Bonface Massah: ‘In Malawi worden mensen met albinisme niet als mensen gezien’

In september was Bonface Massah (33) in België op uitnodiging van Amnesty International om de aandacht te vestigen op de problematiek van mensen met albinisme in Afrikaanse landen. Als directeur van de Association for People with Albinism in Malawi voert hij actie tegen mensenrechtenschendingen van mensen met albinisme. Via onderwijs en bewustmaking probeert zijn organisatie vooroordelen rond albinisme op te lossen.

Zelf geboren met albinisme, probeert Massah door zijn ervaring het bewustzijn rond albinisme te vergroten, de zwijgcultuur te doorbreken en zo de straffeloosheid van misdaden tegen mensen met albinisme aan te pakken.

U bent in België om aandacht te vestigen op de problemen die mensen met albinisme in zuid- en oost-Afrika meemaken, vooral Malawi. Zou u, als inleiding, de situatie van mensen met albinisme in die regio kunnen schetsen?

Bonface Massah: ‘In Afrika maken we op dit moment serieuze mensenrechtenschendingen tegen mensen met albinisme mee. Dit is in ongeveer 23 landen een probleem, maar het meest in Malawi, Tanzania, Mozambique en Burundi. De aanvallen gaan van ontvoering tot fysieke agressie en mutilatie van lichaamsdelen. De rode draad doorheen deze aanvallen is het probleem van vooroordelen in de maatschappij tegenover mensen met albinisme.’

‘In Afrika begrijpen de meeste mensen niet hoe het komt dat we wit zijn, in een overwegend zwarte samenleving. Dit onbegrip legt de basis voor uitsluiting. Mensen met albinisme worden geboren uit ouders die beide drager van deze aandoening zijn, hoewel moeder en vader zwart zijn. Het is erg vreemd in een zwarte samenleving dat ouders die enkel vanwege hun pigment als normaal worden ervaren een kind krijgen dat wit is. Dat wordt als bizar ervaren in de maatschappij en zorgt ervoor dat ze niet als mensen gezien worden. ‘Dit zijn geen echte mensen.’ Het beeld heerst dat we speciale krachten hebben, bijvoorbeeld dat onze beenderen rijkdom opleveren.’

Is dat geloof in speciale krachten altijd negatief? Zijn er ook regio’s waar albinisme als een positieve vorm van speciale krachten wordt ervaren?

Bonface Massah: ‘In de meeste gevallen in Afrika, en specifiek Malawi, wordt het positief bekeken in die zin dat als je in de handel zit, of als politicus, je rijkdom wil creëren, je hiervoor de beenderen van mensen met albinisme kan gebruiken. Er is geen duidelijk bewijs, ook niet van de medicijnmannen of leiders, hoe de krachten van mensen met albinisme en de creatie van rijkdom verbonden zijn. Het is belangrijk dat we dat laten zien. In Tanzania en Burundi gelooft men dat de beenderen van mensen met albinisme goud bevatten. In vissersgemeenschappen worden ze gebruikt om te vissen. De krachten van mensen met albinisme worden het vaakst positief bekeken door mensen die rijk willen worden of een goede positie willen bemachtigen.’

Komt dit bijgeloof vooral voor in slechte tijden of is het altijd al aanwezig geweest?

Bonface Massah: ‘Als we naar de achtergrond van Afrika kijken, kan je de aanvallen en moorden op mensen met albinisme ver terugvoeren. De cultuur van stilte in Afrika verhinderde traditioneel dat deze problemen werden blootgelegd. In Tanzania worden de problemen wel blootgelegd, maar in Malawi verdwijnen de verhalen over aanvallen op mensen met albinisme gewoon. We horen verhalen van oude mensen die zeggen: “Ja, er was iemand met albinisme”. Maar ze werden gewoon vermoord omdat men ze niet als mensen zag.’

‘In de meeste gevallen worden ze vermoord als ze jong, baby’s nog, zijn. Als een baby met albinisme wordt geboren wordt het vaak meteen vermoord. Ik denk dus dat het altijd aanwezig is geweest in Afrika, maar nog maar recentelijk, de voorbij vijf of zes jaar, wordt het ook blootgelegd.’

Is het feit dat het vaker wordt blootgelegd deel van een positieve evolutie? Is er meer erkenning voor dit probleem?

