Het kalifaat als antwoord op westerse privileges

Met een dergelijke titel verwacht de lezer wellicht een geschiedenis van IS en haar onvermijdelijke conclusie: het zelfverklaarde kalifaat van al-Baghdadi.

Recalling the Caliphate handelt echter over een ander soort kalifaat. Salman Sayyid beschrijft in elf hoofdstukken - waaronder een gewijd aan Science Fiction - hoe de islam zich verhoudt tot een post-koloniale wereld die zich blijft verzetten tegen een diepgaande dekolonisering.

Vanwaar het idee om het kalifaat als uitgangspunt te nemen voor uw onderzoek over moslims wereldwijd?

Sayyid: Tot voor kort was het kalifaat een vrijwel onbekend begrip. Voor de meeste niet-moslims heeft deze term zijn intrede gedaan in de zomer van 2014. Niet met de publicatie van mijn boek (lacht), maar toen ISIS zichzelf uitriep tot kalifaat.

Ik wilde de wereld benaderen zonder alles aan een Europese eigenheid te toetsen

Dit betekent daarom niet dat iedereen weet wat een kalifaat is en in die zin is er in de westerse samenleving, ondanks de overvloed aan informatie, een schrijnend gebrek aan kennis.

Wat de vorm betreft, was het mijn bedoeling om de zogenaamde “witte bril” te vermijden. Niet zozeer op een vijandige manier, maar eerder om erop te wijzen dat een uitgangspunt mogelijk is.

Ik wilde de wereld benaderen zonder alles aan een Europese eigenheid te toetsen om zo tot nieuwe inzichten te komen. Je kan het zien als een Zuid-Zuid dialoog, tegenover het dominante discours dat meestal westers is.

Ik heb het eerlijk gezegd ook stilaan gehad met mensen die over de islam praten zonder er enige voeling mee of interesse voor te hebben. 

De Koran heeft niet dezelfde betekenis voor moslims als voor niet-moslims, het belang van de Koran is immers onlosmakelijk verbonden met de waarde die de moslims eraan hechten. Willen we een dialoog tussen gelijke partners, dan is het belangrijk om dit als basisprincipe te erkennen.

Voor moslims heeft het kalifaat een sterke symbolische waarde, kan u zich hierin vinden?

We hebben de neiging om terug te grijpen naar het voorbeeld van de Profeet, maar dat is niet altijd aangepast aan de hedendaagse context

Sayyid: Inhoudelijk heb ik voor het kalifaat gekozen omdat het letterlijk de periode is na de regering van de Profeet. We worden als moslims geconfronteerd met situaties en problemen waarvoor we, net als in de opeenvolgende kalifaten, opslossingen moeten vinden. 

We hebben hiervoor de neiging om terug te grijpen naar het voorbeeld van de Profeet, maar dat is niet altijd aangepast aan de hedendaagse context. Daarenboven hebben we de Hadith (profetische traditie, nvdr) en de Sharia heilig verklaard.

We vergeten daarbij weleens hoe deze geschriften tot stand gekomen zijn en dat ook de metgezellen van de profeet als de eerste moslims ook maar mensen waren. We mogen hun geschriften best kritischer benaderen en inzien dat hun interpretatie niet per definitie de juiste was.

Daarnaast wordt het hoog tijd dat we van het fatalistische verhaal afstappen waarbij de islam een briljante beginperiode kende en sindsdien traag en gestaag aftakelt. 

Waarom is het zo belangrijk het publieke debat te voeren over de islam en de plaats van moslims in de wereld zonder de niet-moslims erbij te betrekken?

Halal menu’s toestaan, betekent in zekere zin dat het blanke privilege afbrokkelt en daar knelt het schoentje.

Sayyid: Dit creëert een soort van veilige ruimte waarin moslims zich kunnen uitdrukken. Ik heb de indruk dat de meeste moslims in het Westen zich anders niet durven uit te spreken over bepaalde onderwerpen, zoals bijvoorbeeld een kalifaat, vooral wanneer hun mening niet strookt met de gangbare opinie.

Er is tegenwoordig een reële druk om zich te conformeren.  Zo merk ik dat wanneer moslims een minderheid zijn bij mijn lezingen, ze zich zeer terughoudend opstellen en hun ideeën over bepaalde islamitische kwesties niet uitspreken uit angst dat ze als extremitisch zouden beschouwd worden.

