Zuid-Afrika. Vandaag is de man net de vijftig voorbij en leidt hij LifeCo Unltd, een bedrijf met 1,8 miljoen euro omzet en 7 miljoen euro activa. ‘Geld verdienen is niet ons doel; wel een sociale of ecologische impact hebben, al hanteren wij daarvoor een business-model. De sleutel om uit armoede te raken, is de bedrijfsmiddelen in handen krijgen.’

Van garage-bewoner tot bedrijfsleider

Pat Pillai heeft bijna 2,4 miljoen euro gekregen van de Vlaamse regering (voor het project ‘versterken van het Zuid-Afrikaanse ecosysteem voor sociale ondernemers’) en daarvoor zakt hij wat graag af naar België.

Bij zijn aankomst in Gent is de temperatuur tot dertig graden gestegen. Pillai’s vest hangt doelloos over de arm, waarop ik een diep litteken ontwaar. Zijn getrimde en licht grijzende baard omlijst een lachend en open gezicht. In Johannesburg is het winter.

Patmanathan Danaventhan Sockalingam Pillai is lid van de Indiase minderheid en werd in Zuid-Afrika bekend als tv-anker Pat Pillai. Opgeleid als leerkracht, pikte hij in 1997 zijn oude passie op en startte een Life College, een “levensschool” die de reguliere schoolcurricula moest aanvullen. Wat vele jaren geleden begonnen was met enkele cursisten voor een sessie Emancipate yourself from mental slavery, groeide uit tot een behoorlijke onderneming. LifeCo ging in 2014 samen met de lokale poot van het Britse Unltd en heeft op die manier zijn business uitgebreid met meer aanbod en meer middelen.

Eén van de activiteiten vandaag zijn buitenschoolse cursussen waarbij leerlingen van 10 tot 18 jaar vrijblijvend een mini-onderneming opzetten en ook andere vaardigheden krijgen aangeleerd. Een ander programma verschaft aan jonge ondernemers startkapitaal en bijstand, op voorwaarde zij een duidelijke sociale of ecologisch missie nastreven. LifeCo beschikt zelf niet over “klassen”, maar werkt meestal op verplaatsing. Pillai: ‘Wij bieden onze programma’s aan in scholen, ngo’s, faith based organisaties.’

Zeg niet te gauw… ngo

LifeCo is één van Zuid-Afrika’s meest betrouwbare ngo’s, aldus de lokale “Trust Barometer”. Pillai omschrijft zich liever als een social profit organisatie, doch schuwt de glitter van corporate identity niet. De afdeling die de jongerencursus “Champion Mentality Series for Youth” inricht, is één van de vele “business units” en de voorstellingsvideo op de website heeft meer weg van een promofilm van een grootbank. Met zijn drieledige structuur –een vzw die alle programma’s organiseert en in eigendom is van een trust, die op zijn beurt 100 pct eigenaar is van een investeringspoot– laveert Pillai tussen sociaal en economisch. ‘Onze trust laat ook geen externe aandeelhouders toe en alle dividenden komen onze missie ten goede. Voor andere bedrijven of instellingen die met ons werken, zijn wij trouwens een gegeerde partner, omdat netjes voldoen aan de regels inzake broad-based black economic empowerment.’

‘Wij bedelen niet om kleingeld’, zegt Pillai beslist. ‘Ja, wij geven ook managementprogramma’s en -trainingen aan bedrijven zoals MTN of Nedbank. En dat doen we aan de geldende marktprijzen. Met het geld dat we bij bedrijven ophalen, financieren wij onze cursussen, zoals de lessen die we aanbieden aan jongeren. We trade for change. Amper vijf procent van ons jaarbudget komt uit giften.’

Iedereen die na school of in zijn vrije tijd cursus wil volgen bij LifeCo, moet echter betalen, zelfs wie amper centen heeft. ‘Sommige pakketten kosten in werkelijkheid 250 Rand, maar deelnemers die de centen niet hebben, betalen bijvoorbeeld maar 2,5 Rand. We vinden het echter belangrijk dat iedereen iets betaalt.’

Steve Biko Incorporated

Pillai zweert immers bij de principes van Steve Biko, ’s mans grote voorbeeld. Deze Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsstrijder zette met zijn Black Consciousness Movement in op de zelfredzaamheid van de onderdrukte zwarte meerderheid en vooral op de ontvoogding van de geesten. Pillai: ‘Wij leiden kampioenen op. Geen land van slaven.’ Ondernemen en vooral assets in handen krijgen, is volgens hem de beste exit uit de armoedeval.

‘Wij leiden kampioenen op. Geen land van slaven.’

‘Geld geven aan de armen, haalt niets uit. Voor je er erg in hebt, is het terug in handen van de happy few, omdat zij het systeem beheersen. Ik heb met lede ogen moeten aanzien hoe mijn ouders berooid achterbleven, toen ze uit District 6 in Kaapstad verjaagd werden. Volgens mij kan je beter assets geven en mensen leren hoe daarmee omspringen, dan hand-outs rond te strooien.’

Dat Vlaanderen steun geeft aan LifeCo, om enkele nieuwe programma’s te ontwikkelen, heeft te maken met de slinkende Westerse steun voor traditionele hulp en de groeiende aandacht voor economische ontwikkeling in het Zuiden.

‘Wij denken dat we ontwikkeling kunnen fast-tracken door te investeren in sociale bedrijven die samenlevingsproblemen aanpakken met een business-model’, legt Katrien Dejongh uit, voormalig Vlaams attaché ontwikkelingssamenwerking in Zuid-Afrika.

Show us the money!

Zuid-Afrika zit vandaag economisch in het slop. Honderden jaren kolonisatie en decennia Apartheid wis je niet zomaar uit en bovendien wordt ’s lands economie behalve door recessie, ook geteisterd door een cultuur van entitlement en corruptie. Heel wat onbemiddelde zwarten en kleurlingen verwachten begrijpelijkerwijs van de overheid compensatie voor het onrecht dat hen onder de blanke machthebbers is aangedaan.

Naar het voorbeeld van een schare schatrijk geworden ANC-bonzen, gelooft menigeen dat een ANC-partijkaart gelijkstaat aan economisch succes; dat je alles in de schoot valt, met de juiste partijkaart. Tenderpreneurship, het binnenhalen van overheidscontracten dankzij politieke contacten, fnuikt de ondernemingsgeest en de kansen van eerlijke starters.

‘De jongeren van vandaag mogen dan wel na de Apartheid geboren zijn. Hun psycho-sociale kaart is nog lang niet hertekend.’

Pillai vecht ook tegen die mentaliteit, al houdt hij geen wondermiddelen achter de hand.  Zijn bereik is weliswaar indrukwekkend. ‘We zijn nu 19 jaar bezig en hebben in al die jaren 90.000 mensen bereikt.  97 pct van hen heeft een job, is self-employed of studeert verder.’

Het aantal daadwerkelijke “social impact”-ondernemers blijft beperkt, geeft hij grif toe. ‘Zo’n 4.000 mensen zijn doorgestroomd naar ons young enterpreneurs-programma en van hen zijn er 2 pct social impact entrepreneurs geworden.’

Dat zijn er amper 80 in 19 jaar?! ‘Klopt en dat is ook weinig. Eerlijk gezegd denk ik dat het nog twintig jaar zal duren eer het tij echt keert. De jongeren van vandaag mogen dan wel na de Apartheid geboren zijn. Hun psycho-sociale kaart, die ze grotendeels van de ouders meekrijgen, is nog lang niet hertekend.’