‘Al veel te lang zijn vele levens in stilte verloren gegaan’

Bonface Massah: ‘Ja, we zien de aandacht als een positieve stap, want het betekent dat mensen er oog voor hebben. Als je het van een humanistisch standpunt bekijkt, betekent dit dat er een groep mensen in onze samenleving is die erg kwetsbaar is, en dat al lang zijn. Vele levens zijn in stilte verloren gegaan. Het is dus een positieve stap dat het een prominent probleem aan het worden is.’

‘Nu kan de samenleving, door de aandacht voor dit thema, zich realiseren dat mensen met albinisme dezelfde capaciteiten als iedereen hebben, met als enige verschillen de kleur van de huid, beperkt zicht en dat soort zaken. Het is dus een positieve stap. We hopen dat het nieuwe mogelijkheden geeft aan mensen met albinisme.’

Hebt u persoonlijke ervaring met geweld of discriminatie tegen u?

Bonface Massah: ‘Zowel ik als mijn twee zussen zijn opgegroeid met albinisme in Malawi. Als leider van deze beweging heb ik veel contact met mensen met albinisme. Onze populatie wordt op 10.000 geschat in Malawi en onze vereniging heeft nu bijna 1.500 leden.’

‘Mijn ervaring tot nu toe is vooral met kinderen met albinisme. Toen de aanvallen begonnen, waren vele kinderen bang en stopten ze met naar school gaan. Het was voor ons erg moeilijk om ouders te overtuigen hun kinderen naar school te laten gaan. Als ouder wil je je kind, of het nu albinisme heeft of niet, beschermen. Het is niet makkelijk om het te bekijken vanuit het perspectief van het recht van het kind op onderwijs. Het was erg moeilijk voor ons om te zien hoeveel kinderen met albinisme stoppen met school.’

‘Ik kom ook veel verhalen tegen van vrouwen met albinisme. Tachtig procent van de aanvallen tegen mensen met albinisme, is tegen vrouwen. Ze zijn erg kwetsbaar. Ze hebben niet enkel een grotere kans van aangevallen te worden, maar ook om uitgesloten te worden uit de samenleving. In een bepaald geval vroeg een man een vrouw met albinisme ten huwelijk met de intentie haar later te vermoorden. Vrouwen zijn sowieso al kwetsbaarder voor sociale uitsluiting. Dat is een probleem dat ik vaker zie.’

‘Je vecht in een samenleving waar de mensen die je probeert te overtuigen, je ook kunnen vermoorden’

‘Als leider in de beweging kom ik met veel erge verhalen in aanraking. Je bent aan het vechten in een samenleving, waarin je niemand vertrouwt. Je vecht in een samenleving waar de mensen die je probeert te overtuigen, je ook kunnen vermoorden. Dat maakt het erg moeilijk voor mijn familie om me te laten opkomen voor de rechten van mensen met albinisme, of zelfs nog maar naar vergaderingen of de straat op te gaan. Het is erg uitdagend, omdat je nooit weet wat er gaat gebeuren, wie je kan vermoorden.’

Bent u al bedreigd geweest als leider van deze organisatie?

Bonface Massah: ‘Ik ben nog niet bedreigd geweest, maar heb al vaak angst ervaren. Je moet altijd voorzichtig zijn, je leven aanpassen. Wanneer ga ik naar vergaderingen? Wanneer zal ik thuis zijn? Ik zorg ervoor dat mijn familie altijd weet waar ik ben. Ze weten dat er dingen met mij kunnen gebeuren. Dat maakt het leven voor ons erg moeilijk. Wat we, als organisatie, in de aanvallen wel gemerkt hebben, is dat het vaak gebeurd door een groep mensen, bendes die het plannen. Dat is een bedreiging voor ons als leiders in de beweging.’

Is er in Malawi politieke wil om dit probleem aan te pakken? Neemt de regering maatregelen om mensen met albinisme te beschermen?

Bonface Massah: ‘De politieke wil is er wel. Sinds de aanvallen is er een engagement van de overheid. Regeringsleden veroordelen aanvallen op mensen met albinisme. Dat is voor ons erg positief. Ook de aanwezigheid van de VN-expert voor mensen met albinisme (Ikponwosa Ero, aangesteld in juni 2015) heeft voor ons veel gedaan. Nu neemt de overheid de aanvallen ernstig. Ze hebben een taskforce opgezet om op de aanvallen te reageren. Juridisch gezien hebben we een kader kunnen opzetten rond de wetgeving om mensen met albinisme beter te beschermen. Ze hebben veel stappen ondernomen om de aanvallen te beëindigen.’

