Internationaal stilzwijgen geeft Syrisch regime carte blanche

Tot eind mei verblijft Samar Yazbek in de schrijversflat van Passa Porta. Ze beschrijft deze stek als een oase van rust die ze zelf gecreëerd heeft.

Ze werkt hier immers aan haar volgende roman. Wanneer ik naar haar laatste boek, The Crossing, vraag, antwoordt ze glimlachend: ‘Beloof me niet te huilen, anders zal ik me ook niet kunnen bedwingen.’

Vrouw Onder Vuur is het hartverscheurende verslag van de eerste maanden van de revolutie. Yazbek pent er haar intiemste emoties, verborgen wensen en meest duistere gedachten neer in de rauwe stem van een vrouw wier wereld plots ondersteboven staat.

Naast haar eigen stem is ook die van de vele getuigen, slachtoffers en beulen te horen.

Uw vorige boek was een autobiografie en tegelijk ook de biografie van een volk. Was dat de bedoeling?

Syriërs moeten het hoofd bieden aan de bommen van el-Assad en het schrikbewind van de terreurgroepen.

Yazbek: Met Vrouw onder vuur wilde ik vooral verslag uitbrengen over het begin van de revolutie, want het was wel degelijk een grassroots revolutionaire beweging. Ik weet dat er stemmen zijn die beweren dat de opstand van meet af aan aangevuurd was door buitenlandse overheden. Dat klopt gewoon niet.

De Syrische revolutie is begonnen als een geweldloze democratische beweging. De getuigenissen in mijn boek tonen hoe een vreedzame beweging een waardiger leven eiste voor alle Syriërs, ongeacht hun geloof.

De manier waarop het regime van el-Assad reageerde was volledig buiten proportie en ook dat wilde ik duidelijk maken.

De wreedheid en het geweld dat het Syrische volk sindsdien over zich heen krijgt, is een rechtstreeks resultaat van twee factoren. Enerzijds de ongekende wreedheid van het regime en anderzijds het stilzwijgend toekijken van de internationale gemeenschap.

Gestolen revolutie

Yazbek: Enkele maanden na het begin van de revolutie ben ik teruggekeerd naar Syrië, ik dacht immers dat de bevrijding begonnen was en wilde mee het land heropbouwen. Er was toen nog geen sprake van ISIS of Jubhat an-Nusra of andere groepen.

Ik wilde getuigenissen verzamelen van de strijders van het eerste uur. Ook wilde ik tonen hoe de revolutie begonnen was en daarna gestolen was.

Het is belangrijk dat de wereld beseft in welke mate het regime van el-Assad verantwoordelijk is. Even schuldig is overigens de internationale gemeenschap zelf. Want die kijkt met lede ogen toe hoe het Syrische volk vier jaar lang gebombardeerd en onder de knoet gehouden wordt.

Deze omstandigheden creëerden de ideale context voor het sectarische denken waarin Syrië nu beland is. Terwijl het aanvankelijk geen strijd was tussen soennieten en alawieten.

Oorlog zonder grenzen

Yazbek: Wat mij een raadsel blijft, zijn de open grenzen naar Syrië. Het is toch merkwaardig dat de buurlanden zomaar vrije toegang verleenden. Zo werd Syrië een magneet voor iedere strijder, jihadist en andere vechtersbaas die daar vrij spel kreeg om zijn frustraties te botvieren.

Het binnenland is een slagveld. Het regime neemt de bombardementen voor zijn rekening terwijl de jihdisten de beschaving wegvagen. En het volk zit geklemd tussen deze twee bruten.

Hoe gaat het volk hier mee om met deze brutaliteit, reageren de Syriërs überhaupt?

Yazbek: Het volk is hulpeloos en gaat hieraan ten onder. Syriërs leven nu onder een militair bewind en moeten het hoofd bieden aan de bommen van el-Assad aan de ene kant en aan het schrikbewind van de jihadistische terreurgroepen anderzijds.

