‘Er is geen weg terug voor Catalonië’

In de weken naar aanloop van het referendum liepen de gemoederen hoog op. De centrale regering verklaarde het referendum niet alleen onwettig, ze dreigde ermee iedere ambtenaar die informatie verstrekt, lokalen ter beschikking stelt of brochures afdrukt, aan te houden. Het bleef niet bij gebalde taal, de politie arresteerde een aantal functionarissen waaronder de Catalaanse secretaris-generaal voor Economie.

Klokslag 10

Zulke intimidatie laten de Catalanen zich echter niet welgevallen. Tienduizenden trokken de straten op en sinds tien dagen maken ze hun groeiende woede elke avond kenbaar door om tien uur ‘s avonds vanop hun balkon of raam op potten en pannen te slaan.

Ondanks de afwezigheid van Spaanse vlaggen en spandoeken voor de nee-stem, zijn er wel degelijk Catalanen die geen voorstander zijn van een onafhankelijk Catalonië.

Naarmate Madrid de repressie opschroefde, groeide ook het aantal deelnemers van dit vreedzame protest.

Vanop mijn eigen terras zie ik zowel stokoude besjes op hun koekenpan slaan, als jongelui met deksel-cimbalen lawaai maken en alle generaties daartussen met metalen objecten op de reling van hun balkon bonken.

Dit weerhoudt bepaalde buurtbewoners er niet van loeihard het nationale (Spaanse dus) volkslied te draaien. Ondanks de afwezigheid van Spaanse vlaggen en spandoeken die aansporen tot een nee-stem, zijn er wel degelijk Catalanen die geen voorstander zijn van een onafhankelijk Catalonië.

Ga terug naar je eigen land!

In de aanloop naar het referendum is een gesprek over de volksraadpleging een succesvolle ijsbreker, alleszins met voorstanders ervan. Wanneer ik de uitbaatster van mijn stamcafé vraag naar haar mening, rolt ze met haar ogen en gebaart ze dat haar mond op slot is. Waarop een stortvloed aan argumenten tegen onafhankelijkheid volgt. Net als de meeste tegenstanders die ik daarna spreek, leidt ze haar in met: ‘Ik ben zelf Catalaanse en houd van mijn taal en mijn streek, maar…’

‘Dit referendum is kennelijk enkel bestemd voor separatisten en die laten niet toe dat je er een andere mening op nahoudt’

Volgens Ana (schuilnaam van de cafébazin) is het niet de centrale regering die haar berooft – dit was de afgelopen jaren een argument van het ja-kamp – maar de Catalaanse regering en zelfs het stadsbestuur van Barcelona zelf. Of ze haar nee-stem zal uitbrengen?

‘Wat voor zin heeft het. Heb je ook maar een affiche gezien van het nee-kamp? Dit referendum is kennelijk enkel bestemd voor separatisten en die laten niet toe dat je er een andere mening op nahoudt. Zelfs in mijn familie is het onmogelijk een beschaafd gesprek te voeren over de onafhankelijkheid van Catalonië.’

‘De weinige keren dat ik gepoogd heb mijn bezwaren te delen, werd mij de mond gesnoerd met de belachelijke zin: ga terug naar je eigen land!’

‘In de rest van Spanje komen we over als een stelletje fanatieke vaandelzwaaiers en voor idealistisch Europa zijn we dan weer moedige vrijheidsstrijders. Ik verzeker je dat er ook een hele groep is die zich helemaal niet geroepen voelt om op 1 oktober naar de stembus te trekken, wij hebben geen plek gekregen in dit referendum’, vertelt Ana me na sluitingstijd.

Barcelonees van eigen bodem

Tom Deforce, een Belg die al ruim 15 jaar in Barcelona woont en heel nauw betrokken is bij het lokale beleid van de stad valt de uitbaatster deels bij. ‘Het klopt dat de campagne eenzijdig gevoerd is. Er is een gebrek aan dialoog geweest waardoor bewoners die geen voorstander zijn minder aan bod komen. Ook de buitenlanders die hier wonen, kunnen hun stem niet uiten. Het gaat nochtans om een zeer grote groep.’

‘Er zijn meer dan twee kampen, het is heus niet zo zwart-wit als de campagne en de media doen uitschijnen. Ik ben overigens niet de enige in mijn omgeving die betreurt dat het hele proces fout loopt en dat Madrid zo repressief reageert. Ik ben zeker voorstander van een referendum, maar het moet wel wettig zijn en iedereen moet de kans en de tijd krijgen zijn mening te uiten.’

