‘Verstedelijking is niet te stoppen. En het is een prachtige kans op werk, duurzaamheid en menselijke ontwikkeling’

De Habitat-conferenties zijn uitzonderlijke momenten waarop de hele wereldgemeenschap zich buigt over de manier waarop de mensheid woont. De conferentie in Quito is de derde keer dat er een Habitat-conferentie plaatsvindt. De eerste ging door in 1976, in Vancouver. De tweede vond plaats in Istanboel, in 1996. In 1976 was 37,9 procent van de wereldbevolking stedeling. In 1996 was dat 50,1 procent, vandaag 54,5 procent.

Een tiental dagen voor de start van de conferentie in Quito was ondersecretaris-generaal voor Habitat III Kumaresh Misra in Brussel. MO* maakte van de gelegenheid gebruik om enkele vragen te stellen over de uitkomst van de conferentie die op 17 oktober is gestart.

Als Habitat III een succes wordt, dan is dat te danken aan…?

Kumaresh Misra: De basis voor het succes van Habitat III is gelegd door vooraf, na cosultatie van alle betrokkenen en oderhandelingen met alle landen, een tekst klaar te hebben die op de conferentie goedgekeurd zal worden. Het akkoord over de New Urban Agenda iseen enorme verworvenheid. En die doorbraak is er niet vanzelf gekomen. De laatste onderhandelingsronde in New York werd afgerond met een sessie van 38 uur onafgebroken onderhandelen.

De grote opdracht voor de conferentie in Quito is dan ook ervoor te zorgen dat dit akkoord uitgevoerd, gerapporteerd en opgevolgd wordt.

De vorige Habitat-bijeenkomsten blonken niet uit in concrete impact achteraf. Wat zou deze keer anders maken?

Kumaresh Misra: De globale context is veranderd. Twintig of veertig jaar geleden werden stad en verstedelijking nog gezien als een probleem voor de rijkere landen, terwijl het voor de ontwikkelingslanden eerder een te vermijden probleem leek. Vandaag wéten we dat urbanisatie niet meer te stoppen is. We kunnen er op voorbereid zijn, of we kunnen erdoor overweldigd worden, maar het is een uitdaging voor alle regio’s van de wereld. Verstedelijking wordt nu ook meer gezien als een economische kans.

‘Vandaag wéten we dat urbanisatie niet meer te stoppen is’

Toch zijn de engagementen en afspraken niet afdwingbaar?

Kumaresh Misra: Dat klopt.

Is de New Urban Agenda dan eerder een sensibiliseringstekst dan een beleidsdocument?

Kumaresh Misra: Neen, het is wel degelijk een beleidsdocument, waar iedereen zich vrijwillig -en na veel overleg en discussie- achter schaart. Het is een document dat zowel voor nationale -als lokale overheden toegevoegde waarde levert. Daarom geloof ik dat het echt effect zal hebben

In de tekst wordt een mooie toekomstvisie getekend. ‘Het gelijke gebruik en genot van steden, gemeenten en dorpen’ wordt in het vooruitzicht gesteld, ‘met de bedoeling inclusiviteit te garanderen en te verzekeren dat alle huidige en toekomstige generaties, zonder welke discriminatie dan ook, rechtvaardige, veilige, gezonde, toegankelijke, veerkrachtige en duurzame steden en menselijke nederzettingen kunnen bewonen en voortbrengen.’ Te mooi om waargemaakt te worden, toch?

Kumaresh Misra: Het is een globaal akkoord met een omvattende toekomstvisie, dat klopt. Maar het echte werk zal beginnen na de conferentie, wanneer kleine en grote steden in het Zuiden en het Noorden die principes in reële stadsplanning gaan omzetten. De concrete uitdagingen, de concrete mogelijkheden en de concrete prioriteiten zullen verschillen tussen zeg maar Brussel en Bangalore, of Antwerpen en Abidjan, maar de New Urban Agenda zal voor iedereen wel richtinggevend zijn.

De vijf punten die Joan Clos, de voorzitter van Habitat III, altijd naar voren schuift als voorwaarden om van dit proces een reëel veranderingsproces te maken, zijn:

• er moet een nationaal stedelijk beleid zijn
• lokale besturen moeten regels en wetten hebben waarbinnen zij zich kunnen bewegen, en versterk de decentralisering van de macht zodat steden hun eigen beleid kunnen voeren
• de stadsplanning moet door goede experts gedaan worden
• zorg dat de lokale besturen over voldoende financiële middelen beschikken
• voorzie tijdig en goed geplande uitbreiding van bestaande steden, want ze zullen blijven groeien

Deze opsomming geeft de benadering van Clos en van Habitat goed weer. De kritiek is dat er te veel op planners gerekend wordt en te weinig naar bewoner geluisterd.

Kumaresh Misra: Stedelijke overheden hebben vaak op de eerste plaats gemikt op het voorzien van diensten voor de bevolking: elektriciteit, vuilnisophaling, onderwijs, veiligheid, …Waar veel minder aandacht voor was, was het creëren van tewerkstelling. Nochtans zijn goede banen de beste manier om al die andere problemen van de stad aan te pakken. Daarom legt Habitat III ook een ernstige klemtoon op de medewerking van de private sector en op maatregelen die overheden kunnen nemen om ondernemingen in hun gebied te stimuleren. In die zin is de New Urban Agenda breder dan louter stadsplanning. Hij gaat ook over duurzame economische groei, bijvoorbeeld.

