Dilma of Marina? Brazilianen kiezen zondag

Dat de uiteindelijke strijd door de twee dames zal beslecht worden, leidt weinig twijfel. Toch is het lang geleden dat de presidentsverkiezingen in Brazilië  nog  zo spannend waren. Voor beide presidentskandidaten is “verandering” het sleutelwoord. Hoe dat concept concreet zal vertaald worden, is bij de ene al duidelijker dan bij de andere. 

Dilma bij storm en ontij

President Dilma Rousseff van de Arbeiderspartij (PT) is kandidaat voor een tweede ambtstermijn. De wereldbeker voetbal en de maandenlange protesten die eraan vooraf gingen, waren - lang voor de echte campagne losbarstte-  al een vuurproef voor  Dilma Rousseff.  Maar ze is staande gebleven in de turbulenties, geen Lula die als deus ex machina de eer moet redden, de Arbeiderspartij (PT) geeft alle vertrouwen aan Dilma.  Volgens een enquête van de krant Folha de São Paulo staat 35 procent van de Brazilianen nog steeds achter haar beleid, al was dat in 2011 47 procent.

De voorbije maanden heeft de oppositie Dilma het vuur aan de schenen gelegd. Ze eistte  een parlementaire onderzoekscommissie  omtrent een corruptieschandaal in het staatsoliebedrijf Petrobras bij de aankoop de raffinaderij Pasadena in 2006. Bij die koop lijkt heel wat geld in een zwart gat te zijn verdwenen en Dilma was toen hoofd van de raad van bestuur van Petrobras. Maar ook in die controverse is zij als persoon vrijuit gegaan.

Sociale transformatie

De voorbije vier jaar heeft Dilma  de lijn van haar voorganger Lula verder gezet, met ruime aandacht voor sociale maatregelen en armoedebestrijding, het versterken van de rol van de overheid en het stimuleren van regionale integratie. ‘In 2002 leefde de helft van de Brazilianen  in armoede, vandaag behoort 75 procent tot de sociologische categorie  A,B of C, de hogere klasse en de middenklasse.’ Het zijn cijfers waar Dilma graag mee uitpakt en die effectief het land hebben veranderd, zoals blijkt uit een rapport van Center for Economic and Policy Research, CEPR. Als groeiland heeft Brazilië ook een extreem laag werkloosheidscijfer. De belangrijkste hindernis op de arbeidsmarkt is het gebrek aan opgeleide arbeidskrachten. 

Naweeën van de economische crisis

Brazilië doorstond de crisis van 2008 vrij goed, omdat door de sociale programma’s de interne consumptie werd aangewakkerd en de handelsstromen naar China bleven doorlopen. Lula had het toen over “de storm die de financiële crisis voor de wereldeconomie veroorzaakte, maar die in Brazilië niet meer dan een lichte deining veroorzaakte.”

Sinds Dilma in 2011 aan het roer kwam, heeft de internationale economische context ook Brazilië parten gespeeld.

Sinds Dilma in 2011 aan het roer kwam, heeft die internationale economische context ook Brazilië parten gespeeld. De economische groei stagneerde op 2,5  procent vorig jaar, in plaats van een gehoopte 3 of 4 procent, en voor volgend jaar wordt slechts 1 procent in het vooruitzicht gesteld. De inflatie groeit sneller dan verwacht en buitenlandse investeerders keren weer terug naar de VS in plaats van hun kansen te wagen in Brazilië, nu in de VS de economie weer aantrekt. Brazilië heeft ook een logge bureaucratie en een infrastructuur – wegen en luchthavens- die achterblijft op de economische dynamiek.

Het land heeft één grote troef en dat is het zwarte goud. Voor de kusten van Rio de Janeiro is er in de diepe ondergrond – pré sal- olie gevonden voor nog een paar decennia. Petrobras is daar hoofdaandeelhouder, waardoor de olieopbrengsten de sociale voorzieningen van de Brazilianen kunnen veilig stellen. Je hoort de Brazilianen niet klagen over de pré-sal- milieuimpact, het is hun pensioen en hun ziekteverzekering, hun appel voor de dorst. 

Meer veranderingen voor meer toekomst

Maar zowel de macro-economische cijfers als de protesten hebben Dilma duidelijk gemaakt dat een en ander aangepakt moet worden. “Veranderen om vooruit te gaan”, is haar verkiezingsslogan, Mais Mudanças, Mais Futuro.  Niet om het roer helemaal om te gooien, maar om in een nieuwe fase te komen. ‘Om een nieuwe sprong voorwaarts te kunnen maken, moet Brazilië zich klaar maken voor een nieuwe cyclus,’ aldus Dilma in een van haar recente tv-interviews. 

Elementen van die nieuwe cyclus en tegelijk kernpunten in haar verkiezingsprogramma zijn werken aan inkomensherverdeling en het verdiepen van de sociale programma’s enerzijds, de nationale industrie stimuleren en de productiviteit opdrijven anderzijds. Eén van de zwakke punten in de Braziliaanse economie van de afgelopen jaren is de krimpende industriële sector, veroorzaakt door de sterkere concentratie op de export van grondstoffen. 

Dilma wil ook de infrastructuur verbeteren-wegen, openbaar vervoer, luchthavens en spoorwegen- en de diensten uitbouwen- gezondheidszorg, onderwijs, mobiliteit, woonbeleid. Allemaal thema’s die weerklonken tijdens de protesten. 

