Kenia volgt voorbeeld EU en dwingt Somalische vluchtelingen grens over

‘Onze actie past in een periode waarin een groeiend aantal landen – rijk en arm –  de toegang voor vluchtelingen beperken om de nationale veiligheid te beschermen.’ 

Met ongeveer die woorden beargumenteerde de Keniaanse overheid dit voorjaar haar beslissing om Dabaab, het grootste vluchtelingenkamp ter wereld, te sluiten en de bewoners te repatriëren. In Dabaab wonen meer dan 280 000 vluchtelingen, waarvan het gross Somali’s. Veel te veel, stelt de Keniaanse overheid vandaag. Daarom moet Dabaab tegen eind november dicht en worden inwoners genoopt om hun boeltje te pakken.

Hefboom EU

Volgens politieke analisten vormt de Europese aanpak van de vluchtelingencrisis een hefboom voor de Keniaanse beslissing. ‘De Europese lidstaten lieten de laatste achttien maanden duidelijk verstaan dat ze in naam van het contra-terrorisme en de eigen veiligheid het internationaal recht naast zich kunnen neerleggen’, klinkt het bij Amnesty International.

Kenia lijkt nu voor dezelfde aanpak te gaan.

Twee weken voor de deadline zouden Keniaanse ambtenaren de inwoners van het vluchtelingenkamp zwaar onder druk zetten om naar Somalië terug te keren, hoewel het daar allesbehalve veilig is. ‘De overheid zet ons aan om ons te registreren en te vertrekken’, getuigt Hadi die al 24 jaar in het kamp woont. ‘Wie zich nu niet aanmeldt moet later te voet naar Somalië gaan’, vult kampgenote Samira aan. ‘De mensen geloven dat je na november geen transport of geld meer krijgt om terug te gaan. Daarom vertrekken ze liever deze dagen.’

Onderbelicht gevaar

Mohamad Abdi Affey, de nieuwe speciale VN-gezant voor Somalische vluchtelingen, stelde recent op de BBC dat de vluchtelingen zelf beslissen wanneer ze naar huis willen terugkeren.

Feit is dat Somalië al meer dan twee decennia kampt met een intern gewapend conflict, en dus absoluut niet veilig is. 

Feit is dat Somalië al meer dan twee decennia kampt met een intern gewapend conflict, en dus absoluut niet veilig is. Gevechten tussen de regeringstroepen en de milities van Al-Shabaab leidden de laatste jaren tot zware mensenrechtenschendingen en vernielden alle basisinfrastructuur en dienstverlening.

Volgens Amnesty International worden die gevaren onderbelicht, ook door ngo’s en de Verenigde Naties. Onder meer doordat ze werken met verouderde informatie.

‘Het VN-vluchtelingenagentschap UNHCR heeft duidelijke standaarden. Om van een vrijwillige terugkeer te spreken, moet je onder meer een beslissing kunnen nemen op basis van objectieve en accurate informatie; de vluchtelingen moeten ook weten wat er gebeurt als ze ervoor kiezen om niet terug te gaan. Maar aan die voorwaarden is niet voldaan’, klinkt het. ‘De UNHCR beseft dat de Keniaanse autoriteiten de vluchtelingen onder druk zetten om naar Somalië terug te keren, maar toch ondersteunt ze het proces. Hetzelfde geldt voor verschillende donoren, waaronder de EU, de derde grootste donor in het repatriëringsproces.’

Westerse hulp

De ironie wil dat de internationale gemeenschap die de uittocht nu - ook financieel - begeleidt, daar zelf mee de oorzaak van blijkt. Het gebrek aan steun was – naast veiligheid - immers een tweede argument van de Keniaanse overheid om Dabaab uiteindelijk te sluiten.

‘Kenia ontvangt al een kwarteeuw meer dan 600.000 vluchtelingen. Die opvang was prijzig. De kampen zijn vandaag overbevolkt, maar de internationale gemeenschap heeft zich nooit om dat probleem bekommerd’, stelt de Keniaanse overheid.

Ter illustratie: een recente oproep van de UNHCR voor Kenia leverde slechts 38% van het beoogde budget op. Ook wat de opvang van vluchtelingen betreft, bleven de inspanningen beperkt. In 2015 ontvingen alle EU-lidstaten samen volgens Amnesty International slechts 671 kwetsbare vluchtelingen uit Kenia.

‘Kenia is een land waar donoren het vluchtelingenprobleem vooral met een humanitaire blik hebben benaderd’, klinkt het bij de mensenrechtenorganisatie. ‘Ze maakten een beperkte hoeveelheid middelen vrij voor wat ze zelf als tijdelijke omstandigheden zagen. Zelfs wanneer de situatie bleef aanslepen, zoals bij de Somalische vluchtelingen.’

Oproep

‘De verstrengde maatregelen van Kenia tegenover Somalische vluchtelingen komen op een moment dat de rijke landen op een schokkende manier falen om hun deel van de verantwoordelijkheid te accepteren’, stelt Amnesty International. ‘Eerder dan te focussen op de terugkeer van vluchtelingen naar Somalië, waar hun mensenrechten dreigen te worden geschonden, zou de internationale gemeenschap moeten samenwerken met Kenia om tot duurzame langetermijnoplossingen te komen.’ 

Een oproep die deze dagen niet enkel voor de relaties met Kenia opgaat.

Hamvraag: is de internationale gemeenschap bereid en in staat om ermee aan de slag te gaan en een nieuw voorbeeld te stellen? Een voorbeeld dat getuigt van engagement en inzicht op de lange termijn?