De realityshow die vluchtelingen tot in uw huiskamer moet brengen

Tv-zender Vier stelt het programma ‘Rot op naar je eigen land’ voor als een authentieke ervaring waarbij Vlaamse deelnemers het leven in de vluchtelingenkampen zullen beleven en waarbij ‘de deelnemers niets bespaard blijft’.

In haar opiniestuk op MO.be hekelt psychologe en jongerenbegeleidster Géraldine Liénart de schaamteloosheid van dit opzet. Deelt u haar verontwaardiging?

Saenen: Het verbaasde ons te zien dat de aankondiging van het programma (in Franstalig België, nvdr) zo veel aandacht kreeg en voor zo veel verdeeldheid zorgde.

We vonden overigens dat het een beetje uitgespeeld werd om de meningen te verdelen in twee kampen die lijnrecht tegenover elkaar stonden. Over het algemeen  vielen de opinies in de grijze zone daartussen.

Daarom vroegen we een aantal collega’s in de landen waar het programma wordt uitgezonden, Australië en Nederland, hoe het in de respectievelijke landen ontvangen werd. Het antwoord was nooit eenduidig positief of negatief.

Wat is volgens u de meerwaarde van een entertainmentprogramma dat het leed van de vluchteling in scène zet?

‘Het brede publiek begrijpt vaak niet dat een vluchteling iemand is die vlucht voor geweld en vervolging.’

Saenen: We zijn ons terdege bewust dat een realityshow kort door de bocht zal gaan en een oppervlakkig verhaal zal brengen. We verwachten ook niet dat ze de hele procedure zullen uitleggen of dat ze de deelnemers aan de ergste ontberingen zullen blootstellen.

Wel vinden we het positief dat een ander type publiek het debat kan aangaan over vluchtelingen. We merken namelijk dat mensen vaak niet goed weten waar het over gaat. Ze maken bovendien geen onderscheid tussen economische en andere vluchtelingen.

Daardoor ontstaan er misvattingen. Voor het brede publiek is het niets steeds duidelijk dat een vluchteling iemand is die vlucht voor geweld en vervolging. Met andere woorden iemand die wel moet vluchten omdat zijn of haar leven in gevaar is.

We vinden het belangrijk dat het debat zo breed mogelijk gehouden wordt, net om dat stigma uit de wereld te helpen. Waarom niet via een commerciële zender?

We verwachten eerlijk gezegd niet dat Vier een gedetailleerde analyse zal brengen, maar ik denk dat het programma het topje van de ijsberg blootlegt.

Verwacht u dat een breder debat de publieke opinie en/of het beleid  zal beïnvloeden?

Saenen: Of het programma een verandering zal teweegbrengen, is natuurlijk de grote vraag. In de Australische editie was er bijvoorbeeld een deelnemer die aanvankelijk tegen asielzoekers was. In de loop van de serie is hij er stilaan toch anders over gaan denken.

Sinds zijn deelname begrijpt hij dat het verhaal complexer is en dat mensen dergelijke gevaarlijke reizen niet ondernemen om in de watten gelegd te worden. Dat op zich is al heel wat, ook al gaat het maar om enkele individuen.

Natuurlijk verwacht ik niet dat het asielbeleid hierdoor verandert. Ook zou het me verbazen dat de helft van de Vlamingen zijn standpunt over vluchtelingen zal herzien. Maar als er hier en daar iemand is die door het programma een andere mening toegedaan is, ben ik al tevreden.

Asiel en migratie zijn thema’s die iedereen aangaan, nochtans wordt het debat steevast gevoerd door een kleine groep sympathisanten. Misschien dwingt een dergelijk populair programma de kijker een standpunt in te nemen door de ervaringen van asielzoekers te tonen.

In welke mate kan UNHCR zich achter het programma scharen?

Saenen: Voor alle duidelijkheid: UNHCR is geen drijvende motor achter het programma. We hebben er natuurlijk ook enkele bedenkingen bij. Ook zijn we niet blind voor het onbetwistbare winstoogmerk van de zender. Dat Vier geen humanitair programma zal maken, is een feit.

Maar, als Vier het programma niet zou brengen, is er helemaal geen debat over asiel en migratie, behalve bij een beperkte groep geïnitieerde individuen.

Leent een entertainmentprogramma zich wel tot debat en duiding?

 ‘Ik ben ervan overtuigd dat het programma een voyeuristisch element bevat, maar anders krijgt dit onderwerp geen plek op een commerciële zender.’

Saenen: Er zal veel afhangen van de manier waarop Vier het programma zal maken. Indien ze dezelfde titel kiezen als in Nederland, ‘Rot op naar je eigen land!’ zegt dat veel over de teneur van het programma. Ik hoop van harte dat zulke platitudes vermeden worden.

Ook de keuze van de deelnemers zal de inhoud bepalen. Kiezen ze voor bekende Vlamingen dan zal de nieuwswaarde en de dynamiek van het programma veranderen. Hoe dan ook vind ik dat we ons niet moeten beperken tot kwaliteitsmedia om het debat aan te gaan.

Dat weten we pas wanneer we het programma te zien krijgen. Mochten we door Vier benaderd worden – wat overigens niet het geval is – is onze grootste bezorgdheid dat ze correcte cijfers hanteren. We willen ons verder niet verbinden aan het programma.

Wat de vorm betreft, ben ik me ervan bewust dat het programma een element van voyeurisme kan bevatten, maar anders krijgt dit onderwerp geen plek op een commerciële zender.

Enerzijds verwacht ik dat het programma me misschien zal ergeren, anderzijds denk ik dat niemand ermee geholpen is dat de thematiek helemaal niet aan bod komt. Gelukkig gebruiken ze geen echte vluchtelingen, dat zou pas onaanvaardbaar zijn.

Voorts ben ik ervan overtuigd dat de kijker intelligent genoeg is om het kaf van het koren te scheiden. Tegelijk zet een dergelijk programma aan tot denken. Misschien ben ik wat te optimistisch.

Welk aspect van ‘Rot op naar je eigen land!’ zou volgens u het debat op gang kunnen zetten?

Saenen: Europa kent een groeiende xenofobie, de economie is nog steeds niet hersteld, elke nieuwkomer wordt bijgevolg gepercipieerd als een potentiële bedreiging. Door het leed van de asielzoekers te zien gaat bij een aantal mensen misschien een frank vallen.

Hopelijk zal de Vlaming begrijpen dat mensen niet zomaar alles op het spel zetten om naar Europa te komen. Voor veel vluchtelingen is deze reis namelijk geen vrije keuze, maar de laatste haalbare optie.

Misschien is dit een aanzet voor een groter aantal programma’s dat de vluchtelingenproblematiek belicht voor een groter publiek.