De belangrijkste opdracht voor 2018: een wereldwijd verdrag over migratie

Het officiële startschot werd door de Verenigde Naties gegeven in september 2016, met de New York Declaration for Refugees and Migrants. Daarin verklaarden de staats- en regeringsleiders van de wereld dat ze ‘op de eerste plaats levens wilden redden. Onze uitdaging is vooral ethisch en humanitair. We zullen alle middelen die ter onze beschikking staan strijden tegen het misbruik en de uitbuiting van talloze vluchtelingen en migranten in kwetsbare omstandigheden.’

Tegen eind september 2018 moet er een voorstel liggen voor een Global Compact voor Vluchtelingen (GCoR), tegen december 2018 verwacht men klaar te zijn met de Global Compact voor veilige, ordelijke en reguliere migratie (GCoM). Maar dat zal in het beste geval een richtinggevend kader bieden, zeker geen afdwingbare rechten, zegt William Lacey Swing, de 83-jarige algemeen directeur van de Internationale Organisatie voor Migratie, sinds vorig jaar officieel deel van het VN-systeem.

William Swing: Na thematische en regionale sessies om de GCoM voor te bereiden, komt er begin december een conferentie in Puerto Vallarta in Mexico om al die inbreng samen te brengen. Op basis daarvan zullen de twee facilitatoren van het proces -Mexico en Zwitserland- een eerste versie van de Global Compact uitschrijven. In januari komt er ook een rapport van de secretaris-generaal van de VN. En dan wordt er vanaf 1 februari effectief onderhandeld om tegen juli tot een tekst te komen. Oorspronkelijk was het de bedoeling om de tekst voor te leggen aan de Algemene Vergadering van de VN in september 2018, maar het ziet er nu naar uit dat Marokko een speciale bijeenkomst in Marrakech zal organiseren in december, om de GCoM goed te keuren. De GCoR zal wellicht wel tijdens de AV in september voorgelegd en goedgekeurd worden.

‘Centraal staat de gedeelde verantwoordelijkheid voor mensen die “onderweg zijn”, vooral voor al die mensen die niet gedekt worden door een of ander internationaal verdrag of kader’

Er zijn evidente verschillen qua status tussen vluchtelingen en migranten, maar riskeert het scheiden van de twee overlappende realiteiten er toch niet toe te leiden dat kwetsbare mensen tussen twee stoelen vallen?

William Swing: We zorgen voor voortdurende coördinatie met UNHCR, dat het proces leidt voor de GCOR. Er is een voltijdse IOM-medewerker op het hoofdkantoor van UNHCR. De twee processen verlopen nogal verschillend: UNHCR heeft de voorbereiding van de GCoR stevig in handen en geeft daar zelf richting aan, terwijl het werk aan de GCoM geleid wordt door Louise Arbour als speciaal vertegenwoordigster van de VN secretaris-generaal, in samenspraak met IOM, de twee co-facilitatoren en een heel actieve AV van de VN. Er is veel meer inbreng van nationale staten in de GCoM. Migratie is dan ook veel controversiëler dan de opvang, bescherming en rechten van vluchtelingen.

Wat moet de GCoM opleveren?

William Swing: Centraal staat voor mij gedeelde verantwoordelijkheid voor mensen die “onderweg zijn”, vooral voor al die mensen die niet gedekt worden door een of ander internationaal verdrag of kader.

Zal de Compact een wettelijk kader verschaffen voor al wie nu als irreguliere migrant onderweg is of overleeft?

William Swing: Dat zou te hoog gegrepen zijn, zeker in het huidige, vergiftigde klimaat rond migratie. De meningen en posities liggen veel te ver uit elkaar om te hopen dat de GCoM een wettelijk bindend verdrag zou kunnen worden. Het zal al mooi zijn als we volgend jaar een overeenkomst hebben waardoor alle landen zich engageren tot gedeelde verantwoordelijkheid voor alle slachtoffers van mensenhandel, irreguliere migranten, economische migranten, niet-begeleide minderjarigen en andere kwetsbare groepen die onderweg zijn en op een of andere manier bescherming nodig hebben.

‘De meningen en posities liggen veel te ver uit elkaar om te hopen dat de Global Compact een wettelijk bindend verdrag zou kunnen worden’

We krijgen dus mooie woorden maar kunnen niet garanderen dat de daden daarop volgen?

