Emir Sader: ‘Rechts probeert het neoliberalisme in Latijns-Amerika te herstellen’

Emir Sader (73) is kroongetuige van het politieke schaakspel in Brazilië. Persoonlijk bevriend met ex-presidenten van de Arbeiderspartij Lula da Silva en Dilma Rousseff. Dilma is eind augustus afgezet door het Braziliaanse parlement. Lula is voor omkoping in staat van beschuldiging gesteld in de Car Wash-affaire. ‘Lula is populair èn kandidaat-president. Daarom wil rechts hem liquideren’.

  • Leonardo Veras (CC BY 2.0) Brazilië, politiek en sociaal een gespleten land Leonardo Veras (CC BY 2.0)
  • Agência Brasil Fotografias (CC BY 2.0) Emir Sader Agência Brasil Fotografias (CC BY 2.0)
  • Radio Interativa (CC BY-NC 2.0) Straatprotesten tegen de toenmalige presidente Dilma Rousseff bracht op 15 maart 2015 een miljoen mensen op de been Radio Interativa (CC BY-NC 2.0)
  • Celine Massa (CC BY-NC 2.0) De grens van Venezuela met Colombia, waar de smokkel van benzine welig tiert Celine Massa (CC BY-NC 2.0)
  • Caio Vinícius Reis de Carvalho (CC BY-SA 2.0) Dilma in mei, luttele weken voor haar afzetting Caio Vinícius Reis de Carvalho (CC BY-SA 2.0)

De jongste twist in het Car Wash-onderzoek dateert van woensdag 14 september. ‘Die ochtend zat ik met Lula in vergadering, we verwachtten een verklaring van de procureur-generaal’, zegt Sader. Tijdens een media-event beschuldigt de openbaar-aanklager ex-president Lula da Silva van omkoping en het witwassen van zwart geld. ‘s Anderendaags overlegt Sader nog met Dilma Rousseff. Vervolgens pakt hij zijn valies en stapt op het vliegtuig naar België.

Is het de jetlag ? Is het de leeftijd ? Maar in een nokvol Manifiesta-auditorium maakt Sader een afwezige indruk. Hij strekt de benen en tokkelt op zijn tablet. Ook de volgende ochtend, het is nu zondag, houdt Sader continu een oog op de tweets van Brasil247. Niet uit verveling, legt hij uit, ‘maar omdat we een politieke guerrilla voeren. Rechts heeft een geregeld leger, de grote media; wij hebben het internet, ik heb 150.000 volgers op Facebook en Twitter, en we slagen erin sommige leugens van rechts te neutraliseren. Maar de situatie verandert voortdurend. Ik moet voortdurend volgen. Ook hier in België’.

En toch, mijnheer Sader, ex-president Lula wordt er nu van beschuldigd een appartement te hebben gebruikt dat gerenoveerd is op kosten van de grote bouwonderneming OAS, die een centrale schakel is in het Car Wash-schandaal.

‘Het gerecht gunt Lula geen eerlijk proces, want hij is al bij voorbaat schuldig bevonden.’

EMIR SADER: ‘Er is niets tegen Lula, absoluut niets. Zelfs onderzoeksrechter Sergio Moro geeft toe dat er geen waterdichte bewijzen zijn, enkel vermoedens. De media lanceren al maanden het ene gerucht na het andere. Maar het beruchte appartement is niet van Lula ; de flat waar hij soms het weekend doorbrengt, is niet van hem. Topfiguren van de PT (de Arbeiderspartij van Lula) zitten in de gevangenis en dan moet Lula wel medeplichtig zijn. Dat hoor je dan bij de media. En niet alleen daar. Heb je de powerpoint gezien die de openbaar aanklager deze week heeft getoond ? Lula in het middelpunt van veertien andere schakels. Maar ook die schakels zijn geen feiten, het zijn verdachtmakingen zoals “Lula is de voornaamste begunstigde”, “Lula staat dicht bij verdachte personen” enz enz. Het gerecht gunt hem geen eerlijk proces, want hij is al bij voorbaat schuldig bevonden.’

U staat dicht bij Lula. In sommige van uw commentaren prijst u hem de hemel in als een held. Dat is toch niet houdbaar ?

EMIR SADER: Ik zeg u : ‘Lula heeft zich op geen enkel moment persoonlijk verrijkt. Natuurlijk heeft hij bemiddeld voor privé-ondernemingen, tijdens zijn reizen naar Afrika bij voorbeeld, maar dat deed hij uit hoofde van zijn functie, als president van Brazilië. Van persoonlijke verrijking is echter geen sprake. Nee het probleem is dat Lula zeer populair blijft en in 2018 wil meedoen aan de presidentsverkiezingen. Het is een constante van rechts in Latijns Amerika dat ze de linkse politieke leiders persoonlijk belasteren. Je ziet het met Correa in Ecuador, met Morales in Bolivia, hier met Dilma.’