Participatie voor ondernemingen wordt dus belangrijker, maar voor burgers staat die niet voorop. Pleit Habitat ook voor het uitbesteden van dienstverlening aan privé-ondernemingen?

Kumaresh Misra: De overheid zal zeker een belangrijk rol in dienstverlening blijven hebben, zeker tot de privésector er klaar voor is om die taak over te nemen.

Maar is dat het doel, dat de overheid zich zo veel mogelijk terugtrekt uit voorzieningen en dat overlaat aan de privé?

Kumaresh Misra: Dat is niet vastgelegd in de New Urban Agenda, het is iets dat de nationale of lokale overheden moeten uitmaken. Er is geen uniform antwoord op deze vragen. Wat wel duidelijk gesteld wordt, is dat de lokale overheden meer mogelijkheden, ruimte en middelen moeten krijgen om lokaal beleid te kunnen voeren. Op dat vlak is er op veel plaatsen nog veel werk.

Op Habitat III zijn die lokale overheden niet formeel vertegenwoordigd, tenzij de nationale regeringen hen uitgenodigd hebben als deel van de delegatie.

Kumaresh Misra: Het is nu eenmaal een VN-conferentie. Maar op de voorbereidende vergaderingen hebben we de lokale besturen zo veel mogelijk betrokken en hun verwachtingen en behoeften beluisterd. Maar het akkoord zal uiteindelijk door nationale regeringen ondertekend worden, dat klopt.

In de voorbereidende tekst voor Habitat III werd nogal wat aandacht gegeven aan het verhogen van de economische waarde van vastgoed in de stad, met als argument dat de overheid daar ook een deel van haar dienstverlening door zou kunnen betalen. Leidt dat tot het verder privatiseren van openbare ruimte?

Kumaresh Misra: Dat is zeker niet de intentie achter de teksten van Habitat. Om te beginnen geloven we dat er méér openbare ruimte moet komen. Het effect van meer en betere openbare ruimte is dat de privé-eigendom daarrond in waarde toeneemt. De stad moet vervolgens een deel van die meerwaarde kunnen gebruiken om al haar stedelijke functies te kunnen betalen.

‘Het effect van meer en betere openbare ruimte is dat de privé-eigendom daarrond in waarde toeneemt’

Ik besef dat waardevolle openbare ruimte altijd gevaar loopt om geprivatiseerd te worden, op formele wijze of niet. Maar het is juist de taak van de stedelijke overheid om die ruimte te beschermen en te ontwikkelen.

Burgemeesters en stedelijke overheden profileren zich ook steeds meer als voortrekkers in de transitie naar een duurzame en klimaatneutrale toekomst.

Kumaresh Misra: Uiteraard. Densiteit en nabijheid -de economie van agglomeraties- zorgt voor minder energieverbruik én voor betere, en tegelijk goedkopere, dienstverlening. Maar daarvoor is dus goede stadsplanning nodig.

De grote uitdaging is om deze processen over de lange termijn te kunnen plannen en uitvoeren, over de cycli van verkiezingen heen. Dat is dan ook de waarde van een mondiaal akkoord over een agenda voor de steden van de toekomst.

De uitdagingen van verstedelijking zijn zo enorm en zo urgent, dat niemand zich uitstel kan permitteren. Dat geldt voor de ecologische aspecten, maar ook voor de economische en sociale aspecten. In het verleden werd er niet gepland, en dus trokken mensen hun plan in nformele nederzettingen, slums. Vandaag worden alle steden uitgedaagd om de problemen voor te zijn en te zorgen dat ze voorbereid zijn op meer mensen en op duurzame oplossingen.

Maar de steden beginnen na Habitat III niet met een wit blad. Ze hébben al slums en vaak miljoenen mensen in informele nederzettingen. Moeten ze die problemen niet eerst oplossen?

Kumaresh Misra: We hebben niet de luxe om de dingen een voor een te doen. We zullen tegelijkertijd werk moeten maken van het remediëren van wat er in het verleden misliep én plannen voor de toekomst. De verstedelijking zal niet wachten om zich te voltrekken.

Van waar gaan de middelen daarvoor komen?

Kumaresh Misra: Er is de Addis Abeba Action Agenda, die vorig jaar afgesproken werd. Die voorziet de inzet van zowel officiële ontwikkelingshulp als private investeringen voor het halen van de duurzame ontwikkelingsdoelen.

De officiële ontwikkelingshulp daalt bijna overal en de belofte dat de privésector de echte hoofdsom van de investeringen in ontwikkeling zal dragen, is rethoriek maar geenszins tastbare realiteit.

Kumaresh Misra: We moeten gewoon leren om de zaken om te draaien. We kunnen niet langer eerst de middelen vragen en dan met de projecten komen. Vandaag moeten we eerste realistische en duurzame en professionele plannen maken, dan zullen de middelen daarvoor wel gevonden worden.