Srećko Horvat: ‘Wie vanuit de marge protesteert, zal niets bereiken’

De Kroatische filosoof Srećko Horvat, die samen met onder andere Yanis Varoufakis de beweging DiEM25 oprichtte, sprak vorige week in het Kaaitheater over de nood aan subversie om zowel in Europa als in Trumps Amerika voor echte verandering te zorgen. Gie Goris legde hem daarover een aantal vragen voor.

  • Horvat: 'Het is de eerste keer sinds de val van de Berlijnse muur dat we een dergelijke herschikking van de wereldmacht meemaken. Dit kan desastreuze ecologische gevolgen hebben, maar het kan ook uitdraaien op oorlog'
  • CC Oliver Abraham (CC BY-NC-ND 2.0) Horvat: 'Progressieve krachten aan beide kanten van de Atlantische Oceaan moeten elkaar de hand reiken, want de dreiging van oorlog, van ecologische drama’s of van een nog grotere vluchtelingencrisis zijn problemen die je niet op nationale schaal kan aanpakken' CC Oliver Abraham (CC BY-NC-ND 2.0)
  • CC ARGEkultur (CC BY-NC-ND 2.0) Horvat: 'Mensen zijn vandaag bereid zijn hun verschillen aan de kant te schuiven om samen een echt alternatief op te bouwen. Dat geeft me hoop. CC ARGEkultur (CC BY-NC-ND 2.0)

Tijdens de lezing stelde Horvat dat de protesten tegen Trump hoopgevend waren, zowel in omvang, verspreiding als snelheid. Maar het gaat niet enkel om Trump, en protest volstaat niet om de werkelijkheid te veranderen, zegt Horvat. ‘Als je een systeem wil wijzigen, moet je het eerst treffen in het hart van zijn functioneren. We moeten dus de kapitaalbewegingen lamleggen als we dit financiële kapitalisme willen stoppen.’

Hij gebruikte het beeld van vluchtelingen in Griekenland die weigerden om nog langer te kamperen naast de treinsporen, maar er integendeel voor kozen hun tenten op te stellen op de sporen -en op die manier de goederenstroom, die vanuit China via de haven van Pireaus, die grotendeels in Chinese handen is, naar de rest van Europa te blokkeren. Een kortstondige staking van taxichauffeurs als protest tegen de moslimban van Trump komt in die buurt, zegt Horvat, maar er is veel meer nodig.

Kunt u de politieke logica van deze Amerikaanse regering al distilleren uit de tsunami aan verklaringen, decreten en andere acties tijdens zijn eerste veertien dagen aan de macht?

‘De prioriteit is dat we moeten duidelijk maken dat Trump niet degene is die de anti-establishment stem vertegenwoordigt’

Srećko Horvat: De prioriteit is dat we moeten duidelijk maken dat Trump niet degene is die de anti-establishment stem vertegenwoordigt. Daarnaast moeten we ook veel meer aandacht geven aan andere mensen die zijn regering mee bevolken of richting geven. Mensen als Peter Thiel, bijvoorbeeld, de miljardair die PayPal oprichtte, als eerste investeerde in Facebook en verschillende hefboomfondsen opzette, en die nu een belangrijk adviseur voor Trump is.

Trump maakt geen einde aan de establishmentcultuur, maar brengt een nieuw establishment aan de macht; Clinton stond voor het establishment dat we de afgelopen jaren kenden: Goldman Sachs, Citibank en anderen zoals Mark Zuckerberg en Elon Musk. De nieuwe elite van Trump is nu bezig om haar plaats te zoeken en te vinden in de nomenclatuur van de Amerikaanse staat, en ervoor te zorgen dat de geldstromen in hun richting verlegd worden.

Dé grote vraag is waar het beleid van deze regering naartoe leidt. We hebben gezien dat één telefoontje van Trump met Australië volstaat voor een politieke tsunami Down Under. Idem met China en het telefoontje naar Taiwan. Het is de eerste keer sinds de val van de Berlijnse muur dat we een dergelijke herschikking van de wereldmacht meemaken. Dit kan desastreuze ecologische gevolgen hebben, want dit establishment bestaat uit klimaatontkenners. Maar het kan ook uitdraaien op oorlog: kijk maar naar de aanpak van China, het overlaten van de Balkan aan Rusland, zijn ideeën over de Navo.

CC Oliver Abraham (CC BY-NC-ND 2.0)

Horvat: ‘Progressieve krachten aan beide kanten van de Atlantische Oceaan moeten elkaar de hand reiken, want de dreiging van oorlog, van ecologische drama’s of van een nog grotere vluchtelingencrisis zijn problemen die je niet op nationale schaal kan aanpakken’

Komen activisten dan in de situatie terecht dat ze de oude elite moeten steunen in hun verzet tegen de nieuwe, rechtse elites -die overigens niet alleen in de VS aan de macht komen of dreigen te komen? Of is er een derde weg, waarin afstand nemen van de oude elites en verhevigd verzet tegen de nieuwe gecombineerd worden?

