‘Het protest in de Rif is een signaal en het is aan de Marokkaanse staat om er positief mee om te gaan’

D e Hirak, de protestbeweging die naar aanleiding van de dood van visverkoper Mohcine Fikri in oktober 2016 in de stad El-Hoceima en de omliggende dorpen is ontstaan, houdt aan.

Wat begon als een eis voor rechtvaardigheid en de bestraffing van de verantwoordelijken voor de dood van Mohcine Fikri, is snel uitgegroeid tot een protestbeweging die de diepe oorzaken die naar zijn tragische dood hebben geleid, aanklaagt.

De betogers eisen, naast het bestrijden van corruptie, het opzetten van infrastructuurwerken en de bouw van onder andere een ziekenhuis en een universiteit.

‘Het protest heeft zich verder ontwikkeld en nieuwe vormen van verzet zijn ontstaan’

De beloftes van de regering om gehoor te geven aan de socio-economische grieven heeft geen einde kunnen maken aan de protesten. Nu Nasser Zafzafi, het gezicht van de protestbeweging, en tientallen ander activisten opgepakt zijn, komen mensen regelmatig op straat om de vrijlating van alle gevangenen op te eisen.

‘Hoe het verder zal evolueren, hangt af van wat er de komende weken zal gebeuren’, zegt politicoloog Mohamed Masbah, verbonden aan het Chatham House in London, gespecialiseerd in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. ‘Hoe de regering nu bezig is, dat is zeker niet de goede aanpak’, zegt hij.

Hoe verklaar je dat een protestbeweging die vooral sociaal-economische eisen heeft, zo lang blijft duren? Bijna iedereen heeft ondertussen erkend dat het om legitieme eisen gaat.

Mohammed Masbah: De staat heeft verschillende middelen uitgetest om een einde te maken aan de protesten in de regio van de Rif maar is heel traditioneel te werk gegaan. De autoriteiten verwachtten dat ze door het gebruik van de oude methode, namelijk een combinatie van repressie en de zachte hand, erin zouden slagen om het protest te ontbinden.

Een traditioneel recept dat zijn nut heeft bewezen in het verleden maar dat nu niet heeft gewerkt. Het protest heeft zich immers verder ontwikkeld en nieuwe vormen van verzet zijn ontstaan.

Onafhankelijk van bestaande structuren

Wat maakt het protest nu anders dan wat Marokko de voorbije jaren heeft gekend?

Mohammed Masbah: De kracht van de protestbeweging van de Rif is dat het een volksbeweging is die volledig onafhankelijk opereert van bestaande structuren. Het is, in tegenstelling tot de 20-februari beweging bijvoorbeeld, ontstaan naar aanleiding van het uitbreken van de Arabische Lente in 2011, niet geïnfiltreerd door politieke partijen, niet door organisaties en zelfs niet door vakbonden.

Het is bovendien een goed georganiseerde beweging met een visie en duidelijke eisen. Ze heeft een leider, in de figuur van Nasser Zafzafi, maar ook een stuurgroep en een mediacomité en er staan alternatieven klaar voor als er een van deze leden wegvalt. Het protest heeft dus geleerd van de fouten van het verleden. Bovendien heeft de beweging een specificiteit die eigen is aan de geschiedenis van de regio.

De wonden van het verleden zijn niet geheeld, de problematische relatie met het centrale gezag en de hoge werkloosheidsgraad. Ruim 35 procent van de jongeren in de Rif-regio heeft geen werk en dat is het hoogste percentage in heel het land.

‘De Rif is de regio waar de staat het meest heeft geïntervenieerd tijdens de laatste verkiezingen’

De regering heeft al verschillende beloftes gemaakt om aan de eisen tegemoet te komen maar dat heeft niet geholpen, waarom?

