De Merode over berggorilla’s, waterkracht en natuurpracht

Ondanks zijn Belgische adellijke roots bracht Emmanuel de Merode (45) zijn jeugd door in Kenia. Daar ontwikkelde hij zijn passie voor de natuur en haar schoonheid. Hij studeerde antropologie en vond zijn roeping in de bescherming van de Afrikaanse natuur.

Zo kwam de Merode in Congo terecht, waar hij in 2008 als Congolese ambtenaar tot directeur van het Virunga Park werd benoemd. Hij richtte de Virunga Alliance op: een samenwerkingsverband tussen overheid, private sector en lokale bevolking om de onrechtvaardigheid in de regio te bestrijden.

Illegale handel en gewapende milities

Net na uw benoeming tot directeur van het Virunga Park richtte u de Virunga Alliance op. Waarom wilde u zo graag samenwerken met bedrijven en lokale gemeenschappen?

De Merode: In 2007 werden verschillende berggorilla’s vermoord. Ik kon dat zinloos geweld toen niet vatten en probeerde uit te zoeken wat de motieven van de daders waren.

Na enkele maanden onderzoek bleek dat de gorilla’s vermoord werden door illegale houtkappers. Houtskool is enorm veel waard in de regio rond Virunga, omdat het de enige bron van energievoorziening is. Daardoor wordt het park geteisterd door een illegale handel van houtskool. De gewapende milities gingen ervan uit dat we het park niet meer zouden beschermen als de gorilla’s dood waren. Ook de olie- en visvoorraden in het park brengen trouwens conflicten en illegaliteit met zich mee. 

We kwamen tot het besef dat het enkel zinvol is om de bescherming van het park voort te zetten als we de illegale handel kunnen uitschakelen. Dat lukt alleen als overheidsinstituties, de private sector en de lokale gemeenschappen gaan samenwerken. Daarom richtten we na het onderzoek de Virunga Alliance op.

U gaf aan met de Virunga Alliance de stabiliteit en economie in de regio te willen bevorderen voor de vier miljoen mensen die rond het park wonen. Hoe wil u dat aanpakken?

‘Om de stabiliteit in de regio te garanderen en de economie aan te wakkeren zijn verschillende stappen nodig’

De Merode: Om de stabiliteit in de regio te garanderen en de economie aan te wakkeren zijn verschillende stappen nodig.

Enerzijds focussen we al jaren op het degelijk opleiden en betalen van de parkwachters om corruptie te vermijden en stabiliteit te creëren. Helaas is er geen enkel land in de wereld volledig vrij van corruptie. In Oost-Congo heerst een klimaat van conflict waardoor het risico op wanpraktijken des te groter is.

Ik ga dan ook niet liegen en zeggen dat ons team volledig gevrijwaard is. Onze inzet van de laatste jaren heeft het aantal gevallen van corruptie zeker doen afnemen, maar toch hebben we het afgelopen jaar enkele tuchtprocedures moeten opstarten waarbij machtsmisbruik aan de basis lag. Dat is een pijnlijke realiteit en we kunnen alleen maar proberen om ertegen te blijven strijden.

Anderzijds willen we ons focussen op duurzame economieën, zoals duurzame landbouw en visvangst, toerisme en energie.

We zijn volop bezig met het bouwen van waterkrachtcentrales. In het Virunga Park is veel regenval en stromen er veel rivieren, die we kunnen gebruiken om de omgeving rond het park van elektriciteit te voorzien.

In 2010 bouwden we de eerste centrale, goed voor de productie van ongeveer 0,4 megawatt, wat kan gelijkgesteld worden aan 250 jobs. Na de bouw van die centrale vonden we een investeerder, de Amerikaan Howard Buffett, die geld wou geven voor een volgende centrale, goed voor 1,3 megawatt en meer dan duizend jobs. Voor het einde van het jaar komt er nog een centrale van 13 megawatt. In de komende jaren zullen er nog tientallen volgen. Tegen 2018 willen we over verschillende centrales verspreid aan een productie van 80 megawatt zitten.

Het verhaal van de kip en het ei

U legt de nadruk op duurzame energie. Zijn die waterkrachtcentrales niet schadelijk voor de omgeving?

De Merode: Er is natuurlijk altijd enige impact, maar die blijft beperkt doordat we niet met een dam werken die overstromingen met zich meebrengt. Het systeem dat wij gebruiken noemt run-of-the-river, en wekt waterkracht op kleine schaal op.  Eigenlijk maak je een soort van zijsprong op de rivier, waarmee je een deel van het rivierwater voor een paar honderd meter omleidt richting een turbine of waterrad. De beweging van het water doet het rad draaien en wekt elektriciteit op.

De opbrengst van de centrales keert trouwens deels terug naar het park. De helft van de dividenden zijn bedoeld voor de bescherming en het behoud van het park, dus dat compenseert de impact. De andere helft ervan wordt geïnvesteerd in de lokale gemeenschappen rond het park.

Is de elektriciteit dan voornamelijk bedoeld voor industrie en jobcreatie of gaat ze ook naar huishoudens?

