VN-topvrouw: ‘Vrouwen voelen zich bedrogen door Boko Haram’

Liz Kpam Ahua is afkomstig uit Nigeria en werkt voor UNHCR, de VN-vluchtelingenorganisatie. Zij toert momenteel Europa rond om aandacht te vragen voor de honderdduizenden vluchtelingen in Nigeria, de Centraal-Afrikaanse Republiek en diens buurlanden.

‘We zitten in ernstige geldproblemen’, zegt ze in haar gesprek met MO*. Beide crisissen zijn voor velen een ver-van-mijn-bed-show en dat heeft impact op het geld dat de VN-organisatie ontvangt om de ergste nood te ledigen. ‘We hebben amper 1 % van de beloofde fondsen voor de Centraal-Afrikaanse Republiek ontvangen. Voor Nigeria is amper 12 % van het geld binnen. Straks zakt ons hulpprogramma in elkaar.’

Hoe is het met de regio van Boko Haram gesteld, twee jaar nadat zij er de Chibok-meisjes ontvoerden?

Liz Ahua: Ik heb in februari kampen bezocht in Adamawa en Maiduguri en vluchtelingen ontmoet die teruggekeerd waren uit Kameroen. In Adamawa heb ik vooral gesprekken gehad met ontheemden in eigen land. Alles weliswaar onder bescherming van militairen, want de regio is te onveilig. De autoriteiten waren extra op hun hoede, omdat Boko Haram net een kamp geïnfiltreerd had.

De mensen die ik sprak, waren logischerwijs bezorgd om hun dringende noden: voedsel –dat onvoldoende aanwezig was– water, onderdak, veiligheid en de mogelijkheid om huiswaarts te keren zodat ze voor zichzelf konden zorgen. Opvallend genoeg vroegen alle vrouwen, zonder één uitzondering, om scholing voor hun kinderen.

Ligt het onderwijs inderdaad plat in de streken onder controle van Boko Haram?

Liz Ahua: Boko Haram, wat volgens sommigen staat voor ‘Westerse educatie is slecht’, heeft er inderdaad voor gezorgd dat er in Borno State al twee jaar lang geen enkele school meer open is. Hoe kon het dat vrouwen die dergelijke oproep ooit steunden, mij nu vroegen om scholing voor hun kinderen? ‘We zijn bedrogen’, zegden ze, ‘door Boko Haram. Ons leven is er allesbehalve op verbeterd en onze kinderen worden gebruikt als menselijke bommen’.

Zelfs zonder Boko Haram stuurden vrouwen in Noord-Nigeria niet graag hun dochters naar school.

Liz Ahua: Dat klopt. Door de band zijn Noord-Nigeriaanse vrouwen meestal actief op het land of blijven ze thuis voor het huishouden. In hun ogen was er voor meisjes geen toekomst na de schoolbanken. Een huwelijk gaf uitzicht op een beter leven en liefst dan nog op jonge leeftijd. Alle vrouwen die ik ontmoette, hadden minstens 6 kinderen en waren allen onder de veertig. In Noord-Nigeria trouwen meisjes traditioneel vanaf hun twaalfde en tegen de leeftijd van 35 jaar hebben ze zes tot acht kinderen. Dat is althans de traditie. Maar nu ze verder zien dan hun directe omgeving, niet in het minst sinds ze op de vlucht zijn gegaan, is hun kijk op het leven aan het veranderen. Ik zeg niet dat ze opkomen voor hun volle rechten, maar ze willen wel scholen, gezondheidscentra en opportuniteiten.

Zegt u nu dat vluchten een kans is?

Liz Ahua: Het lijkt hardvochtig, maar zelfs in de meest penibele omstandigheden liggen kansen. Zelfs wanneer gemoord wordt of honger geleden, proberen mensen kansen te grijpen.

Waarom is er behalve voor Chibok-meisjes zo weinig aandacht voor Nigeria, laat staan voor de vluchtelingen in de Centraal-Afrikaanse Republiek? Heeft het te maken met religie?

Liz Ahua: Ik volg de crisis in de Centraal-Afrikaanse Republiek al zes jaren en die heeft de aandacht van de wereld nooit lang vastgehouden. Dat heeft weinig te maken met het godsdienstige aspect van de burgeroorlog. Het is trouwens pas in 2013, toen Seleka zich dermate misdragen hebben en de woonst van tegenstanders binnenvielen en zelfs kinderen afmaakten, dat een deel van de bevolking zich tegen hen gekeerd heeft en Islam met wreedheden is gaan associëren. Voordien leefden de verschillende religieus erg goed samen. Het was vooral wanbestuur, hebzucht, corruptie en gebrek aan infrastructuur die het land in de dieperik hadden gestort.

U heeft het nu over Nigeria?

Liz Ahua: (lacht) Neeneen, over de Centraal-Afrikaanse Republiek! Ondanks gelijkenissen, zoals u opmerkt, is de Nigeriaanse situatie toch anders. Zelfs onder de militaire dictatuur had je altijd wel een zeker leiderschap.