Mohammed Masbah: Er zijn zeven delegaties geweest maar al die bemiddelaars zijn er niet in geslaagd om een einde te maken aan het protest. Dat komt omdat de demonstranten geen enkel vertrouwen hebben in deze bemiddelaars: niet in ministers, niet in mandatarissen, niet in verenigingen of vakbonden.

Wat ze willen is dat de koning een delegatie naar de regio stuurt die rechtstreeks met hen in overleg treedt. Op die manier staat de geloofwaardigheid van de koning op het spel. Dat is voor hen de garantie dat de beloftes zullen worden nageleefd .

Vanwaar dat totale gebrek aan vertrouwen?

Mohammed Masbah: Dat wantrouwen heeft niet alleen te maken met vertragingen van geplande projecten en het niet nakomen van beloftes die al in 2006 gedaan werden, zoals het opzetten van infrastructuurwerken, de bouw van onder andere een ziekenhuis en een universiteit. Ook de politieke spelletjes die daar recent hebben plaatsgevonden, spelen een belangrijke rol.

De Rif is de regio waar de staat het meest heeft geïntervenieerd tijdens de laatste verkiezingen. Het is toch merkwaardig dat de PAM, de partij van de bestuurlijke elite, aan de leiding staat van drieëntwintig dorpen, dat deze partij de stad Al-Hoceima bestuurt en aan het hoofd staat van de regio.

De conservatieve partij PJD, die de verkiezingen heeft gewonnen en in alle steden zetels behaald heeft, heeft geen enkele zetel kunnen behalen in Al-Hoceima. Dat roept vragen op.

Identiteit

Er zijn mensen op straat gekomen in verschillende steden in Marokko uit solidariteit met de Rif maar er zijn ook mensen die wijzen op het feit dat de betogers uitsluitend Amazigh-vlaggen hijsen en de nationale vlag niet gebruiken. Is deze bezorgdheid terecht?

Mohammed Masbah: Daar is inderdaad een polemiek rond. Is het gebruik van deze vlaggen een symbool van protest? De uitdrukking van een eigen identiteit als onderdeel van een eenheid zoals de Bretoenen dat doen in Frankrijk bijvoorbeeld of is het een teken van separatisme?

Tot nu toe zijn er geen tekens van separatisme te bespeuren, noch in de eisen, noch in de leuzen. De beschuldiging van separatisme is eigenlijk een manier om de beweging te discrediteren.

‘De aanhoudingen en de beschuldigingen van separatisme of van het ontvangen van fondsen van het buitenland zijn zeker niet de goede manier om uit deze situatie te geraken’

Hoe gaat de situatie nu verder evolueren, denkt u?

Mohammed Masbah: We moeten eerst afwachten wat er de komende weken zal gebeuren om te zien hoe de zaken zullen evolueren. Er is nu een zekere zenuwachtigheid in het omgaan met de crisis en dat komt omdat de regering geen duidelijke visie heeft. Er is geen samenhang in de aanpak.

De aanhoudingen en de beschuldigingen van separatisme of van het ontvangen van fondsen van het buitenland zijn zeker niet de goede manier om uit deze situatie te geraken. Op die manier kunnen de spanningen alleen maar toenemen, dit kan een self fulfilling prophecy worden. En dat moet volgens mij vermeden worden.

En wat zou de oplossing kunnen zijn?

Mohammed Masbah: De oplossing is volgens mij duidelijk. De koning zou een toespraak moeten houden zoals hij dat gedaan heeft op 9 maart 2011 naar aanleiding van de protesten van de 20-februari beweging. Het moet een toespraak zijn waarin hij de mensen geruststelt, maatregelen aankondigt de verantwoordelijken voor corruptie en voor wanbeleid te vervolgen en de activisten vrij te laten.

Zal Marokko dan niet in dezelfde cirkel blijven draaien: telkens als er een crisis is, is het aan de koning om in te grijpen om er een einde aan te maken?

