Bij steeds meer Chilenen komt geen water meer uit de kraan

Aanhoudende droogte geselt een groot deel van Chili. In steeds meer steden moeten tankwagens hele wijken bevoorraden. ‘Het aantal kleine woonkernen dat zonder water valt, was vorig jaar dubbel zo groot als in 2015’, geeft Carlos Estévez, directeur-generaal van de nationale waterdienst Aguas, toe.

Landbouwhervorming

Een van de belangrijkste oorzaken is de landbouw. In de jaren zeventig vond een grote landbouwhervorming plaats. Waterexperten pleiten nu voor een tweede hervorming.

‘Een nieuw model dat in harmonie is met de natuur, dringt zich op.’

In Chili overheerst een monocultuur die op export is gericht. ‘Een nieuw model dat in harmonie is met de natuur, dringt zich op’, zegt Rodrigo Mundaca, secretaris-generaal van Modatima, een organisatie die het recht op water verdedigt.

‘In Chili is water, gescheiden van de grond, een kapitaalgoed geworden, dat overgeleverd is aan de willekeur van speculanten. De internationale rechtspraak stelt dat water beschikbaar moet blijven voor de bescherming van het leven, de productie van voedsel en pas nadien voor de overige economische activiteiten.’

De helft van de Chileense export komt van de mijnbouw, maar het land is ook een van de tien grootste voedselexporteurs ter wereld, goed voor 20 miljard dollar per jaar.

Waterrechten

Sinds de militaire dictatuur van Augusto Pinochet (1973-1990) is water aan marktregels onderhevig. Het watergebruik wordt gereguleerd door een Watercode, die de overheid de mogelijkheid geeft om bedrijven gratis en eeuwigdurend waterrechten toe te kennen.

Het is mogelijk waterrechten te kopen, verkopen of huren zonder rekening te houden met prioritair watergebruik. Momenteel zijn 110.000 waterrechten toegekend volgens deze Watercode.

Daardoor kwam de familiale landbouw zwaar in de problemen. Kleine landbouwers willen dat water weer een publiek goed wordt, of toch minstens gedeeltelijk.

Hervorming

Het parlement behandelt een wijziging van de Watercode, op voorstel van de socialistische regering van Michelle Bachelet. Maar de definitieve goedkeuring laat al maanden op zich wachten.

Volgens het voorstel krijgen waterrechten een tijdelijk karakter. Die aanpassing slaat echter alleen op nieuwe rechten en werkt dus niet met terugwerkende kracht. Daarom is er felle kritiek van sociale en milieuactivisten op het platteland. Die vragen nu een tweede grote landbouwhervorming.

‘Er blijft weinig bewerkbaar land over.’

Landbouwkundige Jacques Chonchol, in de jaren zeventig als landbouwminister in de regering van Salvador Allende de motor achter de vorige grote landbouwhervorming, is het daarmee eens, zeker omdat water tijdens de dictatuur ‘zo goed als geprivatiseerd is, het is een steeds schaarser goed geworden.’

Hij ziet nog een andere reden: ‘Er blijft weinig bewerkbaar land over. Van de 757 vierkante kilometer is minder dan 10 procent bewerkbaar.’ Een deel daarvan gaat verloren voor de landbouw omdat stadsbewoners er een tweede verblijf op hebben.

Zwaar kapitalistisch

Tot de landbouwhervorming had je drie soort landbouwers, zegt historicus José Bengoa: ‘de kleine grondeigenaren gegroepeerd in dorpen en gehuchten; de huurders op landgoederen en hun families; en diegenen die daarbuiten vielen en tussen dorpen en landgoederen zwierven.’

‘De vorige landbouwhervorming heeft geleid tot een nooit eerder geziene exploitatie van arbeiders en natuurlijke hulpbronnen.’

‘Die structuur is radicaal veranderd. Vandaag heb je hoofdzakelijk niet-permanente landarbeiders die in dorpen en steden in de buurt van landbouwbedrijven wonen. Door de landbouwhervorming vijftig jaar geleden is de Chileense landbouw zwaar kapitalistisch en productiegericht geworden.’

Dat leidt ‘tot een nooit eerder geziene exploitatie van menselijke hulpbronnen – arbeiders – en natuurlijke hulpbronnen – bijvoorbeeld water. De komende jaren zal dat ernstige problemen geven.’

Industriële schaal

De water- en landbouwproblemen zijn geen typisch Chileens fenomeen, zegt Luiz Beduschi van de Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) van de VN. ‘Latijns-Amerika is altijd een van de regio’s geweest met de grootste ongelijkheid op het vlak van verdeling en gebruik van natuurlijke hulpbronnen.’

‘De conflicten rond de toegang tot natuurlijke hulpbronnen nemen toe in de wereld. Op dat vlak is Latijns-Amerika niet verschillend.’

‘Een van de oorzaken is de toenemende concentratie van waardeketens, de oprichting en groei van bedrijven die de hulpbronnen op industriële schaal exploiteren, gesteund door een overheidsbeleid dat een groter aandeel op de exportmarkt nastreeft.’

De concentratie van grond is nu groter dan voor de grote landbouwhervormingen in de verschillende landen, zegt Beduschi.

Ook buiten Latijns-Amerika ziet de FAO-expert die tendens. ‘De conflicten rond de toegang tot natuurlijke hulpbronnen nemen toe in de wereld. Op dat vlak is Latijns-Amerika niet verschillend.’