Italië vervult voortrekkersrol in glyfosaatverbod

Glyfosaat is een van ’s werelds meest gebruikte onkruidverdelgers. Wie glyfosaat zegt, zegt Monsanto, de Amerikaanse multinational die het product via haar onkruidverdelger Roundup op de markt bracht. Monsanto verdeelt daarnaast genetisch gewijzigde organismen (ggo’s) die bestand zijn tegen onkruidverdelgers als glyfosaat, wat het Amerikaanse bedrijf een buitengewoon sterke concurrentiepositie in de landbouwsector oplevert.

Naast gebruik in de industriële landbouw voor gewassen als tarwe, maïs, koolzaad en suikerbiet, wordt het product ook op openbare plaatsen en in private tuinen gebruikt. Het middel is zeer effectief bij het bestrijden van onkruid, aangezien het de groei van planten verstoort. Maar volgens een rapport van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) zou het niet enkel de groei van planten verstoren, maar ook ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ zijn. Meer dan 100 producten in de Europese Unie zouden glyfosaat bevatten.

De onkruidverdelger wordt vooral na de oogst gebruikt, maar het is in de fase vóór het oogsten dat gebruik ervan schadelijk kan zijn voor de mens. In die fase versnelt glyfosaat het rijpingsproces en droogt het granen uit. Door dit proces, in landbouwtermen desiccatie genoemd, komt een significante hoeveelheid glyfosaatresiduen in ons voedsel terecht. Zo werd al glyfosaat in Engels brood en Duits bier aangetroffen.

Voortrekkersrol Italië

Het land van premier Renzi is één van de weinige Europese landen die de bezwaren van het IARC in haar wetgeving laat opnemen. Sinds 22 augustus is op het schiereiland een decreet van het ministerie van Volksgezondheid van kracht dat het gebruik van glyfosaat verbiedt in ‘parken, tuinen, sportvelden, recreatieruimtes, speeltuinen, binnenplaatsen en groene ruimten in scholen en in sanitaire voorzieningen’.

Op federaal niveau blijft het op het kabinet van bevoegd minister Willy Borsus voorlopig nog stil.

Daarenboven is het verboden de stof te gebruiken vóór de oogst en tijdens het dorsen, de fase waarin alles overblijft wat de mens consumeert. Ook verbiedt het decreet dat vanaf heden nog producten worden verkocht die glyfosaat bevatten.

Door het gebruik van glyfosaat op nationaal niveau te willen inperken, vervult Italië een voortrekkersrol in dit debat. Naast Malta en Frankrijk, die ook een algemeen verbod willen invoeren, is Italië tot op heden het enige land in Europa dat glyfosaat op national vlak verbiedt.

In Vlaanderen mogen openbare diensten en gemeenten geen pesticiden meer gebruiken sinds 1 januari 2015, terwijl in Brussel en Wallonië hetzelfde zal gelden vanaf respectievelijk 2018 en mid 2019. Op federaal niveau blijft het op het kabinet van bevoegd minister Willy Borsus voorlopig nog stil.

Uitblijven Europese consensus

Op Europees niveau verhit het al dan niet toelaten van het omstreden glyfosaat al geruime tijd de gemoederen. Eind juni kon een derde stemming in de Europese Commissie niet leiden tot een gekwalificeerde meerderheid die 55 procent van de landen en 65 procent van de EU-bevolking vertegenwoordigt.

Uiteindelijk werden geen restricties aan EU-landen opgelegd, maar enkel aanbevelingen geformuleerd.

De Europese commissie besliste dan zelf maar om de bestaande vergunning voor glyfosaat met 18 maanden te verlengen (tot eind 2017). Sinds 11 juli mag de schadelijke hulpstof POE-tallowamine wel niet meer in glyfosaathoudende producten voorkomen. Uiteindelijk werden geen restricties aan EU-landen opgelegd, maar enkel aanbevelingen geformuleerd.

‘De glyfosaatlicentie inkorten beschermt de mensen en het milieu niet, alleen significante beperkingen of een volledig verbod kunnen daarvoor zorgen’, aldus Franziska Achterberg van Greenpeace afgelopen mei. ‘De Commissie kan daarenboven nog steeds de licentie met enkele jaren verlengen, zoals al eerder gebeurd is. Greenpeace pleit voor onmiddellijke beperkingen zodat niet nog meer mensen aan deze schadelijke stof worden blootgesteld’.

Wetenschappelijke verdeeldheid

Het verlengen van de glyfosaatlicentie tot eind 2017 moet het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) de tijd geven om zelf met een studie rond de gevolgen van glyfosaatgebruik op de proppen te komen. Die studie moet uitsluitsel brengen in een wetenschappelijke discussie zonder einde.

Criticasters trekken de objectiviteit van het verslag in twijfel, omdat de studie werd besteld door glyfosaatproducten.

In november 2015 had de Europese autoriteit voor voedselveiligheid in een verslag het “onwaarschijnlijk” geacht dat glyfosaat via voedselinname gevaarlijk zou zijn voor de mens. Criticasters trekken evenwel de objectiviteit van het verslag in twijfel, omdat de studie werd besteld door glyfosaatproducten.

Nauwelijks een half jaar eerder hadden elf experten van het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) zich over de complexe materie gebogen. Op basis van analyses op vijf pesticiden werden twee daarvan als ‘misschien kankerverwekkend’ (type 2B) en drie als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ (type 2A) geklasseerd. Glyfosaat behoort tot de laatste categorie.

Verder heeft het IARC onderzoek gevoerd naar de gevolgen van blootstelling aan glyfosaat bij landbouwers in de Verenigde Staten, Canada en Zweden. Allen vertoonden ze een ‘hoger risico op de vorming van het non-hodgkinlymfoom’, een kwaadaardige lymfoom (kanker) aan de lymfeklieren. Andere studies brachten beschadiging aan DNA en chromosomen bij zoogdieren aan het licht.

In dit opzicht is het merkwaardig dat de Europese Commissie die studie naast zich neerlegt. De EU-wetgeving – gebaseerd op IARC-criteria - verbiedt immers het gebruik van pesticiden als proeven op dieren een link met kanker kunnen aantonen.