‘Steun van de overheid is er dus wel, maar ik denk dat het nog altijd beter kan. Een van onze bekommernissen is de late reactie op aanvallen. Het heeft lang geduurd voor de overheid doorhad dat we met een crisis zitten. We hebben ook moeite momenteel om het reactieplan dat we hebben opgesteld te implementeren. Mensen worden nog steeds vermoord, er is nog steeds angst. Kinderen gaan nog steeds niet naar school omdat onze ideeën nog steeds niet in de praktijk worden gebracht. Dat tast ons momentum als mensenrechtenadvocaten aan.’

Hoewel er dus wel politieke wil en kennis is, zijn de oplossingen nog niet effectief genoeg op dit moment?

‘De meeste mensen die worden aangevallen, worden in hun eigen huis aangevallen. Ze zijn zelfs daar niet veilig.’

Bonface Massah: ‘We hebben nog geen duidelijk bewijs dat de oplossingen die we voorstellen lokaal of nationaal gebruikt worden om mensen met albinisme te helpen. Er zijn ook nog anderen problemen: het recht op onderwijs, veiligheid. Daarop worden we vaak uitgesloten in onze samenleving. We willen dat er meer naar onze oplossingen wordt gekeken, onze aanbevelingen. Dat is voor ons noch een groot probleem. De meeste mensen die worden aangevallen, worden in hun eigen huis aangevallen. Ze zijn zelfs daar niet veilig.’

Uw organisatie legt zich ook toe op het onderwijzen van mensen over albinisme. Hebben jullie succes in het veranderen van de mentaliteit van de mensen?

Bonface Massah: ‘Ja, we doen veel rond het begrijpen van albinisme in de samenleving en proberen zo het gesprek op gang te brengen. We vechten tegen onwetendheid. Als we in een gemeenschap over albinisme praten, zien we dat men wil leren over albinisme. Er worden vaak dwaze vragen gesteld. ‘Waarom ben je wit? Waarom heb je zwarte vlekken? Waarom knijp je je ogen samen om te kijken?’ Dat geeft ons een duidelijk beeld dat er nog grote onwetendheid rond albinisme bestaat. Dat zorgt er ook voor dat de samenleving ons niet goed kan beschermen, omdat ze niet weten wat ze moeten doen.’

In dit proces proberen we samen te werken met gemeenschappen, we zetten beschermingsprogramma’s op in de gemeenschap. We werken met ouders die hun kinderen met albinisme niet accepteren. We zorgen ervoor dat ze hun kinderen accepteren en respecteren voor wie ze zijn, hen naar school begeleiden… Het blijft nog steeds een grote uitdaging want de crisis is nationaal en onze organisatie is nog steeds erg klein. We kunnen niet in heel het land aanwezig zijn, maar waar we aanwezig zijn, zien we verandering.’

Een deel van het probleem ligt bij de sjamanen, die verkondigen dat mensen met albinisme speciale krachten hebben. Is er een mogelijkheid om met hen in dialoog te gaan? Ze hebben een grote invloed in de gemeenschap.

Bonface Massah: ‘We hebben samengewerkt met lokale leiders en stamhoofden. In de belangrijkste gebieden, zoals in het zuiden van Malawi, waar we met leiders hebben samengewerkt, is de reactie heel positief. We hebben veel mensen kunnen redden, vooral ontvoerde kinderen. De autoriteit van de leiders heeft ervoor gezorgd dat mensen zich verzetten als ze een kind ontvoerd zien worden. Voor de traditionele genezers blijft het nog een uitdaging, denk ik. Er bestaat in Malawi geen legaal kader voor hen. Je hebt geen legale middelen om hen te onderzoeken of hen over hun werkwijze te ondervragen. Het is voor ons heel moeilijk om hen tegen te houden.’

‘Wat we hebben gedaan, is de traditionele leiders accurate informatie over albinisme geven, en hen te vragen om binnen de gemeenschap deze boodschap uit te dragen. In de meeste gevallen in Afrika zie je dat een traditionele genezer beenderen zal kopen om ze te gebruiken in rituelen en dergelijke. We moeten er dus achter komen waar ze deze kopen. Het is moeilijk om de waarheid te achterhalen door hen te ondervragen, maar we hebben wel al vaker beenderen in hun huizen aangetroffen. Het is heel duidelijk dat ze hierin op een bepaalde manier betrokken zijn.’