‘Het is normaal dat de breedste schouders de zwaarste lasten moeten dragen, anders is er nooit sprake van solidariteit en kunnen de armere streken wegrotten’

Deforce schaart zich overigens achter de mening van burgemeester Colau. ‘Mocht ik kunnen stemmen, zou ik niet gaan voor een onafhankelijk Catalonië. Wel zou ik, net als de burgemeester, opteren voor een confederaal model, waarbij de streek nog wel deel uitmaakt van Spanje en ook blijft bijdragen leveren aan de centrale regering.’

Een van de meest recurrente argumenten is precies die hoge bijdrage die van de Catalanen gevorderd wordt door Madrid en die de relatief rijke streek niet meer wil afstaan.

‘Het is normaal dat de breedste schouders de zwaarste lasten moeten dragen, anders is er nooit sprake van solidariteit en kunnen de armere streken wegrotten. Dat is voor mij althans niet de bedoeling. Wat ik wel begrijp, is de onvrede van vele Catalanen met de centrale overheid aan wie ze die belastingen betalen.

De Spaanse regering wordt immers geleid door de centrum-rechtse en Spaans-nationalistische Partido Popular (PP) terwijl die in het Catalaanse parlement slechts 11 van de 135 zetels behaalde. Het lijkt mij overigens dat de ja-stem vooral een proteststem is.’

Geen separatist, maar…

Op een terrasje tegenover de schoolpoort snuif ik de sfeer op en wissel ik af en toe een glimlach uit met bewoners die net gestemd hebben en die ervan uitgaan dat ik daar om dezelfde redenen zit. Een vrouw met een looprekje geeft me een schouderklopje en bedankt me in het Catalaans voor mijn komst. Ik heb het hart niet haar te zeggen dat ik niet mag stemmen en dat ik daar uit professionele interesse zit.

Xavier, een onbekende twintiger die net gestemd heeft en met vrienden en familie selfies neemt met de wachtrij als achtergrond, schuift aan bij mijn tafeltje. ‘Ik voel me al lang geen Spanjaard meer’, biedt hij ongevraagd aan.

‘Ik beschouw mezelf geen hardcore separatist, maar ik aanvaard het niet meer dat de corrupte minderheidspartij de PP van premier Rajoy het beleid bepaalt’

‘Ik beschouw mezelf niet als een hardcore separatist, maar ik aanvaard het niet meer dat een corrupte minderheidspartij [de PP van premier Rajoy] het beleid bepaalt in de streek waar ik woon.

Dat is gewoon niet democratisch. Daarom heb ik gestemd voor de onafhankelijkheid van Catalonië. Ik wil de toekomst van mijn land zelf bepalen en dat is nu niet het geval.’

Silvia (schuilnaam), de kokkin van het bejaardentehuis in de straat, valt hem bij. ‘Ik ben ook tegen het beleid van Madrid en vindt het onaanvaardbaar wat we van de centrale overheid moeten slikken, toch heb ik nee gestemd.’ Silvia en Xavier knikken instemmend, alsof ze net dezelfde stelling ingenomen hebben. ‘Dat is precies wat Catalonië is, het respect voor ieders mening, ongeacht of je voor of tegen stemt’, voegt de kokkin eraan toe.

Wanneer ik opper dat toch vooral het ja-kamp zichtbaarheid geniet binnen de stad en dat tegenstanders achter gesloten deuren hun beklag doen over het gebrek aan dialoog, gaan ze beiden in de verdediging. ‘Dat klopt helemaal niet, er is ruimte voor iedere stem. Ik heb overigens vrienden die tegen stemmen en dat niet onder stoelen of banken stoppen. Het maakt op zich niet uit, waar het vandaag om te doen is, is de mogelijkheid te kunnen stemmen.’

Ik heb gestemd!

De opkomst is groot, er staat een rij van ruim honderd meter, nochtans regent het en is het heilige uur van het middagmaal aangebroken. Het valt me op dat er geen overdaad aan Catalaanse vlaggen is, de meeste voorbijgangers spreken me overigens in het Spaans aan. Het extreme Catalaans-nationalistische sentiment blijft uit. Ik bevind me nochtans in Clot, een volks stadsdeel waar wekelijks informatiestanden opgesteld staan en evenementen georganiseerd worden door voorstanders van een onafhankelijk Catalonië.

‘Ik dacht eerlijk gezegd niet dat ik de mogelijkheid zou krijgen om mijn stem uit te brengen, het zou niet zo mogen zijn, stemmen zou een grondrecht moeten zijn’

Druppelsgewijs stappen de kiezers naar buiten en schuifelt de rij wachtenden geduldig naar de schoolpoort. Regelmatig komen er stemmers juichend naar buiten, duidelijk ontroerd en met beide vuisten in de lucht, als boksers die net twaalf rondes gewonnen hebben. De menigte juicht ze toe, voorbijrijdende automobilisten toeteren.

