Crisis in Zuid-Soedan: 1 op 4 op de vlucht, 1 op 2 hongerig

De internationale luchthaven van Juba, de hoofdstad van Zuid-Soedan, is voor meer dan de helft gevuld met witte vliegtuigen en helikopters van de Verenigde Naties. Dat is een eerste signaal dat je als bezoeker krijgt van de humanitaire noodtoestand die heerst in de jonge Afrikaanse natie. De chaos bij de bagage-afhandeling -onder enkele partytenten, zonder duidelijke procedure- geeft een eerste indruk van de bestuurscultuur. Maar dit is peanuts in vergelijking met de realiteit in het binnenland, waar een burgeroorlog voor veralgemeende schendingen van mensenrechten en voor toenemende voedselonzekerheid en hongersnood zorgt.

In Nyal, bijvoorbeeld, een district in de zuidelijke Union State van Zuid-Soedan. De dorpen hier liggen tussen de moerassen van de Nijl en zijn momenteel alleen per helikopter te bereiken. Het centrum van Nyal en de omliggende gehuchten tellen zo’n 30.000 inwoners en het is een van de beste plekken om te leven in deze deelstaat die zwaar getroffen is door de burgeroorlog. Omdat Nyal grotendeels gespaard blijft van het geweld tussen regering en oppositie is het ook een aantrekkingspool geworden voor mensen uit de wijde omgeving die vluchten voor aanvallen van een van de strijdende partijen.

Rhoda herinnert zich niet meer zo goed hoeveel dagen ze erover gedaan heeft om, na een aanval van het regeringsleger, tot Nyal te stappen met haar kinderen. Zes dagen, misschien, zegt ze. Maar het kunnen er ook tien geweest zijn. Bij de aanval op haar dorp kwam een vijftal familieleden om. Ze raakte gescheiden van haar echtgenoot, maar vond die later terug in Nyal. We treffen haar in een opvangcentrum voor zwaar ondervoede kinderen. Maar het zijn niet alleen ontheemde moeders die hier ondersteuning krijgen om hun kinderen -of zelf- op krachten te laten komen. Ook de inwoners van Nyal zelf komen nauwelijks rond en velen onder hen mankeren het nodige voedsel.

***

Zuid-Soedan werd in 2011 de jongste onafhankelijke natie in Afrika nadat Soedan het resultaat van een referendum, waarin de inwoners van het zuiden overweldigend voor onafhankelijkheid kozen, aanvaardde. De feestvreugde over de “geweldloze” scheiding leek even te verbergen dat er een decennialange burgeroorlog aan dit moment voorafgegaan was. Bovendien werd het feest al snel verstoord door grensbetwistingen en gewapende conflicten met Soedan, en door interne verdeeldheid binnen de regering in Juba.

In juli 2016 veranderde de belofte op een nieuwe toekomst voor de 12 miljoen inwoners definitief in het jongste nachtmerriescenario op Afrikaans grondgebied. Een moeizaam bereikt akkoord over een nieuwe start voor de regering werd letterlijk aan flarden geschoten, waarna geweld tussen regering en oppositie zich over het land verspreidde. In feite staan twee politieke bewegingen tegenover elkaar, en meestal wordt daarbij aangenomen dat de regerende SPLA de belangen van de grootste etnie, de Dinka, verdedigt, terwijl de SPLA-IO het voor de tweede grootste etnie, de Nuer, zou opnemen.

In feite, zeggen waarnemers ter plaatse, gaat het veel minder over tribale tegenstellingen en veel meer om pure machtspolitiek die uitgevochten wordt te nadele van de bevolking.

In feite, zeggen waarnemers ter plaatse, gaat het veel minder over tribale tegenstellingen en veel meer om pure machtspolitiek die uitgevochten wordt te nadele van de bevolking. De slachtoffers van het conflict bevinden zich in elk geval in alle grote en kleinere bevolkingsgroepen. De humanitaire crisis in Zuid-Soedan is op korte tijd uitgegroeid tot een van de grootste en moeilijkste in Afrika.

Een speciaal rapport dat eind maart bezorgd werd aan de VN-Mensenrechtenraad waarschuwt voor ‘een proces van etnische zuivering dat bezig is in het land’. Daarmee bevestigt het rapport van de Mensenrechtencommissie in Zuid-Soedan eerdere bevindingen en waarschuwingen die de VN-Speciaal Rapporteur over Genocides rapporteerde na zijn bezoek in november 2016. Volgens de VN wordt het conflict in Zuid-Soedan gekenmerkt door gewelddadige aanvallen op burgers en gemeenschapsinfrastructuur, waardoor grootschalige verhuizingen uitgelokt worden. Met name vrouwen en kinderen worden onderworpen aan uitbuiting, misbruik, ontvoering, verkrachting en andere vormen van seksueel geweld. In juli 2016 alleen registreerden de VN 217 gevallen van seksueel geweld, inclusief groepsverkrachtingen, enkel in Juba. Deze misdaden tegen de burgerbevolking vonden plaats aan door de regering gecontroleerde controleposten of tijdens huiszoekingen.

Volgens het Jaarrapport 2016 van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR worden heel veel mensen slachtoffer van geweld omwille van hun etniciteit en de daarmee verbonden, veronderstelde politieke affiliatie. Er is sprake van arbitraire arrestaties en opsluiting, en ook van foltering.

