Houtart, “de paus van de andersglobalisten” overlijdt op 92-jarige leeftijd in Ecuador

De levensloop van François Houtart leest als een catalogus van politieke dromen en grote maatschappelijke omwentelingen. Hij wou eigenlijk missionaris worden. De wereld intrekken, de armen dienen. Maar zijn vader wou dat hij dichter bij huis bleef en dus werd hij seminarist in Mechelen. Enkele jaren later brak de Tweede Wereldoorlog uit en geraakte hij betrokken bij het verzet. ‘We deden bruggen springen in de omgeving van Brussel.’

Maar zijn echte doop kreeg hij in de KAJ. In 1953 woonde hij een internationaal congres bij in Havana en kardinaal Cardijn vroeg hem om aalmoezenier te worden van de internationale KAJ. Zijn eigen kardinaal, Van Roey, weigerde. Als socioloog bestudeerde hij de vervreemding tussen kerk en arbeiders, die in Europa pijnlijk zichtbaar werd. Het was ook als socioloog dat hij meer en meer betrokken geraakte bij de sociale problemen van Latijns-Amerika. Op vraag van onder andere Dom Helder Câmara werd hij vier jaar lang raadgever van de Latijns-Amerikaanse bisschoppen op het Tweede Vaticaans Concilie.

‘Wie gelooft het patent te hebben op een perfect maatschappelijk systeem, die zal altijd weer een inquisitie nodig hebben om halsstarrige zondaars, ketters of ongelovigen te berechten.’

In het zog van het enthousiasme dat daar ontstond voor de rol van de leken in de kerk en voor de rol van de kerk in de samenleving bleef hij ondersteunend werk leveren voor de Latijns-Amerikaanse kerk. Het ontstaan en het opbloeien van bevrijdingstheologie en basisgemeenschappen: hij was erbij. De volksbewegingen en de revoluties in Midden-Amerika: hij volgde ze op de voet. Boerenbewegingen en indiaanse opstanden, syndicaten en catechisten: hij kent ze bij naam en toenaam. En niet alleen in Latijns-Amerika: laat de naam Houtart vallen bij sociale bewegingen in Vietnam, Sri Lanka of de Filipijnen –bijvoorbeeld- de lampen gaan vanzelf branden.

In Louvain-la-Neuve richtte François Houtart het CETRI op: het Centre TriContinental waar talloze onderzoekers en sociale leiders uit het Zuiden gevormd werden. Hij was ook een van de grondleggers van het Wereld Sociaal Forum, de mondiale bijeenkomsten van anderglobalisten waarin sociale bewegingen, boerenbewegingen en een kleurrijk en breed aplet van andere verzetsbewegingen samenkwam om ervaringen uit te wisselen en coalities te smeden.

In 2009 kreeg Houtart de UNESCO Madanjeet-Singh prijs voor de promotie van tolerantie en geweldloosheid, maar in 2010 viel er een schaduw over zijn ongelooflijke bijdrage aan de wereld van sociale rechtvaardigheid en verzet toen bekend werd dat hij in 1970 een neefje twee keer had misbruikt. Houtart erkent de feiten en noemt ze zelf afschuwelijk.

Vanaf 2011 werkt Houtart grotendeels in en vanuit de Ecuadoraanse hoofdstad Quito, waar hij verbonden was aan de Fundación Pueblo Indio del Ecuador en het FLACSO (Facultad Latinoamericana de Ciencias Sociales -Sede Ecuador). Hij was een zeer betrokken, maar kritische deelnamer aan het politiek middenveld in Ecuador tijdens de omwenteling van Rafael Correa –waarbij hij de sociale vooruitgang loofde, maar de aandacht bleef vestigen op de schrijnende ongelijkheid waarvan met name inheemse burgers het slachtoffer waren. Hij werd ook steeds duidelijker een verdediger van een transitiebeweging die stijgenden welvaart voor iedereen in het Zuiden verbond aan duurzaamheid en behoud van de ecologische evenwichten.

Hieronder enkele opvallende uitspraken van Houtart uit interviews die in de loop van de jaren bij MO* verschenen:

Over utopie en inquisitie (Wereldwijd, 1999)

‘De utopie is dood, leve het pragmatisme’ werd de slogan. Ik ben het daarmee niet eens. Er is namelijk één grote, wereldomvattende beweging bezig haar ideaal op een succesvolle manier te verwezenlijken: het kapitalisme. Met alle nieuwe technologieën en communicatiemiddelen slaagt het kapitalisme erin om een mondiaal systeem te worden. Niet dat er daartegen geen verzet is: over de hele wereld zie je sociale strijd. Maar die strijd is volkomen gefragmenteerd.

Dat komt het zich ontwikkelende wereldkapitalisme mooi uit, natuurlijk. Die verbrokkeling wordt bovendien filosofisch onderbouwd door het postmodernisme in de sociale wetenschappen. Dat postmodernisme stelt dat er geen globale systemen bestaan en dat het gevaarlijk is om een sociale utopie na te streven. Daarmee ontneemt men de mensen die lijden onder het reëel bestaande kapitalisme één van de belangrijkste instrumenten om zich te ontdoen van hun verdrukking.’

‘Een utopie kan wel degelijk gevaarlijk zijn. Zodra men denkt dat ze hier, op aarde gerealiseerd kan worden, gaat het fout. Dat geldt niet alleen voor de sociale utopieën van de laatste eeuwen, maar ook voor veel religieuze bewegingen sinds de dertiende eeuw. Telkens mensen het Nieuwe Jeruzalem op aarde wilden installeren, is dat in een catastrofe geëindigd. Wie gelooft het patent te hebben op een perfect maatschappelijk systeem, die zal altijd weer een inquisitie nodig hebben om halsstarrige zondaars, ketters of ongelovigen te berechten.’

Over verzet en geweld(loosheid) (MO.be, 2009)

‘Een daad van geweld is slechts in enkele uitzonderlijke gevallen acceptabel. Geweld roept namelijk geweld op als reactie. Als je ziet wat er vandaag de dag in Irak en Afghanistan gebeurt is het logisch dat het verzet tegenover de Amerikaanse bezetting als iets absoluut legitiems gezien wordt. Maar de vorm van geweld die daar gebruikt wordt - honderden onschuldige mensen worden opgeofferd - is ethisch onverantwoord. Het wil echter niet zeggen dat het verzet op zich niet gelegitimeerd is.

Men moet in het achterhoofd houden dat een samenleving structureel gewelddadig is ten opzichte van bepaalde groepen personen. Ik denk bijvoorbeeld aan de mensen zonder papieren of immigranten die lijden onder structureel georganiseerd geweld. We mogen dit niet accepteren. Ik zeg niet dat we geweld moeten uitoefenen tegen de staatsapparaten die hiervan aan de oorzaak liggen, maar wel dat we geweldloze en goed georganiseerde acties moeten opzetten opdat de wetten of de toepassingen ervan veranderen.’