Wanneer ISIS een stad inneemt, gaat dat gepaard met onvoorstelbaar geweld en de gewone man is bang. De terreurgroep legt zijn wetten op en iedereen gehoorzaamt om in leven te blijven.

Vandaag staat ISIS aan de poorten van Palmyra (archeologische site en Unesco werelderfgoed) en ik ben ervan overtuigd dat ze deze oude stad volledig zullen verwoesten. En de wereld kijkt zwijgend toe.

Het regime heeft chemische wapens ingezet en de wereld blijft stil. Bij dit ongehoorde staatsgeweld komt nog eens de woeste wreedheid van de jihadistische groepen. Het Syrische volk? Heel Syrië is verscheurd, aan stukken gereten.

Op dit moment is overleven de enige prioriteit. Los van de bombardementen, kampt het volk met extreme hongersnood, diefstal en andere misdaden. Mensen zitten in een benarde situatie en hebben zelf zeer weinig in de hand.

Wat zou u willen dat er vanuit de internationale gemeenschap ondernomen wordt?

De oorzaak van het terrorisme is klaar en duidelijk: Bashar el-Assad werd geen duimbreed in de weg gelegd.

Yazbek: De wereld ziet slechts één beeld, dat van het terrorisme. Maar dat is niet het hele plaatje. Er is ook een andere werklijkheid die je niet te zien krijgt. Ik heb het over de gewone mensen die dat alles moeten ondergaan.

De oorzaak van het terrorisme is klaar en duidelijk: Bashar el-Assad werd geen duimbreed in de weg gelegd, dat is de reden die de terroristen geven voor hun aanwezigheid. Zij beweren immers de Syrische president te willen verdrijven, maar dat is klaarblijkelijk niet gelukt.

Toch kan ik niet zeggen dat el-Assad de grote overwinnaar is. Ik veronderstel dat hij de geschiedenisboeken zal ingaan als een grote oorlogsmisdadiger.

Wat betekent dit voor de toekomst van Syrië?

Yazbek: Door de voortdurende steun aan Bashar mogen we ervan uitgaan dat de oorlog zal blijven woeden. De recente akkoorden tussen de Verenigde Staten en Iran, de steun en toeverlaat van el-Assad, betekenen ongetwijfeld dat Iran ons land in zijn greep zal houden. Ook de steun aan de jihadistische groepen lijkt allesbehalve gestopt. En daarmee is de kous af, er zijn geen onmiddellijke perspectieven voor een betere toekomst. Deze strijdende partijen kunnen de oorlog ongemoeid voortzetten.

Syrië is verwoest, het volk is uit elkaar gebarsten, men kan amper nog van een land spreken. Wanneer zal el-Assad het opgeven?

Yazbek: Nooit, als hij het land wilde redden, dan had hij al iets ondernomen. Bovendien heeft hij gelijk gekregen. In het begin van de revolutie beweerde hij hoog bij laag dat het om terreurgroepen ging. Zijn repressie was naar eigen zeggen enkel gericht tegen terroristen.

El-Assad heeft nooit willen toegeven dat het volk in opstand kwam tegen hem. Intussen klopt zijn ingebeelde plaatje wel: in Syrië woedt een burgeroorlog en er zijn inderdaad terroristische groepen actief.

Deels is het nog steeds een volksopstand, maar zeker niet in het geheel. De huidige uitzichtloze toestand is grotendeels van internationale makelij.

De Verenigde Staten, Iran, Rusland en China zijn niet gebaat bij een echte vreedzame democratische volksbeweging in het Midden-Oosten. De strategische positie van Syrië is daarvoor te kostbaar.

Samen hebben ze ervoor gezorgd dat al deze terroristische groepen ongemoeid het land in konden.