William Swing: De goedkeuring van de GCoM is geen eindpunt, maar het vertrekpunt van gezamenlijke actie. De Compact zal ons een kader bieden om het debat verder te voeren of de heikele onderwerpen aan te pakken waarover we nu geen overeenstemming kunnen bereiken. We krijgen de tegenstelling tussen het globale Zuiden en het globale Noorden niet opgelost tegen volgend jaar: het Zuiden vraagt meer legale migratiemogelijkheden en betere toegang van zijn mensen tot werk, opleiding, integratie; het Noorden dringt aan op meer overeenkomsten die landen uit het Zuiden tot terugname van hun uitgewezen en afgewezen landgenoten verplichten. Om een echt vruchtbare aanpak van migratie op wereldschaal te krijgen, zal dialoog cruciaal zijn en blijven.

Er komt dan ook geen mechanisme om landen te evalueren en ter verantwoording te roepen als ze zich niet houden aan de Compact?

William Swing: We willen eerder aanzetten tot goede praktijken dan sanctioneren, maar we willen wel degelijk streefdoelen vooropzetten waaraan landen hun eigen praktijk, realiteit en beleid kunnen toetsen. En internationaal zullen we opvolgen of er meer landen wetten zullen stemmen die onderschrijven dat irreguliere migratie geen misdaad is -met als consequentie dat mensen niet in detentiecentra opgesloten worden.

Welke rol speelt de EU in dit proces, nu de Unie af te rekenen heeft met diepe en scherpe tegenstellingen over migratie?

William Swing: Het positieve aan de huidige situatie is dat de EU verplicht wordt om het interne debat aan te gaan. Ik hoop dat daardoor de scherpe kantjes van de tegengestelde standpunten afgevijld worden.

De Verenigde Staten zijn  zo mogelijk nog een lastigere speler, nu de president zelf zich tegen migratie keert.

William Swing: Ik hoop dat we er ook in de VS in slagen om de standpunten minder extreem te maken. Dat moet lukken als we de focus kunnen houden op de positieve bijdrage die migratie historisch altijd geleverd heeft aan de Amerikaanse economie en samenleving. De Verenigde Staten zijn tenslotte gebouwd met het talent, de spierkracht en de hersenen van migranten, en dat is vandaag nog steeds het geval. In New York leven zo veel migranten dat ze opgeteld de derde grootste stad van de VS zouden vormen. Het is in de VS dus heel moeilijk om het belang van migratie te ontkennen.

‘Als het klopt dat er 12 miljoen irreguliere Mexicanen in de VS zijn, dan weet je dat hele economische sectoren, zoals landbouw en gezondheidszorg, afhankelijk zijn van hun arbeid’

Toch doen sommigen dat, en ze betwisten ook de stelling dat de VS altijd een migratieland geweest is.

William Swing: Dat klopt, want ook in de VS is er een nieuw tribalisme, maar dat is toch een kleine minderheid. En ik ben er van overtuigd dat die nog verder zal krimpen en dat de VS zullen terugkeren naar het klassieke pro-migratiestandpunt. We hebben de migrantenarbeiders trouwens ook nodig. Als het klopt dat er 12 miljoen irreguliere Mexicanen in de VS zijn, dan weet je dat hele economische sectoren, zoals landbouw en gezondheidszorg, afhankelijk zijn van hun arbeid.

De vaststelling dat migranten noodzakelijk zijn, is nog geen garantie tegen racisme of anti-migrantengevoelens. Integendeel: met racisme en xenofobie dwing je lage lonen en politieke onderwerping af.

William Swing: En het leidt tot het vergiftigde klimaat waardoor sterke internationale afspraken onmogelijk worden. We zouden emotie opnieuw moeten vervangen door feiten, want de economische bijdrage van migranten aan de landen van aankomst is veel groter dan de kosten die hun komst meebrengen.

Bovendien leveren migranten ook een zéér aanzienlijke bijdrage aan hun landen van herkomst. De remittances lopen dit jaar alleen al op tot ongeveer 500 miljard dollar. Dat is niet alleen meer dan het driedubbele van alle internationale ontwikkelingshulp, het komt ook in de buurt van de internationale privéinvesteringen, die nu 600 miljard per jaar bedragen. Een goed migratiebeleid toont ook aan dat er geen tegenstelling hoeft te bestaan tussen een succesvolle integratie in het land van aankomst én actieve inzet in de diaspora van het land van herkomst. 3,5 procent van de wereldbevolking is migrant, en die groep produceert 9 procent van het mondiale bnp, volgens een rapport van McKinsey. De wereld heeft migranten nodig.