Het Nigeriaanse leger is zich ook te buiten gegaan aan grove mensenrechtenschendingen. Zolang de ordediensten hardhandig tewerk gaan, zal Boko Haram sympathie blijven opwekken en is het dweilen met de kraan open. Toch?

Liz Ahua: Ik vind de Westerse (media-)aandacht zinvol om de vinger op mensenrechtenschendingen te leggen en op het wanbestuur in beide landen. Want onderling zijn Afrikaanse leiders niet geneigd elkaar op de korrel te nemen, ook al omdat iedereen zo druk doende is met zijn eigen problemen.

Toch kiezen wij voor een constructieve houding en willen wij de brug te slagen naar de Nigeriaanse overheid en vooral naar de bevolking. Gezien de mankracht van de politie in Nigeria kan die onmogelijk zo’n land in handen houden. Ik kan al amper geloven dat er 500.000 politiemensen zijn in Nigeria en zelfs als dat cijfer klopt, is het peanuts op een bevolking van 180 miljoen mensen. Ik heb een tijdlang in Zwitserland gewoond en daar had je één politieman per 500 inwoners. Hoe kan je verwachten dat de Nigeriaanse ordediensten terdege hun werk doen, als ze met veel te weinig zijn?

Wat stelt u dan voor?

Liz Ahua: Het geeft geen pas oppvervlakkige kritiek te spuien over mensenrechtenschendingen, als je niet de situatie terdege analyseert en met concrete verbetervoorstellen komt. Ja, het leger heeft zich schuldig gemaakt aan zware inbreuken tegen de mensenrechten en die individuen moet je voor de rechter brengen, als je daartoe de middelen vindt. Je hoeft daarom het hele systeem niet door het slijk te sleuren.

Staan roepen dat alles misgaat, brengt weinig zoden aan de dijk. Eén agent per 100.000 inwoners kan weinig aanvangen tegen terreur, banditisme of andere misdrijven. De Nigeriaanse overheid kan alle hulp gebruiken. Wil je de mensenrechten in de CAR verbeteren, dan moet je eerst een politie heropbouwen.

Nigeria heeft zijn nieuwe president democratisch verkozen. De regering in de CAR is bijlage niet zo geloofwaardig.

Liz Ahua: Er zijn democratische verkiezingen geweest, maar de mensen waren duidelijk niet opgewassen tegen de regeringstaken die ze wachtten. Een economie aanzwengelen en een land heropbouwen is een taaie klus, en daarbij kan je alle hulp gebruiken. Ook via informele weg proberen wij daarbij te helpen.

‘Hoe durft Europa ons de les te lezen over mensenrechten en vluchtelingen, als het zelf pushbacks organiseert’

Een laatste vraag. De documenten die we konden inkijken over UNHCR, luiden de alarmbel. ‘De aanhoudende povere financiering van UNHCR is in alle landen zorgwekkend’, staat er te lezen. Bent u een hopeloze vrouw?

Liz Ahua: (Lacht) Niet ik. Onze financiering is hopeloos! Voor de Centraal-Afrikaanse Republiek hadden we dit jaar bijvoorbeeld 350 miljoen USD gevraagd. We hebben amper 1 pct binnen en voor Nigeria hebben donoren nog maar 12 pct van de beloofde financiering volgestort.

Het geld dat we ophalen voor vluchtelingen wereldwijd, is doorheen de jaren min of meer gestaag gebleven, maar het aantal behoeftigen is sinds 2014 fors toegenomen. En vorig jaar zagen we die som ook plots slinken. Als dit voortgaat, moeten wij onze hulp terugschroeven en zitten we tegen het eind van dit jaar met gebroken hulpporgramma’s. Ik hoop dat het niet zover zal komen.

Komt dit door de groeiende aandacht voor de Syrische vluchtelingen?

Liz Ahua: Het ligt aan een combinatie van factoren. De hulp aan Syrische vluchtelingen is daar één van. Slabakkende economieën in donorlanden een ander. Voor sommige landen hebben we altijd al moeilijk steunfondsen gekregen. Nigeria is meer in de pers gekomen, dus dat ging altijd makkelijker dan de CAR.

Hoe vindt u dat Europa de Syrische vluchtelingencrisis aanpakt?

Liz Ahua: (aarzelt). We zijn een beetje in de war. Ik heb gesprekken gehad met de autoriteiten in de buurlanden die vluchtelingen uit Nigeria opvangen. Kameroen heeft er bijvoorbeeld 300.000 opgevangen en dat is een klein en arm land. ‘Hoe durft Europa ons de les te lezen over mensenrechten en vluchtelingen, als het zelf pushbacks organiseert’, is hun reactie. Ze zijn heel erg kritisch, op het randje van cynisch.

En uzelf?

Liz Ahua: Ergens begrijp ik dat Europeanen bang zijn om tezamen met vluchtelingen extremisten en terroristen te onthalen. Islam is voor velen een onbekende die angst inboezemt. Zeker na een aanslag als die in Brussel, zijn mensen bezorgd, en terecht. Anderzijds is de UNHCR net ontstaan als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Dat het nu rijke Europa met veel tegenzin Syriërs opvangt, kan er bij Afrikaanse leiders niet in. Bij mij trouwens ook niet helemaal.