Srećko Horvat:  We moeten ons uiteraard niet verbinden met de oude elites. En al zien we het aan de macht komen van Trump als het aanbreken van duistere tijden, toch opent die machtsovername ook heel wat mogelijkheden. Met Hillary als president zou je nu niet die massale demonstraties of occasionele stakingen zien -al denk ik dat we moeten streven naar een algemene staking om echte macht in te brengen.

‘Het fenomeen van Trump aan de macht werd mee gecreëerd door de politiek waar Hillary Clinton voor stond’

Tegelijk moeten we voor ogen houden dat het fenomeen van Trump aan de macht mee gecreëerd werd door de politiek waar Hillary Clinton voor stond. In de DNC-leaks vind je bewijzen dat het Democratische establishment er alles aan wou doen om Donald Trump als Republikeins presidentskandidaat te krijgen -omdat ze ervan overtuigd waren dat zo’n clown makkelijker te verslagen zou zijn door Hillary. In de Podesta-e-mails lees je dan weer dat de partij verantwoordelijk is voor het blokkeren van Bernie Sanders -ook al ben ik ervan overtuigd dat hij betere kansen gehad had om Trump te verslaan dan Clinton.

De energie van Occupy Wall Street moet weg van het heilloze horizontalisme en moet zich vertalen in een nieuwe politieke beweging, in nieuwe stakingen, en hopelijk ook in een fundamentele verschuiving in de politieke macht en leiding van de Democratische Partij -zoals dat eerder gebeurde met Jeremy Corbyn in de Labour Party in Groot-Brittannië of met Benoît Hamon in de PS in Frankrijk.

Maar zo een fundamentele politieke transformatie moet plaatsvinden in een erg gefragmenteerd politiek landschap van “links” Amerika, waar bovendien een dramatische terugval plaatsvond van georganiseerde arbeidsbewegingen. Dat laatste maakt het enorm moeilijk om echte stakingen te organiseren en vol te houden. En van korte, symbolische acties gaat de macht niet wankelen, laat staan vallen.

Srećko Horvat: Dat is waar, maar in Groot-Brittannië hield ook niemand het voor mogelijk dat de Blair-Labour Party hervormd kon worden tot een linkse partij, en toch gebeurde het plots. En ik denk dat dit het moment van de unieke kans is voor de Democraten in de VS. Maar de Amerikanen kunnen het niet alleen, net zomin als de Europeanen. Progressieve krachten aan beide kanten van de Atlantische Oceaan moeten elkaar de hand reiken, want de dreiging van oorlog, van ecologische drama’s of van een nog grotere vluchtelingencrisis zijn problemen die je niet op nationale schaal kan aanpakken, ook niet met progressieven aan de macht.

Hebt u meer creatieve ideeën dan de staking om het systeem te doen stoppen of ontsporen? En is het terugtrekken uit het systeem -waarvoor u expliciet niet wil pleiten- toch niet een manier om een systeem, dat zo diepgaand gebouwd is op consumentisme en financialisering, te blokkeren?

Srećko Horvat: Ik ben geen linkse messias en heb dus geen lijstje met geniale oplossingen. Maar in plaats van op de sporen van de trein te gaan zitten, kan je bijvoorbeeld ook opteren om eigenaar te worden van de trein. Dat is wat de Chinezen doen: zij zijn -letterlijk- eigenaar van de eerste trein die van China naar Londen reed, op 70 dagen. Zij gebruiken de economische crisis in Europa, grotendeels het resultaat va de soberheidspolitiek, en het gebrek aan een Europese buitenlandpolitiek om hun eigen positie te versterken.

‘Het is onze verantwoordelijkheid om een duurzaam alternatief voor deze crisis uit te werken en voor te stellen’

Met DiEM25 proberen we daarom nu een eigen Europese New Deal te ontwikkelen. We willen tegenover de nationalistische internationale, met onder andere Trump, Le Pen, Farage en Wilders, een echt progressieve internationale te plaatsen. Als de nationalisten beweren dat vluchtelingen en migranten verantwoordelijk zijn voor de werkloosheid, dan moeten linkse, sociaaldemocratische, liberale en groene partijen samen een concreet economisch plan op tafel kunnen leggen waarmee ze aantonen hoe ze bijkomende banen gaan creëren, hoe ze gaan zorgen voor investeringen, hoe de massale de-industrialisering een halt toegeroepen kan worden, hoe ze zullen omgaan met technologie en een universeel basisinkomen…

Het is onze verantwoordelijkheid om een duurzaam alternatief voor deze crisis uit te werken en voor te stellen.