Marina’s omzwervingen

Met Marina Silva  als presidentskandidate heeft president Rousseff onverwacht een te duchten rivaal gekregen.  Als gewezen partijgenote is Marina een oude bekende voor Dilma maar hun wegen lopen niet langer samen. Marina  Silva was minister van milieu onder de regering Lula (waarin Dilma minister van energie was), maar ze legde haar functie neer uit onvrede met het gevoerde milieubeleid, voornamelijk in het beheer van het Amazonewoud.

Bij de vorige verkiezingen, in 2010, kwam Marina Silva op voor de Groene Partij. Ze kreeg toen 20 procent van de stemmen achter haar naam.

Vorig jaar richtte Marina Silva een eigen politieke partij op, Netwerk voor Duurzaamheid, (Rede Sostentabilidade ) met als centrale idee het uitbouwen van een nieuwe politieke cultuur, tegen vriendjespolitiek en corruptie, voor participatie en echte democratie, en voor duurzaamheid. Die partij kreeg echter geen officiële erkenning van de nationale kiesraad, omdat ze onvoldoende geldige stemmen kon voorleggen.

Om zich vooralsnog voor de verkiezingen te positioneren, ging Marina Silva een alliantie aan niet met de Groenen –die Eduardo Jorge als presidentskandidaat hebben- maar met de vroegere gouverneur van Pernambuco, Eduardo Campos, van de Braziliaanse Socialistische Partij (PSB). De combinatie was verrassend omdat Campos niet meteen een van de groene thema’s van Marina vertegenwoordigde maar eerder een man van de bedrijfswereld was.

In de vroege peilingen leek dit duo veelbelovend tot begin augustus Campos verongelukte in een vliegtuigcrash met zijn privéjet. Waarmee Marina de vacante PSB- kandidatuur in de schoot kreeg geworpen.

Moed voor verandering

Ook Marina voert haar campagne met de focus op verandering: “Moed. Om Brazilië te veranderen”, is haar slogan. In haar programma pleit ze voor een democratie met actieve participatie van de burgers, als antwoord op het falen van de representatieve democratie. Onderwijs, cultuur en technologie zijn belangrijke domeinen om in te investeren en de economie moet de weg volgen van duurzame ontwikkeling. Een van haar centrale agendapunten is dat de Centrale Bank – die nu door de overheid gecontroleerd wordt- terug autonoom moet worden.  

Niet groen maar donkerblauw

De positionering van Marina als presidentskandidaat voor de PSB gaf haar eind augustus, als kersvers campagneboegbeeld, een ontzettende boost, met een kiesintentie tot 38 procent van de stemmen, evenveel als voor Dilma Rousseff. Die curve is echter aan het dalen, naarmate de kritiek aanzwelt. Zo heeft de beroemde bevrijdingstheoloog en ecologist Leonardo Boff zich van Marina gedistantieerd en zijn steun uitgesproken voor Dilma Rousseff. Zijn belangrijkste reden is zijn vrees dat onder Marina Silva de sociale verworvenheden van het PT-beleid van de afgelopen 12 jaar wel eens kunnen verloren gaan.

Voor Boff komt haar programma neer op een neoliberale koers, te vergelijken met die van Fernando Henrique Cardoso (1995- 2002 voor PSDB), in het voordeel van het grootkapitaal en de bankenwereld. Volgens Boff heeft dit programma weinig te maken met vernieuwing en al helemaal niets met duurzame ontwikkeling.

Anderen verwijten Marina Silva politieke onstandvastigheid, niet alleen door telkens weer onderdak te zoeken bij een andere partij. Ook haar standpunten verschuiven nu ze presidentskandidaat is. Terwijl ze vroeger hevig campagne voerde tegen ggo’s, vindt ze die nu wel aanvaardbaar. Vroeger was ze zeer gekant tegen de pré-sal diepzee-olieontginning, terwijl ze daar nu veel gematigder tegenover staat. En vroeger was de agro-industrie, een machtige lobby in het parlement, haar gezworen vijand, maar eenmaal in campagne lijkt ze veel milder gestemd.

Die verschuivingen brengen haar dan ook weer dichter in de buurt van de andere kandidaat, Aécio Neves van de Braziliaanse Sociaaldemocratische Partij, die al heeft aangegeven dat hij in een mogelijke tweede ronde zijn steun zou geven aan Marina, die dan wel een echte bedreiging wordt voor Dilma.  

Goddelijke missie

En er is nog iets wat Marina Silva parten speelt, ten goede en ten kwade. Marina is actief lid van de evangelische kerk en volgens sommigen ziet ze haar politiek leiderschap als een religieuze roeping. Door haar lidmaatschap van die evangelische kerk staat ze ook zeer weigerachtig tegenover het homohuwelijk en abortus, waarmee heel wat jonge kiezers afhaken.

Goed om weten is daarbij dat in het Braziliaanse parlement het beleid bepaald wordt door twee grote lobbygroepen, die van de evangelische kerken en die van de agro-industrie. Voor sommigen is de “cyclus van de Arbeiderspartij” ook rond en is het tijd voor iets nieuws. 

Welke keuze de Brazilianen zullen maken weten we zondag. Gaan stemmen is verplicht, en de stem uitbrengen gebeurt elektronisch. 
Het moet dus snel duidelijk worden of er een tweede ronde komt op 26 oktober, dan wel of een van de twee dames meteen in de eerste ronde meer dan 50 procent van de stemmen in de wacht kan slepen.