In uw boek beschrijft u hoe Syrië en zijn bevolking fysiek, psychologisch, cultureel en materieel verwoest is. Wat is volgens u el-Assads einddoel?

Ik ben niet echt hoopvol dat er op korte termijn een oplossing uit de bus komt. 

Yazbek: Als erfgenaam van Hafez el-Assad, de dictator die gedurende veertig jaar de plak zwaaide, beschouwt hij Syrië als zijn privébezit. Hij kan ermee doen wat hij wil. Het land zal hem toebehoren, in welke staat dan ook. Zelfs als dit betekent dat de bevolking eraan ten onder gaat en het land letterlijk met de grond gelijk gemaakt is.

Ook de alawieten, aanvankelijk een zeer open gemeenschap, nemen deel aan het sektarische denken. Omdat ze de religie delen met el-Assad blijven heel wat alawieten hem trouw en strijden ze aan zijn zijde. Daar betalen ze echter een hoge prijs voor.

Het betreft immers een kleine minderheid en wanneer 200.000 alawieten sterven op het slagveld, is de hele groep letterlijk gedecimeerd. We (Yazbek zelf is ook alawiet, nvdr) zijn maar met een tweetal miljoen mensen.

Met andere woorden, niemand blijft gespaard in deze oorlog: alawieten noch de soennieten.

Ik ben niet echt hoopvol dat er op korte termijn een oplossing uit de bus komt. Hoogstwaarschijnlijk zal er een politieke oplossing gevonden worden, maar pas nadat het land volledig ten gronde gericht is.

Bent u van plan nog terug te keren naar uw vaderland?

Yazbek: Nooit meer! Ik kan niet terug. In het noorden zwaait ISIS de plak en als niet-soennietische loop ik daar gevaar. Bovendien maken ze iedereen die zich als seculier profileert af, zelfs wanneer het om soennieten gaat.

Het is sinds het einde van de lente in 2013 geleden dat ik er nog geweest ben. Op basis van de verslagen van die reizen heb ik mijn laatste boek, The Crossing, geschreven.

Uw vorige roman, Vrouw onder vuur, was al een verslag van de revolutie. Waarom wilde u hier een tweede boek over schrijven?

ISIS is niet de enige boosdoener in het Syrische verhaal.

Yazbek: Ik voelde me verplicht om een andere zijde van het Syrische verhaal te belichten, ISIS is niet de enige boosdoener in het verhaal. Mensen reageren vaak nogal heftig wanneer ik dit zeg.

Dit wekt misschien de indruk dat ik, nota bene een seculiere vrouw, deze extremistische monsters vergoeilijk. Maar dat klopt niet, alleen wil de wereld erop wijzen dat het staatsgeweld van het el-Assad regime evenveel schade aanricht.

Erger nog, de overheid heeft er met zijn gewelddadige repressie en zijn aloude verdeel-en-heers beleid voor gezorgd dat soennieten en alawieten met getrokken messen tegenover elkaar staan.

Het lijkt erop alsof het beeld van de barbaarse ISIS-strijders netjes past in de verbeelding van wat een Arabier is en de wereld heeft kennelijk geen zin om dit beeld in vraag te stellen.

Wat kunnen we doen om het Syrische volk te helpen?

Yazbek: Als journaliste kan je over Syrië berichten, maar dan wel over de verschillende aspecten, niet alleen over ISIS. Het belangrijkste is dat we de waarheid vertellen.

Namelijk dat er een verschil is tussen Syrië en ISIS en dat deze terreurgroep het rechtstreekse resultaat is van het beleid van el-Assad. Ook de steun van de internationale gemeenschap aan het regime heeft hiertoe bijgedragen.

We moeten het middenveld steunen en ervoor zorgen dat zjin stem gehoord wordt door de Verenigde Naties. Meer kunnen we helaas niet doen.

Voor tickets en informatie over Meet Samar Yazbek, author in residence op 21 mei bij Passa Porta zie www.passaporta.be