Turken in België: ‘We zijn blij in een rechtsstaat te leven’

Een late septembermiddag in Sint-Joost-ten-Node. De kokkin van het Turkse restaurant zit werkloos in de eetzaal. Een Brusselse lunch-rush is hier ver zoek, slechts een paar tafeltjes zijn bezet.

Aan de heerlijke keuken heeft het alvast niet gelegen, wel aan het feit dat de zaakvoerder terechtkwam op een Facebooklijst van te boycotten “fetölucar”. Turkse Belgen met vermeende banden of sympathieën met de Gülen- of Hizmetbeweging werden hier opgelijst, als terroristen en landverraders — Turkse wel te verstaan.

Ongeveer een halve kilometer verder breekt een gehavende glazen deur de herfstzon die een kantoorgebouw binnenvalt. De rest van de benedenwand van het kantoor van Fedactio, een Belgisch-Turkse organisatie die gelinkt wordt aan de Hizmet- of Gülenbeweging, bestaat sinds juli uit voorlopig glas. Het is een van de onzichtbare herinneringen aan de nacht van 15 juli, de nacht waarop Turkije een poging tot staatsgreep over zich heen kreeg.

Hatespeech en bedreigingen

Nadat duidelijk werd dat president Erdogan de invloedrijke geestelijke Fethullah achter de coup zag, richtte de woede van veel Turken zich op Gülen en zijn sympayhisanten. Ook in België, waar Turkije nooit ver weg is. Net zoals het Fedactiogebouw, werden onder meer in Beringen, en Gent gebouwen van Gülengelinkte organisaties of instituten aangevallen of beklad met anti-Gülenslogans.

‘Ik groet je vanuit Turkije, weet dat men elke stap die je zet, volgt’

‘Ik was met mijn gezin op vakantie in New York, toen ik opgebeld werd dat in Turkije een staatsgreep aan de gang was’, vertelt Özkan Yilmaz, secretaris-generaal van Fedactio* (zie kader). Yilmaz onderbrak zijn vakantie en keerde terug toen duidelijk werd dat de politieke gevolgen van de Turkse noodtoestand ook in België meteen voelbaar waren.

‘Na de fysieke aanvallen op gebouwen en auto’s, kwamen de haatboodschappen en bedreigingen — tot doodsbedreigingen toe — vaak openlijk via Facebook.’ Op de webpagina Hizmetpurge staan de bedreigingen en haatboodschappen te lezen. Zoals deze: ‘Ik groet je vanuit Turkije, weet dat men elke stap die je zet, volgt. Wees stil, en wacht nog wat, ik persoonlijk zal een kogel in je hoofd plaatsen.’ Niet mis te verstane woorden.

‘We hebben meteen contact opgenomen met de politie, die onze bedreigingen ook direct ernstig nam en ons van meet af aan ondersteunde’, vertelt Yilmaz. ‘Na de vele intimidaties besloten we om, onder de vleugels van Fedactio, de klachten te bundelen in een dossier en via onze advocaat, Walter Van Steenbrugge, te overhandigen aan het Gentse parket.’

Angstklimaat

‘We zijn blij in een rechtsstaat te leven’, zegt Yilmaz, een verzuchting die we ook bij andere Hizmet-sympathisanten horen die vaak door een persoonlijke hel gingen. ‘Onze klachten worden ook door het parket ernstig genomen, tientallen mensen werden intussen ondervraagd. En gelukkig is onze grootste angst niet uitgekomen: de fysieke aanvallen zijn uitgebleven.’

In een klimaat waar voortdurend gehamerd wordt dat Gülen, zonder ernstig onderzoek, de enige schuldige is achter de couppoging, zijn relaties moeilijk geworden.

Ook de persoon die via Facebook te boycotten “FETÖ”-lijst verspreidde, werd ondervraagd. De lijst is intussen offline gehaald. De bedreigingen zijn vandaag ook fel geminderd, zegt Yilmaz, maar het klimaat blijft bijzonder gespannen. En zelfs binnen families lopen de breuklijnen sterk door. ‘Mijn vader is een “Erdoganist”. Waar rook is, is vuur, volgens hem. Concreet: sinds de coup is er radiostilte tussen ons.’