Een vrouw stapt resoluut naar de overkant en blijft scanderen dat ze gestemd heeft. Ik vertel haar dat ze me doet denken aan een bokser die als overwinnaar uit de ring stapt en vraag haar waarom ze zo geëmotioneerd is.

‘Kijk, kippenvel op mijn armen’, zegt Mireia met tranen in de ogen. ‘Ik voel me niet zozeer een bokser, maar wel een overlevende van een strijd’, voegt ze meteen toe. ‘Het zou niet zo mogen zijn, stemmen zou een grondrecht moeten zijn. Ik dacht eerlijk gezegd niet dat ik de mogelijkheid zou krijgen om mijn stem uit te brengen. Door alle hindernissen die de regering in Madrid heeft veroorzaakt, al het geweld dat haar politieagenten gepleegd hebben, was ik bang om te komen stemmen.’

Wat volgens haar de uitslag zal zijn, lijkt van ondergeschikt belang. ‘Het is belangrijk dat we onze stem kunnen uiten, dat we een idee krijgen van wat het Catalaanse volk wil. Of we massaal voor een onafhankelijke staat gaan, is een zorg voor later.’

Inclusieve aanpak

Om de dag af te sluiten wandel ik het districtslokaal binnen van de politieke organisatie Iniciativa per Catalunya Verds (ICV), die zichzelf definieert als een ecosocialistische, soevereine en pluralistische kracht. Net als andere politieke entiteiten schaarde ICV zich achter de huidige burgemeester Ada Colau.

‘Het repressieve optreden van Madrid heeft me overhaald om toch te stemmen. Al is het enkel om te tonen dat we hun geweld niet pikken’

Het lokaal van de districtsraad doet dienst als steunpunt voor stembusgangers. Montse Barnils, lid van de districtsraat van Sant Martí (waar Clot deel van uitmaakt) wordt omringd door een merkwaardige groep vrijwilligers.

Hoewel ze geen fan zijn van het referendum zoals het nu georganiseerd is, hebben ze het hele weekend in scholen doorgebracht om te voorkomen dat de politie de poort zou sluiten en die voor dag en dauw op pad zijn gegaan om informatie te verstrekken en de stembusgangers bij te staan.

‘Ik was aanvankelijk tegen het referendum en ik ben sowieso tegen de onafhankelijkheid’, zegt Francesc Consuegro, ‘maar het repressieve optreden van Madrid heeft me overhaald om toch te stemmen. Al is het enkel om te tonen dat we hun geweld niet pikken.’

Een van zijn belangrijkste bezwaren omtrent het referendum is het gebrek aan een inclusieve aanpak. ‘Het gaat me niet alleen om de nee-stemmers, ook de buitenlanders – met of zonder legale documenten – worden niet gehoord en dat lijkt me nochtans essentieel in een stad als Barcelona.’

‘Premier Rajoy moet opstappen’

Katy Gonzales is ook geen overtuigde kiezer, al zet ze zich wel in voor het goede verloop van het referendum. ‘Ik heb niet de indruk dat we op deze manier een eerlijk beeld krijgen van wat de Catalanen echt willen. Enerzijds heeft een kleine fanatieke groep jaar en dag campagne gevoerd voor de ja-stem en hebben vooral voorstanders een forum gekregen, anderzijds zaait de Spaanse overheid angst, wat heel veel mensen afschrikt en thuishoudt.’

‘Telkens wanneer we dachten dat we het ergste gezien hadden, kwam er een nieuwe golf van repressie’

Barnils zelf puncteert heel haar betoog met de mantra ‘Premier Rajoy moet opstappen.’ Het districtsraadslid en haar vrienden zeggen paf te staan bij het geweld waar ze de afgelopen weken getuige van zijn geweest.

‘Telkens wanneer we dachten dat we het ergste gezien hadden, kwam er een nieuwe golf van repressie. Bij iedere bedreiging van premier Rajoy dacht ik “dat kunnen ze niet maken! dat kan gewoon niet.” En toch zien we dat de regering zo hard over de schreef is gegaan en niet van zin lijkt op te stappen.’

Wanneer ik vraag naar de mogelijke uitkomst of hun verwachtingen van het referendum, is het antwoord steevast hetzelfde. ‘Wat de uitkomst ook is, ze kunnen de wens van de Catalanen niet negeren. Dit is een keerpunt, er is geen weg terug.’ Sergio, een andere voorbijganger die me vraagt of ik al gestemd heb, is het eens met deze stelling.

‘Als het aan mij ligt, verklaren we vanavond, desnoods unilateraal, onze afhankelijkheid. Dat zal echter niet gebeuren. We maken vandaag duidelijk dat we niet tevreden zijn met het beleid van Spanje en dat we over onze toekomst willen beslissen. Dat is op zich een historische gebeurtenis die ze [de centrale overheid, nvdr] niet kunnen negeren.’