Latijns-Amerika kijkt in eigen boezem

‘Vanaf het ontstaan van de republieken blonk onze regio uit door een utopische zoektocht, een zoektocht naar eenheid, naar verbondenheid’, deelde Luis Guillermo Solís, president van Costa Rica en huidig voorzitter van de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten, gisteren mee in zijn openingsrede waarmee de derde CELAC-top plechtig geopend werd.

‘Unidad en la diversidad’, verbonden door verscheidenheid, dat is het lemma dat CELAC sinds het ontstaan van de alliantie in 2011 hoog in het vaandel houdt. Sinds de formele oprichting in Caracas vier jaar geleden, is het bondgenootschap, dat 33 van de 35 landen op het Amerikaans continent omvat (met de VS en Canada als uitzondering), al twee keer samengekomen. In 2013 ging de top in Santiago de Chile door, vorig jaar kwam de gemeenschap samen in La Habana. Ditmaal werd er afgesproken in Costa Rica, de huidige voorzitter. De vergadering gaat meer bepaald door in het Centro de Eventos Pedregal in het stadje Belén, vijftien kilometer ten oosten van hoofdstad San José. Na afloop van de top zal Ecuador het voorzitterschap op zich nemen.

Armoede centraal

Het centrale thema voor de top is net zoals vorig jaar in La Habana het uitroeien van de armoede op het continent. Daarin doet Latijns-Amerika het niet al te best. Uit een rapport van CEPAL, de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbische Gebied, blijkt dat 28 procent van de Latino’s in armoede leeft, een cijfer dat nagenoeg constant gebleven is sinds 2012. Het aantal extreme armen is zelfs verslechterd: van 11,3 procent in 2012 en 11,7 procent in 2013 naar 12 procent voor 2014. In concreto gaat het om 167 miljoen armen, waarvan er 71 miljoen in extreme armoede leven. ‘Vooral jongeren in armoede zijn heel kwetsbaar’, zegt IPS-journalist Marianela Jarroud. ‘Hun vooruitzichten zijn vaak slecht door gebrek aan kansen en de lokroep van geweld.’

Andere thema’s die behandeld zullen worden, zijn financiële transparantie en duurzame ontwikkeling. Vooral dat laatste is door het aflopen van de Millenniumdoelstellingen en het opkomen van de SDG’s, de Sustainable Development Goals, zeer actueel. Er zijn echter nog andere prangende onderwerpen om te bespreken. Zo is de economische malaise, gelinkt aan de dalende grondstof- en olieprijzen, een brandend thema dat zeker niet onbehandeld zal blijven. Ook diplomatieke relaties met China en de VS zullen zonder twijfel onder de loep genomen worden op de twee dagen durende bijeenkomst.

Economie, diplomatie en onenigheid

Dat het niet goed gaat met de olie in het algemeen, en in Latijns-Amerika in het bijzonder, is welbekend. Zowel Ecuador als Venezuela, twee landen die enorm afhankelijk zijn van het zwarte goud, zijn om financiële steun gaan vragen bij China. Internationale samenwerking met de Volksrepubliek staat dus hoog op de agenda. Rafael Correa, president van Ecuador en CELAC-voorzitter in spe, benadrukte wel dat de geldstroom uit China, waar ook zijn land gretig gebruik van maakt, ‘merkbaar resultaat’ moet hebben. ‘Er is een duidelijk samenwerkingsplan nodig, met concrete, haalbare en meetbare doelstellingen.’

‘Een nieuw tijdperk voor het continent’, dixit Castro.

De verbeterde relatie tussen Cuba en de VS is een ander onderwerp om in het achterhoofd te houden. De grote diplomatieke omkeer is een veel besproken onderwerp op het continent. Toch liet Manuel González, minister van Buitenlandse Zaken in Costa Rica, op voorhand weten dat het geen agendapunt vormt tijdens de top: ‘Het maakt geen deel uit van de hoofdthematiek van deze top.’

Toch zal er een afzonderlijke verklaring afgelegd worden op het einde van de top, een duidelijk teken dat CELAC de toenadering ondersteunt. In zijn speech omschreef Cubaans president Raúl Castro Ruz de ontwikkelingen als ‘het resultaat van de heroïsche strijd van het Cubaanse volk en het begin van een nieuw tijdperk voor het volledige continent’.

Een moeilijkere kwestie is het onafhankelijkheidsstreven van Puerto Rico. In aanloop naar een CELAC-top komt altijd een technische commissie samen om de agendapunten te bepalen, maar ze geraakten het niet eens over dit gevoelige thema. Bepaalde landen stemmen in met de idee dat de Puerto Ricaanse bevolking zelf zou moeten beslissen over zijn onafhankelijkheid. Anderen vinden dan weer dat de VS die beslissing moet nemen. Puerto Rico is geen kolonie meer van de VS, maar wel nog een vrijstaat van de grootmacht en kan er niet los van gezien worden. Zonder consensus binnen de lidstaten van CELAC wordt de kwestie niet officieel aanvaard op de agenda.

Om die beslissing te omzeilen, heeft president van Nicaragua Daniel Ortega een deel van zijn spreektijd afgestaan aan het Partido Independentista Puertorriqueño (PIP), de partij die de onafhankelijkheid van Puerto Rico nastreeft. Partijvoorzitter Rubén Berríos Martínez vraagt CELAC om de kwestie opnieuw onder de aandacht te brengen op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. ‘Het feit dat ik, als Puerto Ricaans onafhankelijkheidsstrijder, aanwezig mocht zijn op deze top vormt alvast een duidelijk signaal dat er een nieuw tijdperk aangebroken is’, aldus een hoofvolle Martínez voor CELAC-voorzitter Solís tussenkwam. De president van Costa Rica was niet bepaald opgezet met de actie van zijn Nicaraguaanse collega.

De Puerto Ricaanse kwestie wordt niettemin overschaduwd door een andere bron van verdeeldheid. CELAC is in 2011 opgericht zonder verdrag en heeft geen officieel secretariaat. Hierin verschilt het qua structuur met andere organisaties op het continent, zoals bijvoorbeeld Unasur. ‘Bepaalde landen willen dat CELAC zich officieel in een uitvoerend orgaan verenigt, met secretariaat en met het vermogen om beslissingen te nemen die juridisch bindend zijn. Zo kan het meer invloed uitoefenen op de internationale agenda’, legt Costa Ricaanse viceminister van Buitenlandse Zaken Alejandro Solano uit. ‘Maar niet iedereen deelt die mening.’