Helaas helpt ook een toch al omstreden bezoek als dat van het Turkse parlementslid – “Grote Broer” – Metin Külünk aan Beringen, de gespannen situatie niet ontmijnen. Volgens Knack, aanwezig op de meeting in Limburg, waarschuwde Külünk België ook voor de Gülen-beweging: ‘Ook uw toekomst zal deze terreurbeweging in gevaar brengen. Doe geen zaken met hen, laat u niet in met hen, jullie zullen enkel verliezen.’

In een klimaat waarin er voortdurend op gehamerd wordt dat Gülen, zonder ernstig onderzoek, de enige schuldige is achter de couppoging, zijn relaties moeilijk geworden, getuigen Gülensympathisanten die anoniem willen blijven. ‘De angst om als of met een Gülenist geassocieerd te worden, is enorm’.

De waarheid is genuanceerder

Over de vraag of Gülen-aanhangers betrokken zijn geweest bij de couppoging op 15 juli hebben ook Belgische Gülen-sympathisanten al uren gediscussieerd, klinkt het. ‘We hebben zelf veel vragen’, zegt ook Yilmaz. ‘Natuurlijk kan het zijn dat Gülensympathisanten betrokken waren, de beweging heeft miljoenen sympathisanten. En ook wij vinden dat de coupplegers moeten worden berecht, uiteraard na ernstig onderzoek.’

‘Maar we geloven niet dat de beweging “as such” erachter zit. Een staatsgreep zou volledig in strijd zijn met wat Gülen vijftig jaar lang gepredikt heeft. Bovendien reageerde Fethullah Gülen meteen dat hij elke gewelddadige poging om de macht te grijpen ten stelligste afwijst.’

‘Ik denk niet dat 15 juli kan gereduceerd worden tot een polarisering tussen “Erdoganisten” en “Gülenisten”’

Hoe dan ook lijkt de staatsgreep het debat in Turkse kringen enorm verhard te hebben.
Veel waarnemers zijn overtuigd dat vandaag de vroegere breuklijnen tussen seculiere en religieuze Turken vervangen zijn door de nieuwe polarisering, maar dan binnen de religieuze Turkse gemeenschap.

De Belgische jurist en policoloog Mehmet Alparslan Saygin nuanceert. ‘Ik denk eigenlijk dat er in Turkije nooit een echte polarisering is geweest tussen seculieren en niet-seculieren. Ik denk dat er eerder een breuk was tussen enerzijds groepen die het secularisme als politiek machtsmiddel instrumentaliseerden en anderzijds de bredere Turkse gemeenschap.’

‘Overigens denk ik ook niet dat 15 juli en de gevolgen ervan kunnen gereduceerd worden tot een polarisering tussen “Erdoganisten” en “Gülenisten”. Het is zo dat een meerderheid van de Turken, zowel ginder als hier in België, de mening deelt — noem het gerust een consensus —dat Gülen en zijn beweging achter de staatsgreep zitten.’ Saygin wijst op het evidente belang om te streven naar sociale vrede te bewaren maar wijst evenzeer op niet te verwaarlozen en terechte frustraties van de Turken, zowel in Turkije als in Europa.

Het onbegrepen trauma van 15 juli

‘Zowel in België als in het Westen in het algemeen hebben regeringen, talrijke media en heel wat opiniemakers 15 juli heel slecht “gelezen”’, zegt Saygin, ‘met als gevolg dat hun reacties zeer ontoereikend waren in de ogen van de Turken. Men heeft zich niet gerealiseerd — of wilde zich niet realiseren — wat voor een trauma de couppoging in de Turkse opinie heeft veroorzaakt.

‘Men vergeet de menselijke schade die gepaard ging met de couppoging.’

Men sluit de ogen voor de vele aanwijzingen die de verantwoordelijkheid voor de mislukte couppoging bij de Gülenbeweging leggen. Men vergeet ook de menselijke schade die gepaard ging met de couppoging. De Turken voelen aan dat die reactie niet minder is dan een doorgedreven allergie voor alles wat Erdogan zegt of doet.’

*Wie of wat is Fedactio?

Özkan Yilmaz, secretaris-generaal van Fedactio, noemt zijn organisatie deel van een puur Belgisch verhaal. De koepelorganisatie werd in 2010 opgericht door Turkse Belgen van de tweede en derde generatie, veeleer mensen uit de Turks-Belgische middenklasse.