Maar het is moeilijk om hen voor de rechtbank te krijgen en een zaak tegen hen te beginnen?

Bonface Massah: ‘Als er duidelijk bewijs is, zoals de beenderen die bij een genezer zijn gevonden, kan dat. Maar we hebben al zaken gehad waarin de genezer vrijkomt omdat er geen duidelijk bewijs is, hoewel het duidelijk is dat hij er iets mee te maken heeft. Dat maakt het erg moeilijk om zulke zaken op te lossen. Een van de aanbevelingen die we daarom aan de overheid hebben gedaan, is de politie de mogelijkheid te geven om zulke zaken forensisch te onderzoeken. We zien dat veel van deze zaken anders niet opgelost geraken.’

Zijn er middelen voor de politie voor deze zaken?

Bonface Massah: ‘Je kan dat op twee manieren bekijken. Natuurlijk praten we over middelen. Aangezien we met een crisis zitten, verwacht je een onmiddellijke reactie van de politie. Maar als je naar de cijfers kijkt, gebeurt er weinig. Als je met een crisis zit, zet je daar middelen voor opzij voor mensen op de meest gevaarlijke plekken. We vragen extra patrouilles. De aanwezigheid van politie in de gemeenschappen kan een groot verschil maken voor het probleem van bijvoorbeeld mensenhandel en ontvoeringen.’

‘Het is voor ons erg duidelijk dat de politie niet bekwaam genoeg is om deze zaken goed te onderzoeken’

‘Aan de andere kant moet je ook naar bekwaamheid kijken. Het is voor ons erg duidelijk dat de politie niet bekwaam genoeg is om deze zaken goed te onderzoeken. In een recente zaak werd de hand van een vrouw met albinisme afgehakt. Die hand werd ongeveer drie weken later gevonden. De politie kon ook met een DNA-test niet met zekerheid zeggen dat het hand van de vrouw was. In de meeste gevallen waar een lichaamsdeel wordt gevonden, of beenderen, kan de politie dat niet als bewijs gebruiken om iemand aan te klagen. Ze hebben niet de bekwaamheid of capaciteit om het grondig te onderzoeken.’

Hebben mensen binnen de politie ook vooroordelen tegenover mensen met albinisme?

Bonface Massah: ‘Het stigma en de vooroordelen zijn in heel Afrika aanwezig. We hebben al vaak officieren gezien die nog geloven in de negatieve stereotypen rond albinisme. Het is duidelijk dat politici en rijke mensen nog altijd betrokken zijn bij het verspreiden van vooroordelen. Dat laat zien dat de onwetendheid nog wijdverspreid is, ook bij de politie. Ja, de politieke wil is er, en er zijn mensen die vechten voor de rechten van mensen met albinisme. Maar je ziet ook dat de meerderheid het nog niet als een prioriteit ziet. We moeten dus de boodschap blijven uitdragen en begrip opwekken voor albinisme.’

Zijn er internationale organisaties actief in de regio die jullie helpen?

Bonface Massah: ‘We proberen een regionale organisatie te zijn. We werken we samen met veel verschillende partners en landen, Tanzania, Zambia en Mozambique. Dit omdat het probleem in de hele regio nijpend is. Handel in menselijke beenderen en dergelijke gebeurt over de grenzen heen. Globaal gezien is er wel een momentum. Bij andere crisissen zien we een grote reactie om de situatie onder controle te krijgen. Voor de moorden op mensen met albinisme is het te laat. Afrikaanse leiders praten er niet over. We hadden gehoopt dat ze iets zouden doen aan de handel in beenderen.’

‘Ook de internationale gemeenschap, de hulporganisaties, besteden niet veel aandacht aan de problemen van mensen met albinisme. Als er reacties zijn, zijn ze te laat. Dat is problematisch. Vele levens zijn al verloren. Het is een traag proces voor leiders in Afrika en daarbuiten om een concrete oplossing voor dit probleem te vinden. Er is een probleem met de houding. Het is nog steeds geen prioriteit om deze aanvallen te beëindigen. Leiders in Afrika moeten investeren in dit probleem.’

Gedurende de maand december organiseert Amnesty International haar jaarlijkse Schrijfmarathon, waarin mensen van over de hele wereld brieven schrijven om de situatie van mensen wiens mensenrechten worden geschonden te verbeteren. Ook voor de situatie van mensen met albinisme in Malawi kan u dit jaar schrijven. Meer info op schrijfmarathon.be