Het succes van links nationalisme, een onafhankelijk Schotland?

Eind 2012 besliste de Britse regering van premier Cameron samen met de Schotse Regering onder leiding van Alex Salmond dat er een referendum over de onafhankelijkheid van Schotland zou plaatsvinden. 

Tot nu toe laat geen van de polls een meerderheid aan ja-stemmen optekenen, maar indien het YES-kamp toch zijn slag thuishaalt, zal Cameron de Scottish National Party geen strobreed in de weg kunnen leggen.

Scottish National Party

De Scottish National Party (SNP) – de Schotse Nationale Partij – is de voornaamste politieke partij die het Schots nationalisme predikt. In tegenstelling tot wat we in Vlaanderen zien, is de SNP volgens Europarlementslid Alyn Smith (SNP) een naar links leunende nationalistische partij. ‘Binnen het Europees Parlement voelen we ons comfortabel binnen de Europese Vrije Alliantie’ (een Europese groep, vooral linkse, regionalistische partijen).

In 2011 vonden de laatste verkiezingen voor het Schotse parlement plaats. Daarop werd – voor de eerste keer in de Schotse geschiedenis – een meerderheidsregering gevormd door één enkele partij. Nochtans was het kiessysteem in Schotland uitdrukkelijk gekozen om te vermijden dat dit ooit zou gebeuren.

Met 45,4% van de stemmen behaalde de SNP een absolute meerderheid. Sindsdien regeert de partij alleen en dat zal ze blijven doen tot de volgende parlementaire verkiezingen in 2016. Bovendien lijkt de populariteit van de partij niet te tanen. Tijdens de Europese verkiezingen van mei 2014 wist de partij haar twee zetels in het Europees Parlement comfortabel veilig te stellen.

‘Het is een feit dat Schotland er onder het bestuur van de Schotse Nationale Partij niet op achteruit is gegaan.’

Het beste onderwijs in Europa

‘Het is een feit dat Schotland er onder het bestuur van de SNP niet op achteruit is gegaan’, zegt John Peterson, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Edinburgh. ‘Dit zorgt er echter voor dat veel mensen de SNP steunen zonder mee te stappen in het onafhankelijkheidsverhaal.’

Op economisch vlak zet de SNP in op jobcreatie en de bescherming van familiebudgetten. Zo is de council tax (een lokale belasting in Engeland, Schotland en Wales) de laatste vijf jaar in Schotland geen penny omhoog gegaan. Bovendien heeft Schotland nu al een groter bruto binnenlands product per persoon dan Engeland, Wales, Noord-Ierland, en het gehele Verenigd Koninkrijk.

Een belangrijk Schots beleidsgebied is energie. Schotland is naast een belangrijke producent van fossiele brandstoffen een wereldleider op het vlak van groene energie. Het onderzoeksbureau ICIS, gespecialiseerd in marktonderzoek in de energiesector, stelt in een recent rapport dat  energie de belangrijkste bron van inkomsten zou zijn voor een onafhankelijk Schotland.

Ook op het vlak van onderwijs wist de SNP velen te bekoren. Onlangs publiceerde het Office for National Statistics nog een rapport waaruit blijkt dat Schotland de regio is met het beste onderwijs in Europa. Het inschrijvingsgeld voor een universitaire studie ligt op maximum 1820 pond (2270 euro) per jaar – erg laag in vergelijking met het maximum van negenduizend pond dat mag gevraagd worden in Engeland.

Bovendien betaalt het Student Awards Agency for Scotland die inschrijvingskosten terug voor Schotse of Europese burgers. Enkel wie afkomstig is uit de rest van het Verenigd Koninkrijk betaalt in Schotland zelf, omdat Schotten ook in de rest van het Verenigd Koninkrijk de volle pot moeten ophoesten.

‘Ik krijg de mogelijkheid een diploma te behalen aan een gerenommeerde universiteit zonder kosten.’

Oscar Larsson, afkomstig uit Zweden en momenteel student Politieke Wetenschappen aan de Universiteit van Glasgow, is enorm dankbaar voor deze mogelijkheid: ‘Ik krijg de kans een diploma te behalen aan een gerenommeerde universiteit zonder kosten. Enkele vrienden van me studeren in Engeland en moeten er gigantische leningen afsluiten.’

Hoewel  EU-burgers die in Schotland verblijven ook mogen stemmen in het referendum, is Oscar dat niet van plan. ‘Ik woon hier nog maar twee jaar en vind niet dat mijn stem zou moeten meetellen. De beslissing ligt bij het Schotse volk.’

Het referendum wordt enorm inclusief: naast EU-burgers mogen ook 16- en 17-jarigen hun stem uitbrengen. De SNP hoopte zo meer YES-stemmen te kunnen optekenen, al wijst niets erop dat jongeren anders zouden stemmen dan oudere Schotten.

YES of Better Together

In de aanloop naar het Schots onafhankelijkheidsreferendum – op sociale media is indyref de gebruikte term – hebben zich twee groepen afgetekend; het YES-kamp en het Better Together-kamp. Hun visie op de toekomst van Schotland hebben ze opgetekend in de White Paper on Independence en The Case for a United Kingdom. 

YES wordt, naast de eerder marginale Scottish Greens, bijna uitsluitend bevolkt door de SNP. Een fractie van het linkse Labour scheurde zich af van de moederpartij onder de naam Labour For Independence en voegde zich bij de groep. Indien het YES-kamp een meerderheid in het referendum wil behalen, zal het de steun van deze dissidente Labourfractie goed kunnen gebruiken.