Volgens de allerlaatste cijfers (12 juni) zijn er nu 3,9 miljoen Zuid-Soedanezen uit hun huizen verjaagd of gevlucht – dat is meer dan een kwart van de bevolking. Daarvan zijn bijna 2 miljoen mensen binnen de landsgrenzen ontheemd, terwijl 1,92 miljoen inwoners naar de buurlanden Oeganda, Soedan, Ethiopië, Kenia, de Democratische Republiek Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek gevlucht zijn. Opvallend: 99 procent van de Zuid-Soedanese vluchtelingen verblijven in de buurlanden en proberen -voorlopig-  niet verder naar het noorden, naar Europa te trekken. Tweederde van de vluchtelingen zijn minderjarigen, terwijl 68 procent vrouwen en meisjes zijn.

Het is pijnlijk en ironisch dat intussen al meer dan 418.000 Zuid-Soedanezen hun toevlucht moesten zoeken in Soedan, het land waarvan ze nog maar zes jaar geleden afscheid namen.

Zuid-Soedan zelf vangt ook 268.000 vluchtelingen op uit zijn buurlanden. Oeganda vangt het grootste deel van de vluchtelingen Zuid-Soedanese vluchtelingen op. Begin juni waren dat er 947.400, terwijl er dagelijks meer dan 2000 Zuid-Soedanezen Oeganda bleven binnenkomen. De eerste vijf maanden van dit jaar ontvluchtten al zeker 473.542 Zuid-Soedanezen hun land. Het is pijnlijk en ironisch dat intussen al meer dan 418.000 Zuid-Soedanezen hun toevlucht moesten zoeken in Soedan, het land waarvan ze nog maar zes jaar geleden afscheid namen.

Het geweld keldert ook de grotendeels rurale economie van Zuid-Soedan, die ook onder toenemende klimaatstress staat. De inflatie op de zwarte markt beloopt 900 procent. Volgens de humanitaire organisatie van de Verenigde Naties (OCHA) leefden er eind april al 4,9 miljoen mensen in voedselonzekere omstandigheden, terwijl in bepaalde delen van het land al echte hongersnood is vastgesteld. De VN verwachten dat tegen juli ongeveer de helft van de bevolking te weinig eten zal hebben en dat er nieuwe districten met hongersnood zullen bijkomen. Op dit moment is er acuut gevaar voor 100.000 mensen die dreigen van honger te sterven.

De Verenigde Naties zijn met verschillende humanitaire organisaties actief om ontheemden bij te staan, voedselhulp en andere noodhulp te bezorgen… Maar de bijkomende 4000 blauwhelmen die volgens een akkoord van september 2106 ingezet zouden worden, zijn nog niet ter plaatse. En een resolutie om wapenhandel met Zuid-Soedan aan banden te leggen, geraakte niet gestemd in de Veiligheidsraad. De samenwerking met de regering in Juba is ook niet altijd van harte.

Een vertegenwoordiger van de humanitaire organisaties beklemtoonde dat het niet alleen de regering is die het humanitaire werk soms bemoeilijkt, maar dat de oppositie dat evenzeer doet.

Dat bleek gisteren tijdens het bezoek van vice-premier en minister voor Ontwikkelingssamenwerking De Croo, toen de Zuid-Soedanese premier de delegatie een uur lang aan de grond hield omdat hij niet wou dat de humanitaire vertegenwoordigers van de VN mee zouden vliegen naar vluchtelingenkampen in een regio die onder controle staat van de rebellen. De VN registreerden de eerste elf maanden van 2016 dan ook 831 incidenten waarbij de toegang tot hulpbehoevende bevolking geweigerd of bemoeilijkt werd.

Een vertegenwoordiger van de humanitaire organisaties beklemtoonde dat het niet alleen de regering is die het humanitaire werk soms bemoeilijkt, maar dat de oppositie dat evenzeer doet. En dat het zelden gebeurt dat een van de strijdende partijen bewust de hulpverlening verbiedt -alleen zorgen de offensieven en botsingen tussen de legers daar de facto wel voor.

***

Nyal, waar minister De Croo met enige vertraging toch naartoe kon, is niet het epicentrum van de honger- en beschermingscrisis in Zuid-Soedan. Maar ondanks het feit dat Nyal tot nu ontsnapte aan het geweld van de burgeroorlog is ook hier een uitgebreide aanwezigheid van humanitaire organisaties -van VN_organisaties als OCHA, Wereldvoedseprogramma (WFP) en Unicef tot grote internationale ngo’s als Oxfam en Mercy Corps- nodig om de kwetsbare bevolking te ondersteunen. Er is geen sprake van een acute voedselcrisis in het district, maar dat belet niet dat honderden kinderen terechtkomen in een uitgesproken ondervoedingssituatie.

Tijdens een informele ontmoeting met internationale diplomaten en humanitaire werkers in Juba zei De Croo gisteravond dat de internationale gemeenschap de situatie in Zuid-Soedan onder ogen moet zien en haar verantwoordelijkheid moet nemen – en dus meer doen dan ze vandaag al doet. Maar anderzijds, voegde hij daar aan toe, kunnen de problemen van Zuid-Soedan alleen opgelost worden door de verschillende politieke krachten van het land zelf. Dat is ook de boodschap, beloofde De Croo, die hij vandaag tijdens politieke ontmoetingen in de hoofdstad Juba zal brengen.