‘Ik ken Dilma omdat we tijdens de dictatuur tot dezelfde klandestiene organisatie behoorden. Je weet dat zij toen gefolterd is. Welnu, wat de pers bezighield in haar campagne tegen Dilma van de laatste jaren, was of ze tijdens de folteringen soms anderen had verklikt. Dat heeft de rechtse pers met documenten van de militaire rechtbanken van toen proberen te bewijzen. Maar de grond van de zaak is politiek. Dilma beloofde tijdens haar kiescampagne in 2010 dat ze de interestvoet tot het mondiaal gemiddelde zou verlagen, om de toevloed van speculatieve kapitalen tegen te gaan. Dat leverde haar onmiddellijk een brutale smeercampagne op. Je moet weten dat Brazilië’s interestvoet tot de hoogste ter wereld behoort. Wie profiteert daarvan denkt u ? De banken !’

‘Die campagne tegen Dilma heeft tot 2013 geduurd. Voor rechts is de politieke inzet dat ze de Arbeiderspartij van de macht willen verdrijven. Rechts heeft vier maal op rij de presidentsverkiezingen verloren, vier maal op rij won de kandidaat van de Arbeiderspartij, en met Lula lijkt een vijfde overwinning in 2018 binnen schot. Daarom moest Dilma weg. Om dat doel te bereiken koos rechts voor de kortste weg : een politieke staatsgreep, met een meerderheid in het parlement. Nu willen ze Lula liquideren. Want ze weten dat Lula staat voor de Arbeiderspartij en dat die partij niets betekent zonder Lula.’

Caio Vinícius Reis de Carvalho (CC BY-SA 2.0)

Dilma in mei, luttele weken voor haar afzetting

Terugkrabbelende Temer

Hoe beleeft u deze institutionele putsch ? U was student tijdens de militaire staatsgreep in 1964. U maakt nu deze coup mee. Is dat niet traumatiserend ?

EMIR SADER: ‘Ja, wat nu gebeurt, is traumatiserend, zoals elke radicale gebeurtenis, omdat rechts de omstandigheden heeft kunnen scheppen voor een institutionele breuk. Maar die twee feiten zijn wel totaal anders. Dit moment is niet erger, zoals sommigen beweren. Want na de militaire staatsgreep volgde onmiddellijk harde en totale repressie, tegen de vakbonden en de politieke oppositie. De junta was ervan overtuigd dat hij lang zou aanblijven, hij verkondigde een duidelijke ideologie, het was een feest voor de ondernemers en de privésector. Dat is nu anders.’

‘Rechts was verenigd in de campagne tegen Dilma. Maar die eenheid vermindert.’

‘De actuele regering van president Temer heeft niet de macht om zich lang te handhaven laat staan dat ze de toekomst zou kunnen bepalen. Temer’s economisch team streeft één doel na : een fiscale hervorming. Alle grote ondernemingen waren op het eind tegen president Dilma. Maar de Braziliaanse federatie van de industrie zit niet in deze regering, het financierskapitaal wel. En Temer’s regering leunt aan bij de mega-producenten van soja. Maar haar focus ligt bij fiscale hervorming, niet bij een economische relance. Dat keert zich nu al tegen Temer.’

‘Rechts was verenigd in de campagne tegen Dilma. Maar die eenheid vermindert. De focus op besparingen begint voor interne spanningen te zorgen. Want de besparingen treffen ook de lagere besturen, de deelstaten en de gemeenten. 21 deelstaatgouverneurs gaan de noodtoestand uitroepen. Het water staat hen aan de lippen. De kritiek op Temer’s beleid zal dus verscherpen. En natuurlijk ook vanwege de bevolking, omdat er gesneden zal worden in de Bolsa Familia (de bijstand aan arme gezinnen) en het woningbouwprogramma Mijn Huis Mijn Leven.’

‘Van Temer zelf is bekend dat hij terugkrabbelt voor sterke weerstand. Ook dat zie je nu al. Hij schuift de versoepeling van de Arbeidswet naar volgend jaar en hij zou de pensioenleeftijd nu toch niet tot 70 jaar verhogen, maar tot 65 jaar. Er zijn er in Temer’s kamp die snel willen radicaliseren. Maar contradicties in zijn regering verzwakken de slagkracht van zijn economisch team om harde hervormingen door te voeren.’

Radio Interativa (CC BY-NC 2.0)

Straatprotesten tegen de toenmalige presidente Dilma Rousseff bracht op 15 maart 2015 een miljoen mensen op de been

Hoe is het dan gesteld met het progressieve kamp, met het verzet tegen Temer en zijn bondgenoten ?