CC ARGEkultur (CC BY-NC-ND 2.0)

Horvat: ‘Mensen zijn vandaag bereid zijn hun verschillen aan de kant te schuiven om samen een echt alternatief op te bouwen. Dat geeft me hoop.

En hoe zorg je ervoor dat een plan van DiEM25 niet gewoon het zoveelste alternatief is, terwijl we al vijftig tinten alternatieven hébben?

Srećko Horvat: Ik vind in elk geval dat die vijftig tinten alternatieven geen aanleiding mogen zijn tot politieke masturbatie ter linkerzijde -zoals veel te vaak gebeurt. DiEM25 wil zich niet positioneren als de voorhoede, maar als een platform en een infrastructuur voor diverse partijen, vakbonden en intellectuelen die al aan de weg timmeren. Zo een brede alliantie was net waarin de generatie van de jaren dertig niet in geslaagd is. Links was toen vooral bezig met sektarische discussies, waarin het zo goed is, terwijl rechts intussen aan de macht komt. Onze ervaring is dat mensen vandaag bereid zijn om hun verschillen aan de kant te schuiven om samen een echt alternatief op te bouwen. Dat geeft me hoop.

Uw standpunt is dat subversie vertrekt van diepgaande kennis van het systeem dat je wilt bestrijden, en van de capaciteit om de logica en instrumenten van dat systeem in te zetten om het van binnenuit onderuit te halen. Dat lijkt op een goede omschrijving van wat Islamitische Staat doet: ze zijn meesterlijk in het gebruik van traditionele én sociale media om de westerse maatschappijen aan te vallen die deze media voortbrengen. Tegelijk zegt u dat terrorisme geen subversie is, omdat het vooral resulteert in het verharden en versterken van het systeem -zie de Duitse reactie op de Rote Armee Fraction en de internationale reactie op Al Qaeda en IS.

‘Net als IS zorgde ook de aanslag van 9/11 van Al Qaeda voor nieuwe en sterke argumenten voor de machthebbers in het Westen om nog meer landen in het Midden-Oosten binnen te vallen en te bezetten’

Srećko Horvat: IS is subversief op een manier die vergelijkbaar is met Trump, die het begrip “het volk” gebruikte om aan de macht te komen. Ook 11 september 2001 was een subversie door de keuze van een sterk symbolisch doelwit. Maar net als IS zorgde ook die actie van Al Qaeda voor nieuwe en sterke argumenten voor de machthebbers in het Westen om nog meer landen in het Midden-Oosten binnen te vallen en te bezetten.

Deze “negatieve subversies” werken dus contraproductief, maar moeten wel geplaatst worden in een veel ruimere context van historische ervaringen. Afghanistan, Iran en Irak, bijvoorbeeld, waren seculiere, democratische landen voordat het Westen er intervenieerde. Een deel van de problemen die uiteindelijk tot terrorisme leiden werd, met andere woorden, door ons gecreëerd. Idem met kolonialisme: het is nu dat de periode van eenvoudige extractie van rijkdom uit de kolonies definitief voorbij is, dat Europa implodeert.

Om te vermijden dat het systeem daden van subversie kan isoleren en uitschakelen met de instemming van de meerderheid, moeten die subversieve bewegingen deel uit maken van het centrum. Maar vaak worden ze gewelddadig omdat ze geen ruimte vinden in dat centrum.

Srećko Horvat: Dat dilemma is niet onvermijdelijk. Wikileaks, bijvoorbeeld, is een kleine organisatie die met zeer beperkte middelen toch de geschiedenis van richting doet veranderen. Of neem iemand als Oliver Stone, een grote naam in Hollywood die toch een film maakte over Edward Snowden. Op het Subversive Festival in Zagreb vroeg een journalist hem een paar jaar geleden hoe hij subversief kon zijn terwijl hij aan de luchthaven opgepikt werd door een Peugeot-limousine, de sponsor van het festival dat jaar.

Mijn eigen standpunt is dat er geen probleem is met sponsoring zolang ik met het geld kan programmeren wat ik wil. Stone antwoordde: ‘Als ik een film wil draaien, heb ik auto’s, hotels en andere infrastructuur nodig. Hetzelfde geldt voor de revolutie. Wie sociale verandering wil teweegbrengen, moet deel worden van het systeem, alleen mag je dat niet doen op de manier waarop zo veel sociaaldemocraten dat gedaan hebben, namelijk door hun ziel te verkopen aan het systeem. Maar wie in de marge blijft zitten, zal niets bereiken.

 

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.