Deze angst is overigens niet ingebeeld, het hele discours en beleid tegen de terreurdreiging is uitsluitend gericht tegen moslims.

Ook de voortdurende vraag om ons te verantwoorden en zelfs te verontschuldigen voor de daden van andere moslims leidt ertoe dat moslims van Europa zich terugplooien op de eigen gemeenschap.

In bepaalde landen van Europa bereikt de islamofobie absurde dieptes. Er zijn voorbeelden in Frankrijk van bedrijven die geboycot worden omdat ze halal eten serveren in de cafetaria. In scholen, waar soms meer dan negentig procent van de leerlingen moslim is, mag er geen halal optie voorzien worden. Laten we wel wezen, het gaat hier echt niet om de aard van een lunch.

Halal menu’s toestaan betekent in zekere zin dat het blanke privilege afbrokkelt en daar knelt het schoentje.

Doordat blank privilege niet wordt aangekaart is het debat over de multiculturele samenleving zinloos

Welke impact heeft het blanke privilege op de multiculturele samenleving in Europa?

Sayyid: Als je niet inziet hoe dominerend blank privilege is, kan je de wereld en de internationale politiek niet begrijpen. Dit is overigens een van de belangrijkste drijfveren achter mijn boek.

Ik heb het dan niet over de gebeurtenissen in de Verenigde Staten, waar de verhouding tussen blank en gekleurd veel scherper is, maar als een mondiaal fenomeen.

Doordat blank privilege zelden of niet wordt aangekaart in Europa is het publieke debat over de multiculturele samenleving zo zinloos.

Het is opmerkelijk hoe racisme steeds wordt voorgesteld als iets dat zich in een ver verleden afspeelde en vreemd hoe het Westen hiermee omgaat.

Iedereen is het er over eens dat racisme slecht is, maar niemand wil inzien wat racisme echt is of hoe het zich manifesteert. De meeste mensen plaatsen zichzelf er buiten. 

De houding die hieruit voortvloeit, is dat je enkel met de diversiteit van de wereld kan omgaan met superioriteitsgevoel. De enige manier waarop je “de ander” kan benaderen is door hem te beoordelen.

Passen mensen met een andere culturele achtergrond wel in ons waarden- en normensysteem of zelfs in onze wereld? Deze houding sluit een echte dialoog uit en herleidt samenleven tot een kwestie van aanpassen aan de meerderheid.

In uw boek wijst u meermaals op de dekolonisering die er nog moet komen en de mate waarin het Westen zich hiertegen verzet.

De ontkenning of minimalizering van het racistische karakter van kolonialisme ondergraaft de geloofwaardigheid van Europa

Sayyid: Tijdens mijn bezoek aan België viel het me op dat het koloniale verleden nauwelijks of niet vermeld wordt.

Hoewel de kolonies intussen onafhankelijk zijn, blijven de Europese metropolen helaas in hun imperialistisch wereldbeeld zitten, met de (blanke) Europeaan op de hoogste sociale en morele ladder. Dit is overigens een neveneffect van het racistische karakter van kolonialisme.

De ontkenning of zelfs de minimalisering hiervan ondergraaft de geloofwaardigheid van Europa. Al die waarden die het Westen hoog in het vaandel draagt, worden tegengesproken door het koloniale verleden. Daarom ook dat het Zuiden er moeite mee heeft om zomaar te aanvaarden wanneer het Noorden aanspraak maakt op zulke waarden.

Is dat een van de oorzaken voor het hoge aantal moslimjongeren dat naar Syrië trekt?

Sayyid: Absoluut! Bovendien worden gelijkheidsprincipes die het Westen beweert te hanteren en de mensenrechten waar Europa prat op gaat meer dan eens met de voeten getreden wanneer het om moslims gaat.

Hun burgerschap in Europese landen is ontegensprekelijk verbonden aan strikte voorwaarden, al dan niet expliciet.

Enkele maanden geleden was ik uitgenodigd op een conferentie over islamofobie. Deze zou doorgaan op een Londense campus, maar is afgelast omdat er extreemrechtse groeperingen dreigden te betogen tegen de lezing.

Stel je voor dat moslims ermee zouden dreigen een conferentie te verstoren! De rector zou niet aarzelen de politie in te schakelen.