Muren die de wereld verdelen

De afgelopen vijf jaar stierf gemiddeld om de vijf dagen een persoon door geweld aan de grensmuur tussen India en Bangladesh. Dit blijkt uit cijfers van lokale mensenrechtenorganisaties.

‘Ik liep zelf weinig gevaar’, zegt fotograaf Gaël Turine tijdens een gesprek in de Brusselse Botanique, waar zijn tentoonstelling De muur en de angst loopt. ‘Grenswachters zagen me voor een verdwaalde toerist. Maar lokale gidsen, journalisten en activisten riskeren hun leven als zij berichten over de muur’. Turine leefde twee jaar rond ‘de muur die ik niet kende’ in het Indiaas-Bengalese grensgebied.

Vluchtelingen nemen meer risico’s en kiezen voor levensgevaarlijke trajecten als gevolg van grensmuren

Michel Foucher, voormalig diplomaat, auteur van meer dan tien boeken over grenzen en professor aan de universiteit van Lyon, vermoedt dat berichtgeving over de grensmuur met reden onderdrukt wordt. Het Westen prijst de Indiase republiek als ideaalbeeld voor groeilanden wereldwijd. ‘India is de grootste democratie ter wereld’, zo klonk de boodschap in aanloop naar de Indische verkiezingen vijf maanden geleden.

‘Een enorme muur waar grenswachters dagelijks mensenrechten schenden, past niet in het imago van India als grote liberale democratie.’ Dat is volgens professor Foucher de reden waarom wij er in het westen niets over horen.

Het rapport: Trigger Happy van Human Rights Watch uit december 2010 beschrijft hoe Indiase en Bengalese grenswachters willekeurige opsluiting, foltering en soms dodelijk geweld gebruiken. Zij maken hierbij geen onderscheid tussen smokkelaars, illegale migranten of gewoon inwoners van het grensgebied.

‘Wereldwijd bestaan meer dan 60 grensmuren’

‘Waarom bouwen overheden deze muren’, vraagt moderator Phillipe Hensmans, directeur van Amnesty International Belgique, aan de twee experts.

‘Ik weet dat ik jullie hiermee verras’, zegt professor Foucher met een glimlach. ‘Maar mensen waren nog nooit zo mobiel als vandaag. Overheden weten dat mensen altijd over landsgrenzen heen geraken. De muren, hekkens en controleposten maken deel uit van een globaal mobiliteitssysteem.’

De grens tussen Noord-Amerika en Mexico is een frappante illustratie. De Amerikaanse overheid bouwde in totaal 1047 kilometer muur en hek. Maar slechts een fractie van de mensen die de grens over willen, worden tegengehouden.

De drukste grensovergang ter wereld is de doorgang tussen het Mexicaanse Tijuana en het Noord-Amerikaanse San Diego, waar dagelijks 164.000 mensen passeren. Elke dag worden hier echter ook 500 mensen gearresteerd die illegaal de grens proberen oversteken.

Grensmuren houden de enorme globale mensenstroom niet tegen. Professor Foucher geeft vier redenen waarom overheden hun grenzen volzetten met hekkens, prikkeldraad, beton en soldaten.

1. Uitbreiding en behoud van territorium

Overheden betwisten nogal wat grondgebied in de wereld. Grensmuren worden hier ingezet om eigendom over de grond op te eisen. Hierbij is een vaak gehoord voorwendsel dat de nationale veiligheid beschermd moet worden.

De enorme veiligheidsmuur die Israël bouwt in de Palestijnse Westoever is een voorbeeld. De muur is een poging om het Israëlische gebied uit te breiden op Palestijnse grond. ‘Deze muur is illegaal en schendt de rechten van de Palestijnen. De bouw ervan moet onmiddellijk stoppen’, zei het Internationaal Strafhof al in 2004. Vandaag gaat de bouw gewoon door.

2. Demografische, politieke en etnische redenen

Overbevolking tegengaan, stemmen binnenrijven en het overwicht van de eigen etnische groep bewaren, heeft al heel wat grensmuren doen oprijzen.

Op 26 mei werd Narendra Modi verkozen tot premier van India. Zijn succes als zakenman en zijn belofte van economische groei voor India zijn belangrijke oorzaken van zijn succes. Ook zijn harde standpunt tegenover Bengalese migranten en zijn steun aan de grensmuur leverde Modi heel wat stemmen op. Veel Indiërs zien de Bengalese migrantengemeenschap in India immers als een bedreiging. ‘De Bengalezen in India mogen hun koffers alvast pakken’, zei Modi tijdens zijn verkiezingscampagne.

3. Vredesmuren

Vrede afdwingen tussen strijdende partijen kan door een ‘vredesmuur’ tussen hen in te zetten.

Opvallend zijn de muren in Noord-Ierland waar unionisten en nationalisten twisten over de vraag of Noord-Ierland aangesloten moet blijven bij Groot-Brittannië of niet. In Belfast, de hoofdstad van Noord-Ierland staat 21 kilometer aan ‘vredesmuren’ om knokkende inwoners van elkaar te scheiden. Sinds 2011 ijveren lokale organisaties om de muren af te breken.

4. Anti-Migratie muren

De laatste grensmuren die professor Foucher bespreekt dienen om een specifieke groep mensen buiten te houden. Vandaag zijn anti-migratie muren onderwerp van discussie binnen Europa.

Individuele lidstaten bepalen hun reactie op toestromende migranten op basis van nationaal belang. Griekenland en Bulgarije zagen een toename van vluchtelingen aan hun grenzen sinds de burgeroorlog in Syrië. Zij reageerden met de bouw van hekkens aan hun grenzen om de asielzoekers tegen te houden.

Vluchtelingen nemen meer risico’s en kiezen voor levensgevaarlijke trajecten als gevolg van deze grensmuren. Sinds 2000 stierven minstens 40.000 migranten tijdens hun tocht naar ‘fort Europa’.

‘De grensmuren die nu bestaan rond Europa maken de tocht gevaarlijker voor vluchtelingen en voordeliger voor mensensmokkelaars. Vormgeven aan het Europees gemeenschappelijk asiel- en migratiebeleid is de prioriteit voor Juncker, de toekomstige president van de Europese Commissie’, zegt professor Foucher.