EMIR SADER: ‘De weerstand is relatief sterk. Niet in de Kamer waar we maar 100 van de 520 zetels hebben. Maar als je volksbewegingen en de politieke milieus samentelt, staan we relatief sterk. Het heeft wel wat geduurd voor links reageerde. De reden was dat Dilma tijdens haar tweede mandaat harde besparingen doorvoerde. Dat was sociaal onrechtvaardig want de besparingen troffen de arbeiders. En economisch waren ze niet doeltreffend. Want als je keer om keer bespaart, maak je de recessie alleen maar dieper. Er was dus veel kritiek op Dilma.’

‘Toen de volksbewegingen beseften dat er een staatsgreep bezig was die alle verworven rechten zou afbreken, zijn ze beginnen mobiliseren.’

‘Toen de volksbewegingen beseften dat er een staatsgreep bezig was die alle verworven rechten zou afbreken, zijn ze beginnen mobiliseren. Dat heeft tot de grootste mobilisaties geleid uit de geschiedenis van Brazilië. Ik vind dit een erg rijpe beweging, omdat ze duidelijk is in haar kritiek op het gevoerde politieke beleid maar tegelijk het mandaat van president Dilma verdedigt. Daarom ook doet niet alleen de traditionele aanhang van de Arbeiderspartij mee met de massamobilisaties, maar ook de jongeren, de vrouwen, de landloze boeren, de beweging van de daklozen, kunstenaars, leerkrachten enz.’

‘Dat maakt ook dat op straat nu heel andere eisen worden gesteld. De rechtse mobilisaties riepen : Dilma buiten ! Als je de media volgde, leek dat de consensus te zijn. Maar die slogan is vervangen door : Nee aan de coup ! en nu hoor je zelfs : Wij willen Dilma terug ! Het besef dat er een staatsgreep gaande was, was een enorme duw in de rug voor de volksbewegingen.

Maar u zei het al : rechts heeft wel de condities voor een institutionele breuk geschapen. In 2015 hebben ze toch ook grote menigten op straat gebracht.

EMIR SADER: ‘Inderdaad. Daar zag je de twee thema’s die je altijd ziet in Latijns Amerika wanneer rechts de mensen op straat wil brengen. Dan stellen ze de regering en de staat gelijk met corruptie en hameren ze op de economische catastrofe. Dat hebben ze in Brazilië ook gedaan. Maar de rechtse pers heeft de betogingen van 2015 geanalyseerd. En volgens haar waren die betogingen exclusief een zaak van de uiterst-rechtse lagen van de hogere middenklasse. Traditionele rechtse politici zoals Aécio Neves hebben geprobeerd om eraan deel te nemen. Maar ze zijn weggejaagd.’

‘Tijdens die betogingen zag je een enorme verbale radicalisering. Daar ging het niet zozeer meer tegen de corruptie. Je hoorde er wel uiterst gewelddadige en puur pornografische slogans. Zoals : “waarom heeft de militaire dictatuur Dilma destijds niet doodgemarteld”, of “wij willen opnieuw een militaire dictatuur”.

Post-neoliberalismo

Hoe gaat het nu verder ? U hebt eerder de zogenaamde politieke cycli in Latijns-Amerika bestudeerd. En je hoort nu hier en daar dat een progressieve cyclus wordt afgesloten. Want zowel in Brazilië als in Argentinië zijn er nu uitgesproken conservatieve presidenten aan het bewind, en Venezuela - onder president Chavez toch een baken voor de progressieve beweging - gaat door een diepe economische en politieke crisis. Is de progressieve cyclus voorbij?

EMIR SADER: ‘Ik meen van niet. Het einde van een politieke cyclus veronderstelt dat er iets helemaal nieuws komt. Zo is het in de jaren 1990 gegaan. Op een cyclus van op ontwikkeling gerichte groei volgde toen een ongemeen hard neoliberaal offensief. Latijns-Amerika werd het continent met de meeste neoliberale regeringen, en van alle regio’s in de wereld heeft Latijns-Amerika het hardst onder de neoliberale politiek geleden. Maar al voor de eeuwwisseling keert de wind opnieuw. Daarna zie je een echte breuk met de opkomst van het post-neoliberalisme, in meerdere landen, met drie gemeenschappelijke kenmerken : ze stellen het sociale beleid voorop, in het meest ongelijke continent ter wereld ; ze kennen een centrale rol toe, niet aan de vrije markt maar aan de staat, om economische groei aan te drijven en sociale rechten te waarborgen en ze streven naar samenwerking met buurlanden en regionale integratie en verzetten zich tegen vrijhandel met de Verenigde Staten. En dat post-neoliberalisme is niet louter een theorie, nee, deze opties brengen zeer concrete resultaten voort.’

‘Rechts probeert het neoliberalisme te herstellen. Maar het neoliberale beleid in de jaren 1990 was catastrofaal. Dat beleid heeft zijn failliet bewezen.’