‘Dit referendum is een oefening in het ontwikkelen van een democratische wil en geest in Schotland.’

Op zich houdt het steek voor links in Schotland om zich achter de onafhankelijkheid te scharen. Deze laat immers toe afstand te nemen van het neoliberale beleid dat momenteel uit Londen naar het noorden wordt geëxporteerd.

Volgens YES-activist Mark Coburn gaat het referendum verder dan de vraag over zelfbestuur: ‘Dit referendum is een oefening in het ontwikkelen van een democratische wil en geest in Schotland.’

Op 5 augustus zond STV – Scottish Television – een debat uit tussen Alex Salmond en Alistair Darling, de Britse Labour-politicus die het politieke gezicht vormt van de Better Together-campagne. De hoogtepunten van dit debat kan u hier bekijken.

Afscheid van Europa?

In januari vorig jaar beloofde de Britse Premier Cameron een referendum over het Britse lidmaatschap van de Europese Unie indien hij met zijnTories een meerderheid zou behalen in de volgende algemene verkiezingen. Die vinden plaats op 7 mei 2015. Cameron zal het opnemen tegen Ed Miliband (Labour) en Nick Clegg (Liberal Democrats). De polls wijzen momenteel in de richting van een overwinning voor Labour.

Charlie Jeffery, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van Edinburgh, stelde onlangs in een studie gepubliceerd door het Institute for Public Policy Research dat het euroscepticisme veel sterker staat in het zuiden dan in Schotland.

Voor de SNP staat het vast dat Schotland zich als onafhankelijk lid van de Europese Unie zal kunnen ontdoen van dit negatief denken over de EU dat vanuit het zuiden overwaait.

Een vreemde situatie kan zich voordoen als Schotland, zoals verwacht, niet onafhankelijk wordt en Cameron, tegen de verwachtingen in, toch de verkiezingen volgend jaar zou winnen. Het relatief Europeesgezinde Schotland zou dan uit de EU kunnen verdwijnen simpelweg omdat het nog steeds deel uitmaakt van het Verenigd Koninkrijk. En de kans bestaat dat als alle Britten mogen stemmen over EU-lidmaatschap, een meerderheid de Unie liever verlaat.

Toch mogen we volgens Jeffery de houding van de Schotten ten opzichte van Europa niet te positief inschatten. ‘De Schotten zijn minder vijandig ten opzichte van de Europese Unie, maar ze zijn vooral ook veel minder geïnteresseerd.’

‘Dit onderwerp ligt momenteel zo gevoelig dat ik er absoluut niets over kan of mag zeggen.’

EU-lidmaatschap niet gegarandeerd

SNP-politici vergelijken hun land in wording maar al te graag met de kleine noordelijke staten in de EU die ondanks hun beperkte omvang vaak een leidersrol spelen, bijvoorbeeld in milieudossiers. Maar is het wel zo evident dat een onafhankelijk Schotland lid wordt van de Europese Unie? 

Een hooggeplaatste Europese ambtenaar die een grote rol speelt in de relaties tussen Schotland en de EU kon niet veel vertellen. ‘Het onderwerp is zo gevoelig momenteel dat ik er absoluut niks over kan of mag zeggen.’

In december 2013 liet aftredend voorzitter van de Europese Raad Van Rompuy optekenen dat nieuw onafhankelijke staten de hele toetredingsprocedure moeten doorlopen. Hij beantwoordde een vraag over Catalonië, waar een referendum op til is, maar het was duidelijk dat Van Rompuy ook op Schotland doelde.

Dit zou betekenen dat een onafhankelijk Schotland niet zomaar lid van de Unie kan blijven. Op zich belet dit een latere toetreding geenszins, al zouden de onderhandelingen stroef kunnen verlopen. Het is namelijk de Europese Raad – de staats- en regeringsleiders van de 28 EU-lidstaten – die zich uitspreekt over een eventuele toetreding. Zo zou het Europese lot van Schotland in handen komen te liggen van een misschien wel verzuurd Verenigd Koninkrijk, alsook van een Spanje dat de Basken en Catalanen in eigen land geen duwtje in de rug zal willen geven.

Volgens Michael Shackleton, docent aan de Universiteit van Maastricht, kan dit echter geen probleem vormen. De man was in een vorig leven hoofd van de vertegenwoordiging van het Europees Parlement in Londen – en zo ook van de vertegenwoordiging in Schotland. Shackleton: ‘Het is dwaas te zeggen dat bijvoorbeeld Spanje de toetreding van Schotland zou bemoeilijken omdat ze een probleem hebben in Catalonië. Ik kan me niet inbeelden dat een land als Schotland geen deel van de EU kan uitmaken.’

‘Geen enkele EU-lidstaat wint wanneer ze Schotland aan de deur laten staan.’

Een onzekere toekomst

De Europese Unie als geheel heeft weinig te winnen bij een onafhankelijk Schotland, terwijl het wel risico’s zou nemen door een precedent te scheppen. Toch moeten de Schotten niet bang zijn om te stemmen voor onafhankelijkheid, vinden Jeffery en Smith. 

‘Het zou absurd zijn om Schotland uit de Europese markt te gooien om het erna weer in het project te betrekken’, zegt hoogleraar Jeffery.

‘Geen enkele EU-lidstaat wint wanneer ze Schotland aan de deur laten staan, ook het Verenigd Konkrijk niet’, aldus Alyn Smith van de SNP.

De wil van het Schotse volk zal uiteindelijk de doorslag geven. Om de rest van Europa gerust te stellen, hebben de Schotten alvast een courante uitdrukking: Nae bother!