Burgers kunnen 45 procent van onze stroom leveren, maar wil de politiek dat?

Het is al zo vaak beweerd: de overgang van fossiele naar hernieuwbare energie zal gepaard met een meer democratische structuur van de energieproductie. In plaats van enkele reuzenbedrijven die kernenergie of fossiele energie produceren,  zullen nu duizenden burgers, kleine ondernemingen en coöperaties hernieuwbare stroom leveren. Evenveel actoren zullen stroom opslaan of hun consumptie afstemmen op de productie van stroom – gezinnen kunnen bijvoorbeeld de wasmachine pas aanzetten als de zon schijnt.

De studie van het Nederlandse studiebureau CE Delft probeert voor het eerst in kaart brengen hoe belangrijk die bijdrage van burgers in potentie zou kunnen zijn. Vertrekkende vanuit het aantal daken, de vrije ruimtes waar windmolens of zonnepanelen kunnen komen, en de spaarmiddelen - en dus het investeringspotentieel in handen van burgers - komt de studie tot het besluit dat burgers in 2030 al goed zouden kunnen zijn voor 19 procent van onze stroomproductie. Met burgers bedoelt de studie dan gezinnen, kleine ondernemingen en energiecoöperaties.

Echte people’s power

In 2050 zou het aandeel van deze citizen’s power  of “burgerstroom”  al kunnen toenemen tot 45 procent van alle elektriciteit die Europa nodig heeft.  Bijna veertig procent van die burgerstroom zou afkomstig zijn van coöperaties die geïnvesteerd hebben in zonne-en windenergie: de studie gaat ervan uit dat liefst 64 miljoen gezinnen zouden participeren in dergelijke energiecollectieven. 23 procent zou komen van zestig miljoen gezinnen met vooral zonnepanelen op hun dak. Tenslotte zou 37 procent van de burgerstroom komen van kleine ondernemingen die zelf stroom produceren (zon en wind). Slechts 1 procent zou van zonnepanelen op publieke gebouwen komen.  De studie verwacht dat liefst 113 miljoen Europese gezinnen op een of andere manier zou betrokken zijn bij de productie van hernieuwbare energie.

Nog meer gezinnen zouden betrokken zijn bij de energierevolutie als je er de gezinnen bij telt die volgens de studie een elektrisch voertuig zullen hebben in 2050 (115 miljoen), of de 42 miljoen gezinnen met een huisbatterij. Die kunnen dan bijdragen tot het afstemmen van de vraag naar energie op de productie van hernieuwbare energie. Als je de gezinnen erbij telt die ook aan die vraagzijde meewerken, komt de studie tot een indrukwekkende 187 miljoen gezinnen – of 83 percent van alle gezinnen – die bijdragen tot energieproductie, energieopslag of vraagbeheer. Dit wordt dan echt people power – stroomproductie door de bevolking zelf.

Die burgerkracht komt er niet zomaar.

De opdrachtgevers van de studie zijn Greenpeace, Friends of the Earth, REScoop, de Europese Koepel van energiecoöperaties, en de Europese Federatie van Hernieuwbare Energie. Zij zijn uiteraard opgetogen over de resultaten. Maar ze ontkennen niet dat de studie uitgaat van de veronderstelling dat overheden alles in het werk zullen stellen om de inbreng van de burgers effectief te stimuleren. En ze beseffen dat het absoluut niet zeker is dat overheden op alle niveau’s die rol ook zullen spelen.

Zegt Molly Walsh van Friends of the Earth: ‘Europees Commissaris voor Energie, Miguel Arias Canete, zegt wel voortdurend dat de burger in het centrum van de energietransitie moet staan maar hoe hij dat zal doen, is niet duidelijk. Wij zijn ervan overtuigd dat dit ook absoluut nodig is om voldoende draagvlak voor  hernieuwbare energie te krijgen. Als mensen zelf een aandeel hebben in een windmolen, zullen ze er zich ook minder aan storen.’

Gevraagd of de Europese Commissie de studie een realistische inschatting van het potentieel vindt, wil de commissie daar voorlopig niet op reageren. Nicole Bockstaller, woordvoerster van Canete: ‘Eind dit jaar komen we met een nieuwe richtlijn voor hernieuwbare energie en de elektriciteitsmarkt. Dan zal je horen hoe wij dat potentieel inschatten.’

‘De verschuiving van grote krachtcentrales naar vele kleine decentrale productie-eenheden vergt wel een aanpassing van de bestaande regels. Veel kunnen we daar nu nog niet over zeggen, maar we zullen ernaar streven om zelfconsumptie en energiegemeenschappen mogelijk te maken. Dat is cruciaal om kleine consumenten toe te staan hernieuwbare energie te produceren en op te slaan.’

Hoeveel plaats er echt zal zijn voor burgercoöperaties blijft onduidelijk. Walsh van Friends of The Earth: ‘Er is een echte strijd bezig van de grote energiebedrijven die hun greep op de branche willen behouden. Het is normaal dat zij lobbyen maar het is niet normaal dat de commissie toegeeft aan die druk.’

In een land als Duitsland hadden de grote bedrijven de trein van de hernieuwbare energie echt gemist - ze geloofden er niet in - maar nu zetten ze een inhaalbeweging in. Zo wordt de groene steun er nu via aanbestedingen gegeven aan wie het goedkoopst is. Dat zijn vaak de grote bedrijven en de burgercoöperaties vissen achter het net.

Dirk Vansintjan, voorzitter van de Europese energiecoöperaties: ‘We zijn niet tegen aanbestedingen. Het hangt er allemaal van af welke criteria je in de aanbesteding plaatst. Sommige overheden streven bijvoorbeeld bewust betrokkenheid van hun burgers na en dat schept dan juist kansen voor burgercoöperaties.’  Kortom, het is een kwestie van politieke keuzes waar burgers en grote bedrijven proberen op te wegen. De strijd om de stroom van de toekomst is dus volop bezig.