‘In Brazilië is het minimumloon in 12 jaar tijd met 70 procent verhoogd, bòven de inflatie. Twintig miljoen mensen zijn uit het zwartwerk geraakt en hebben reguliere arbeidscontracten gekregen. Brazilië heeft zich weggegomd van de kaart van de honger. Dat zijn tastbare veranderingen. Nu verandert de politieke constellatie. Maar niet zo radicaal dat je van een nieuwe politieke cyclus kunt spreken. Rechts probeert het neoliberalisme te herstellen. Maar het neoliberale beleid in de jaren 1990 was catastrofaal. Dat beleid heeft zijn failliet bewezen.’

Maar hoe moet het dan verder ? De situatie in Venezuela bij voorbeeld is toch rampzalig ?

EMIR SADER: ‘Ik lever niet graag in het openbaar kritiek op Venezuela. Dat land heeft de inkomsten uit zijn petroleum gebruikt voor de internationale solidariteit. Ze zijn overal in Latijns-Amerika andere landen gaan helpen. Maar nu is de petroleumprijs brutaal gedaald en zij zijn daarvan het slachtoffer. Het klopt dat de situatie er nu catastrofaal is. En niet alleen omdat de petroleummarkt is ingeklapt. Ze hebben grote problemen met de corruptie, een onbekwaam ambtenarenapparaat, de inflatie, het geweld, de schaarste met consumptiegoederen in de winkels… De staatspetroleummaatschappij PDVSA werkt in het rood. Stel u voor : petroleum aan de pomp is er goedkoper dan drinkwater.’

‘De staat financiert er de aankoop van voedingswaren met gesubsidieerde dollars maar hij is niet bekwaam om die aankopen te controleren. Een deel wordt waarschijnlijk niet met dollars gekocht, een deel wordt naar Colombia gesmokkeld, een deel belandt op de zwarte markt en wat er overblijft, komt in de winkels. Het is inderdaad een ramp. De regering is haar geloofwaardigheid kwijt. Ik zie niet hoe ze nog greep krijgt op dit proces.’

Celine Massa (CC BY-NC 2.0)

De grens van Venezuela met Colombia, waar de smokkel van benzine welig tiert

De toekomst van Latijns-Amerika

‘Maar voor Latijns-Amerika ben ik optimistisch. Op middellange termijn wel te verstaan. Brazilië is de grootste economie van het continent, wij zijn een uiterst belangrijke variabele. Als we Lula kunnen beschermen tegen de aanvallen van de media en het gerecht, en het nationale debat opnieuw in het teken van een sociaal beleid kunnen stellen, dan kunnen we een verschil maken. Links moet zich herpakken, en waarom niet met een nieuw sociaal charter. Er valt ontzettend veel te doen.’

‘De linkse regeringen laten teveel afhangen van de verkiezingen. Ze hebben op sociaal vlak veel gerealiseerd, maar ze hebben de mensen die daarvan genoten niet georganiseerd.’

‘De linkse regeringen laten teveel afhangen van de verkiezingen. Ze hebben op sociaal vlak veel gerealiseerd, maar ze hebben de mensen die daarvan genoten niet georganiseerd. Ze zeiden alleen maar: stemt voor ons. Dat is een zwakte. Er is ongeduld bij de sociale bewegingen, maar dat is hun rol, ze moeten ongeduldig zijn. MST, de beweging van de landloze boeren bij voorbeeld, heeft zeer scherpe en rake kritiek op de landhervorming maar politiek steunt ze de regering. Dat is belangrijk, dat sociale bewegingen van hun particuliere eis niet het unieke strijdpunt maken en beseffen dat al hun verworvenheden zònder democratie in het gedrang komen. We moeten ook opnieuw sectoren van de bedrijfswereld voor onze oriëntatie winnen, dat ze opnieuw investeren in plaats van af te wachten om de recessie te doorstaan.’

We brengen binnenkort met een aantal mensen een nieuw boek uit. De titel is : La vias abiertas de America Latina (De open wegen van Latijns-Amerika, een allusie op La vienas abiertas, De aderlating van Latijns-Amerika, van Eduardo Galeano). Niemand weet zeker dat de anti-neoliberale regeringen zullen consolideren, maar niemand weet ook of het rechts-conservatieve kamp zich definitief zal opdringen. De twee wegen liggen open. We krijgen een nieuw politiek toneel in Latijns-Amerika.

Het interview met Emir Sader is afgenomen op zondag 18 september 2016 tijdens Manifiesta in Bredene. Hanne Cottyn van de Universiteit Gent en Catapa hielp mee met de voorbereiding.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2770   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Schrijver, journalist en onderzoeker

    Raf Custers is schrijver, historicus en journalist en publiceerde onder andere Grondstoffenjagers (2013) en De uitverkoop van Zuid-Amerika (2016).

Met de steun van

 2770  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.