De Merode: We willen voornamelijk jobs creëren en de economie herlanceren. Het is niet direct een prioriteit om huishoudens van energie te voorzien. Dat zou de situatie van de lokale bevolking wel verbeteren, maar ze hebben eerst en vooral nood aan een betere levenskwaliteit: een basisinkomen, geld voor gezondheidszorg en onderwijs.

Als je met de mensen in Oost-Congo in gesprek gaat, merk je dat zij vooral een stabiele job willen. Door elektriciteitsvoorziening in de regio, kunnen kleine ondernemingen opgericht worden die jobs creëren en de landbouwproductie veranderen. Nu wordt een groot deel van de landbouwproducten onbewerkt geëxporteerd doordat er geen voorzieningen zijn. Als er fabrieken zijn, kan de bevolking de producten zelf bewerken en blijft de winst in Congo. 

Door jaren van oorlog is een deel van de Congolese bevolking ongeschoold. Hoe wil u de jobs die u creëert invullen als de nodige kennis en expertise er niet is?

‘Als je met de mensen in Oost-Congo in gesprek gaat, merk je dat zij vooral een stabiele job willen’

De Merode: Je hebt een punt dat er door twintig jaar van oorlog en conflict een “verloren generatie” ontstaan is. Zij hebben amper training of onderwijs genoten. Daarom proberen we om naast de energiecentrales ook opleidingscentra te bouwen.

Op de site die we aan het bouwen zijn, kan de bevolking later terecht voor opleidingen in de toeristische sector en beroepstrainingen voor technische jobs. Er komt ook een ontmoetingsplaats waar jonge Congolezen met ondernemingszin terecht kunnen met hun ideeën en initiatieven. We bieden hen opleiding en coaching aan, en voorzien een budget om hen te helpen bij de lancering. Op die manier bevorderen we een gezondere en gevarieerde economie.

U wil dus economische kansen creëren voor de regio. Is de infrastructuur –denk aan wegen– rondom het park daarop voorzien?

De Merode: Als de economie meer opbrengt, kan er geld besteed worden aan het onderhoud van de wegen. Andersom: als de wegen onderhouden zijn, zal de economie in de regio aantrekkelijker zijn. Vergelijk het met het verhaal van de kip en het ei.

We kwamen tot de conclusie dat de regio rond het Virunga Park best wel veel wegen heeft en dus bereikbaar is. Die wegen zijn inderdaad niet altijd in goede staat, maar dat kan op termijn verbeterd worden. We willen ons nu richten op het aantrekken van industrie in de regio zodat er meer geld zal zijn om wegen te onderhouden.

Een deel van de opbrengsten van de elektriciteitscentrales gaan naar het onderhoud van infrastructuur. Momenteel zijn we ongeveer 67 kilometer wegen aan het heraanleggen. 

Betere toekomstperspectieven 

U staat nu al zeven jaar aan het hoofd van het park. Merkt u dat er vooruitgang geboekt is?

‘Ontwikkeling in de regio zorgt voor betere toekomstperspectieven voor de omwonenden.’

De Merode: Ja. In de eerste fase van de Virunga Alliance bouwden we onze eerste waterkrachtcentrale. Nog voor we klaar waren, hadden zich al twee investeerders aangeboden. Een daarvan begon een zeepfabriek op basis van palmolie, het voornaamste handelsgewas in de regio.

Die fabriek zorgde voor 400 extra jobs en deed de vraag naar palmolie stijgen, waardoor boeren meer geld kregen voor hun oogst. En daar stopt het niet. De fabriek produceert ongeveer 40 ton zeep per dag, waardoor zeep stukken goedkoper werd in de regio en dus ook beschikbaar is voor de armste bevolking. 

Voor ons toont dat echt wel aan dat ontwikkeling in de regio voor betere toekomstperspectieven zorgt voor de omwonenden.

Er heerst sinds enkele weken instabiliteit in Burundi in de aanloop naar de verkiezingen. Ook in Congo zijn er weldra verkiezingen. Vreest u dat de onrust vanuit Burundi zal overwaaien en dat de verkiezingen een impact zullen hebben op de stabiliteit die u probeert te brengen in de regio?

De Merode: Natuurlijk ben ik bezorgd. Maar ik werk natuurlijk voor de Congolese overheid, dus ik ben beperkt in hoeverre ik me daarover mag en kan uitspreken. Maar we houden er wel rekening mee dat de instabiliteit terug kan toenemen. We proberen aan onze weerbaarheid te werken, voor in geval dat. 

Toch kijk ik positief naar de toekomst van het park. Er zijn hoopgevende signalen. Zo is het aantal berggorilla’s verdubbeld [volgens het wetenschappelijke blad Science van 253 gorilla’s in 1981 naar ongeveer 480 vandaag, nvdr] , vertoont de nijlpaardpopulatie tekenen van herstel en is het aantal moorden op olifanten gestabiliseerd. Door de Virunga Alliance zijn steeds meer mensen afhankelijk van het park, en zullen dus ook meer mensen het park willen helpen overleven.

Bedankt voor het gesprek.

Bovenstaand artikel herneemt elementen uit de lezing die de Merode op 27 mei aan de Universiteit Hasselt gaf, aangevuld met informatie uit een interview met MO*.