Brazilië legt grote spoorweg- en havenprojecten stil

Heel wat van de stilgelegde infrastructuurwerken, zijn kenmerkend voor de cyclus die naar zijn einde gaat, een cyclus waarin de vraag naar grondstoffen groot was.

De economische groeivertraging in China treft vooral de ijzermijnbouw zwaar. De prijzen zijn sinds 2013 met meer dan 60 procent gedaald. Verschillende zones voor ijzerwinning zijn daardoor niet langer leefbaar. Daardoor is het lot van twee spoorlijnen in aanbouw onzeker.

Bouw van spoorwegen gestopt

De Spoorweg West-Oost (Fiol) moet de deelstaat Bahia doorkruisen om sojagebieden te verbinden met de kust. Maar het lot van de Fiol hangt af van de inwerkingtreding van de ijzermijn van Caetité, op 380 kilometer van Ilheus, de kuststad waar een haven zou komen.

De bouw van de haven is nog niet begonnen. De werken aan de spoorweg liggen stil; het project maakt niet langer deel uit van het regeringsplan voor de uitbreiding van transportwegen.

Dezelfde situatie doet zich voor met de Transnordestina-lijn, meer naar het noorden. Die moet een andere mijn- en landbouwzone verbinden met twee havens die al operationeel zijn. ‘Maar de mijn bestaat amper’, zegt ingenieur transportexpert Newton de Castro, professor van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro. ‘Het slechte mineraal, met een laag ijzergehalte, verdwijnt van de markt als de vraag daalt. Dat heeft gevolgen voor de spoorlijnen die dat vervoeren.’

Rijkste man van Brazilië

Doordat de twee havens, Suape en Pecém, al werken, was de Transnordestina al iets verder gevorderd. Maar de mijn ligt er verlaten bij sinds het faillissement van zijn eigenaar, Eike Batista, die te boek staat als de rijkste man van Brazilië.

Een ander groot spoorwegproject, de verdubbeling van de Carajáslijn, van het grootste mijnbouwbedrijf van het land, Vale, is er beter aan toe. ‘Het zal mineraal van uitstekende kwaliteit vervoeren en de kostprijs zal laag zijn aangezien het om de uitbreiding van bestaande infrastructuur gaat’, zegt Castro.

Door de dalende vraag en de lage prijzen ‘zullen de mijnen met een dure exploitatie en de kleine mijnbedrijven van de markt verdwijnen’, ten voordele van grote bedrijven, zoals Vale, of het Brits-Australische RioTinto en het Britse AngloAmerican.

Ook havenprojecten

Brazilië is na Australië de grootste uitvoerder van ijzer. Vale is de grootste producent, China is de grootste afnemer.

Ook de havenprojecten komen in het gedrang, niet zozeer door de problemen in de ijzersector, wel door de Braziliaanse oliecrisis. De olieprijzen zijn gekelderd. Maar vooral het enorme corruptieschandaal rond staatsoliebedrijf Petrobras speelt het land parten.

Door de drastische vermindering van de investeringen van Petrobras krijgt de grote scheepsbouwindustrie rake klappen. Die bouwt schepen, platformen, sondes en andere installaties voor de zoektocht naar en productie van olie in volle zee.

Tienduizenden arbeiders ontslagen

Tienduizenden arbeiders zijn ontslagen in de havengebieden. Veel scheepswerven liggen stil. Alleen al Enseada, dat zes schepen voor Petrobras zou bouwen, een contract van 4,8 miljard dollar, ontsloeg sinds 2014 bijna al zijn zevenduizend werknemers. De fabriek bleef onafgewerkt en is daardoor onbruikbaar.

En zo zijn er nog heel wat “witte olifanten”, nutteloze megaprojecten die veel geld hebben gekost en wellicht niet meer te recupereren vallen. ‘Het programma had een onrealistische grondslag, de crisis straft de slechte en foute investeringen af’, zegt Adriano Pires, een econoom die in energieplanning is gespecialiseerd en directeur is van het Braziliaanse Centrum voor Infrastructuur, een adviesbureau.

Het grootste deel van de Braziliaanse olie zit onder de Atlantische Oceaan. In 2006 werden daar grote reserves ontdekt, op een diepte van 5000 meter. Daardoor ging men enthousiast allerlei technologie ontwikkelen en schepen en installaties bouwen.

Geloofwaardige regering nodig

De regering, toen nog met Luiz Inácio Lula da Silva (2003-2010) aan het hoofd, koos voor een sterk door de staat gestuurde aanpak, met een centrale rol voor Petrobras.

‘De recuperatie zal veel tijd en inspanningen kosten’, zegt Pires. ‘Alles moet herbekeken worden, er zal een regering nodig zijn die, in tegenstelling tot de huidige, geloofwaardig is. Er zal een regulerend kader nodig zijn dat juridische zekerheid biedt om investeringen aan te trekken.’

Er zijn zelfs analisten die betwijfelen of de oliewinning in diepzee leefbaar zal zijn met de huidige olieprijs, minder dan 50 dollar per vat. Maar Pires relativeert dat. ‘Zoiets evalueer je niet op basis van de prijs van het moment maar op lange termijn. Ik verwacht dat een vat binnen vijf jaar opnieuw 60 tot 70 dollar zal noteren.’

Elektriciteitssector blijft wel groeien

Alleen de elektriciteitssector lijkt de crisis niet te deren. ‘Brazilië heeft een inhaalbeweging tegoed, dat vereist een uitbreiding van het elektriciteitssysteem op lange termijn. Die nood verdwijnt niet met de recessie’, zegt André Lucena, professor Planificatie van de Federale Universiteit van Rio de Janeiro.

In Brazilië, een land met 202 miljoen inwoners, ‘is het stroomverbruik per persoon laag in vergelijking met ontwikkelde landen. Het vertoont daarom een stijgende tendens, bijvoorbeeld doordat huishoudens steeds meer elektrische toestellen gebruiken.’ Daarom zullen nieuwe centrales nooit overbodig zijn. Bovendien zijn overschotten nodig om een stabiele stroomvoorziening te garanderen, zegt hij.

Twee derde van de elektriciteit in het land komt van waterkracht. De thermische centrales, die op olie, gas of steenkool draaien, zijn duurder en worden alleen geactiveerd om de energie uit waterkracht aan te vullen. ‘Ze zijn gebouwd om het grootste deel van de tijd stil te liggen, maar ze zijn niet nutteloos’, zegt Lucena.