De meeste leden zijn sympathisanten van de Hizmetbeweging, zegt hij. ‘Ik ben zelf persoonlijk geïnspireerd door de boeken van Fethullah Gülen, maar ik benadruk dat we geen spreekbuis zijn van de Gülenbeweging’, zegt Yilmaz. Maar hij voegt toe dat de nood aan een officieel aanspreekpunt in België wel hoog is. ‘Daarom hebben we heel recent Hizmet-forum opgericht, net om transparanter te kunnen communiceren.’

‘Met Fedactio wilden we een actieve federatie oprichten van organisaties, die zich niet alleen op de Turkse cultuur richten, maar bijvoorbeeld ook op problematieken als onderwijsachterstand van Belgische Turken. En ook ondernemerschap voeren we hoog in het vaandel.’ Fedactio richt zich op zeven actieterreinen waaronder onderwijs, jeugd, sociale cohesie en dialoog.

Fedactio Vlaanderen, de sociaalculturele tak van Fedactio in Vlaanderen, werd recent erkend door het Vlaams ministerie van Cultuur en ontvangt jaarlijks een subsidie van 28.000 euro.
Het gebouw van de organisatie is in handen van de Turks-Belgische ondernemersfederatie Betiad (ook zelf lid). De koepelorganisatie zelf draait voornamelijk op sponsoring door ondernemers, aldus Yilmaz.

De 25-jarige VUB-student Geschiedenis Alper Gel is de oprichter en hoofdredacteur van de nog jonge website De Jonge Turken. Gel noemt zichzelf ‘een neutrale waarnemer’ en begon De Jonge Turken in 2013 als tegengewicht tegen wat hij noemt: “de al te selectieve berichtgeving van de Belgische media”.

Zelf halen ze naar eigen zeggen hun mosterd bij de Turkse kranten, van diverse pluimage. ‘Voor de Turkse bronnen proberen we een gezond evenwicht te zoeken tussen de Hürriyet, eerder seculier en eerder oppositie, en Sabah, eerder regeringsgezind.’ Ook Belgische en Nederlandse media komen aan bod en met mate eigen stukken of opinies van derden, zoals de Gentse professor Dries Lesage en diens collega en zwager Hilmi Kaçar. ‘We proberen het nieuws over Turkije te objectiveren’, zegt Gel.

Ergenekon

Alper Gel noemt de reacties van buitenaf soms heel eenzijdig gefocust op president Erdogan, en bijgevolg dus een vertekening. ‘In de Belgische media gaat het nieuws over Turkije steevast over Erdogan en diens daden. Ga je kijken in Turkije, dan zie je een andere realiteit, dan zie je dat Turkije echt wel meer is dan Erdogan, dat er ook andere stemmen zijn. Dan zie je hoe wat men hier “pro-Erdoganisme” na de coup noemt, ginder een pro-Turkije moment is, gedeeld door iedereen, inclusief de oppositie. Alleen, dat verhaal krijgen we hier niet. En dus hebben de Turken intussen massaal het idee dat het Westen een gebrek aan sympathie heeft voor Turkije.’

‘Het is evident dat hier, in de Belgische rechtsstaat, andere regels dan in Turkije gelden’

Bovendien, gaat hij verder, vindt hij dat veel westerse waarnemers de huidige gebeurtenissen in Turkije te weinig linken aan wat voorafging. Men vergeet, zegt hij, een enorm belangrijke zaak uit het nabije verleden, namelijk de Ergenekonzaak. Deze rechtszaak hield Turkije van 2007 tot 2011 in zijn greep.

Magistraten, legerfunctionarissen maar vooral journalisten, verdacht van banden met de Diepe Staat, werden massaal aangehouden en opgesloten. De zaak werd volop geleid door magistraten die sterke banden hadden met de Gülenbeweging en werd volop gesteund door de Gülengelieerde krant Zaman, klinkt het.

Maar wat vindt hij van wat er vandaag gebeurt, de talloze arrestaties in Turkije van Gülensympathisanten, en de intimidaties die ook hier, op Europees grondgebied plaatsvinden. ‘Turkije heeft het recht om zijn eigen wetgeving te volgen, die in de noodtoestand bepaalt dat extra maatregelen tegen terrorisme worden genomen. Het is evident dat hier, in de Belgische rechtsstaat, andere regels gelden.’