Mohammed Masbah: Dat is een kortetermijnoplossing. Natuurlijk moeten er oplossingen gevonden worden die op lange termijn werken. Volgens mij is het cruciaal het vertrouwen in de politiek te herstellen. Dat doe je door de verkozen instellingen hun rol te laten spelen. Er zou geen inmenging mogen zijn.

De blokkering van de vorming van de regering die zes maanden heeft geduurd na de verkiezingen van oktober 2016, was nefast. Dat heeft geleid tot een zwakke regering die geen enkele geloofwaardigheid geniet bij de publieke opinie en die dus ook geen daadkracht heeft.

De redenen die geleid hebben tot de protesten van de 20-februari beweging zijn niet veranderd. De situatie is er niet veel slechter op geworden, maar is ook niet verbeterd. Zelfs de nieuwe grondwet wordt niet toegepast. Er is een algemeen gevoel dat we teruggekeerd zijn naar de periode van voor het uitbreken van de Arabische lente in 2011.

De arrestaties, het feit dat activisten blootgesteld werden aan verbaal en fysiek geweld zoals een van hun advocaten onlangs liet weten, zijn praktijken die niet meer zouden mogen gebeuren gezien de internationale verdragen die Marokko ondertekend heeft en de nationale wetgeving op dat vlak.

Autoriteit en verantwoordelijkheid

Wat is de invloed van het protest in het Rif-gebied op de rest van het land?

Mohammed Masbah: Er is veel begrip voor de eisen van de betogers en er zijn regio’s die op straat zijn gekomen in solidariteit met het protest in de Rif. Er zijn natuurlijk ook mensen die bang zijn dat Marokko verglijdt naar toestanden zoals die in Syrië bijvoorbeeld of die tegen de protesten zijn omdat hun belangen met die van de staat samenvallen.

Het is wel belangrijk te signaleren dat Marokko veranderd is, zowel sociologisch als cultureel. Er is om te beginnen de bevolkingssamenstelling. Het aandeel van de jongeren daarin is enorm groot geworden. De werkgelegenheidsmarkt kan al die jongeren niet absorberen.

‘De autoriteit van de vader is veranderd, autoriteit betekent verantwoordelijkheid en die wordt gelinkt aan verantwoording’

Een ander probleem dat zich stelt, is dat langer studeren je kansen om aan werk te geraken verkleint. En als je werk vindt dan is het tegen een loon dat veel lager is dan je scholingsgraad. Iemand met een master kan werk vinden voor een maandelijks loon van slechts tweeduizend of drieduizend dirham (tweehonderd tot driehonderd euro).

Een belangrijke culturele verandering, sinds de Arabische Lente, is de cultuur van mensenrechten die nu veel meer gekend en gedeeld zijn dan vroeger. Dankzij de sociale media zijn mensen in contact zijn met de buitenwereld.

Er zijn ook microscopische veranderingen, op het niveau van het gezin bijvoorbeeld. Het begrip autoriteit is niet meer wat het was dertig of veertig jaar geleden. De autoriteit van de vader is veranderd. Het begrip patriarchaat is veranderd. Autoriteit betekent verantwoordelijkheid en verantwoordelijkheid wordt gelinkt aan verantwoording.

Nu staat Nawal Ben Aissa, een vrouw, aan het hoofd van het protest.

Mohammed Masbah: Dit is ook een teken dat de relaties tussen mannen en vrouwen veranderd zijn. Vrouwen zijn opvallend aanwezig in deze protestbeweging. Ze steunen het protest en komen mee op straat om te betogen. En dat is merkwaardig in een regio die bekend staat als zeer conservatief.

En wat betekenen al die veranderingen?

Mohammed Masbah: Dat betekent dat de maatschappij rijper is geworden en dat is normaal want alle maatschappijen veranderen en worden rijper. En dat betekent dat mensen op hun verantwoordelijkheden worden gewezen.

Tot nu toe zijn de protesten vreedzaam verlopen. Het zijn positieve signalen en het is aan de staat om daar gebruik van te maken en er op een positieve manier mee om te gaan.